موعظه حسنه چه موعظه ای است؟

عقیق: یکی از سفارشات دین مبین اسلام مسئله موعظه حسنه است ،موعظه‌‌ای راحسنه گویند که تحریک عواطف می‌کند، عواطف انسان را تحریک کرده و او را از خواب غفلت بیدار می‌سازد و به فکر تحصیل زاد و توشه‌ آخرت وا می‌دارد، منتهی موعظه نیز از حیث اثرگذاری مشروط به شرایطی است که از زبان چه کسی صادر شود و در قلب چه کسی بنشیند؟ زیرا نه گوینده‌ها همه یکسانند و نه شنونده‌ها همه در حال و وضع مناسبند.

گاهی یک جمله‌ ساده و کوتاه از زبان یک گوینده‌ مهذّب صاحب تأثیر نفس صادر می‌شود که تکان در دل جمعی شنونده می‌افکند و جداً دگرگونشان می‌سازد، در صورتی که همان مطلب با بیان فصیح‌تر و مفصل‌تر از زبان گویندگان دیگر صادر می‌شود، اما کمترین تکانی در شنوندگان ایجاد نمی‌کند

پیامبران در راستای ارشاد مردم از حکمت (استدلال و منطق) و موعظه نیکو و مجادله و بحث های ستیزآمیز ولی نیکوتر، استفاده بسیار کردند، چنانکه این مطلب در مورد پیامبر اسلام (صلی الله علیه وآله) در آیه 125 نحل آمده است . موعظه حسنه که در این آیه آمده از دو کلمه تشکیل شده: 1 - کلمه موعظه یعنی استفاده کردن از عواطف انسان ها، که با تحریک صحیح عواطف، می توان توده های عظیم مردم را به طرف حق متوجه ساخت 2 - کلمه حسنه اشاره به این است که آن موعظه ای اثر بخش است که از هرگونه آلودگی مانند تحمیل، فشار، خشونت، غرض ورزی، و تحقیر خالی باشد، وگرنه به عکس موجب تحریک، لجاجت و سرکشی طرف مقابل می شود.

بنابراین موعظه وقتی اثر نیک خود را می گذارد و قلب ها را چیره می سازد، که آمیخته با حسن نیت، و پاکی سخن و زیبایی آن باشد، البته قابلیت قابل نیز لازم است، چرا که باران در شوره زار، گل و باغ و میوه نمی رویاند، با این که لطیف و زلال است و به عکس آب مسموم و آلوده نیز باعث آفت های دیگر می شود.

واعظ باید متعظ باشد، نخست خود را اصلاح کند تا سخنش در دیگران اثربخش باشد، چرا که اگر سخن از قلب برآید لاجرم بر دل نشیند، موعظه شده نیز باید خود را به گونه ای بسازد که دارای گوش شنوا و چشم بینا و دل آگاه و پندپذیر باشد، وگرنه همچون آهن موریانه خورده ای است که با صیقل پاک نمی شود، چرا که بر قلب سیاه که نشانه اش گوش کر، چشم کور، و دل بسته است، موعظه سودی نمی بخشد، چنان که میخ آهنین بر سنگ فرو نمی رود، بلکه میخ کج شده یا میخ شکسته می شود .

دنیا دار موعظه است

امیر سخن حضرت علی (علیه السلام) می فرماید: «الدنیا موعظة لمن اتعظ بها; دنیا محل اندرز است برای آن کس که از آن اندرز گیرد .»

نیز آن حضرت در اندرز خود به فرزندش امام حسن (علیه السلام) می فرماید: «و احی قلبک بالموعظة; قلبت را با موعظه و اندرز زنده کن » و در عبارت دیگر می فرماید: «و لا تکونن ممن لاتنفعه العظة الا اذا بالغت فی ایلامه، فان العاقل یتعظ بالآداب، والبهائم لایتعظ الا بالضرب; از کسانی نباش که پند و اندرز به آنها سود نمی بخشد، مگر آن زمانی که او را بسیار توبیخ کنی، چرا که عاقلان با اندرز و آداب، پند می پذیرند، اما چارپایان با زدن .»

و نیز باید دانست که در مسیر راه موعظه، حجاب هایی قرار دارند که باید آنها را از سر راه برداشت، قدر جامع این حجاب ها همان غرور و غفلت است، بر همین اساس علی(علیه السلام) فرمود: «بینکم و بین الموعظة حجاب من الغرة; بین شما و موعظه پرده ای از غرور و غفلت (مانند شهوات و هوس ها) وجود دارد .»

پی نوشت ها:

نهج البلاغه ؛ حکمت 282 و131

بحارالانوار، ج 19

کتاب ؛ عطر گل محمدی

بیانات آیت الله ضیاء آبادی

منبع:جام

211008