عقیق:يكى از منكران خدا كه سؤالات پيچده اى درباره خداشناسى در ذهن خود انباشته بود، به حضور امام صادق (ع )آمد و سؤ الات خود را مطرح كرد، و امام به يكايك آنها پاسخ داد، به ترتيب زير:

منكر خدا: خدا چيست؟

امام : او چيزى بر خلاف همه چيز است ، كه گفتارم به يك (( معنائى ))، بر مى گردد، او چيزى است به حقيقت معنى چيز، نه جسم است و نه شكل ، نه ديده مى شود و نه لمس مى گردد، و با هيچيك از حسهاى پنجگانه ( بينائى ، شنوائى ، چشائى ، بويائى ، و بساوائى ) درك نميگردد، خاطره ها به او نمى رسند، گذشت روزگار، موجب كاهش و دگرگونى او نخواهد شد.

منكر خدا: تو مى گوئى خدا شنوا و بينا است؟

امام : آرى شنوا است ولى بدون عضو گوش ، و بينا است بدون وسيله چشم ، بلكه به ذات خود شنوا و بيناست ، البته منظورم اين نيست كه او چيزى است ، و ذات او چيز ديگر، بلكه براى فهماندن تو اين گونه سخن گفتم ، حقيقت اين است كه او با تمام ذاتش مى شنود، اما معنى كلمه ((تمام )) اين نيست كه او جزء دارد، بلكه مى خواهم مقصودم را به تو بفهمانم ، برگشت سخنم اين است كه : او شنوا، بينا و دانا است بى آنكه صفاتش ‍ جداى از ذاتش باشد.

منكر خدا: پس خدا چيست؟

امام: او ((رب)) (پروردگار)، معبود و ((الله)) است، اينكه مى گويم الله و رب است منظورم اثبات لفظ الف ، لام ، هاء، راء، و باء، نيست ، بلكه منظور آن حقيقت و معنايى است كه آفريننده همه چيز است ، و نامهائى مانند: الله ، رحمان ، رحيم ، عزيز، و... اشاره به همان حقيقت است ، و او است پرستيده شده بزرگ و عظيم.

منكر خدا: هر چيزى كه در خاطر انسان بگذرد، او مخلوق (ذهن ) است، نه خالق.

امام : اگر سخن تو درست باشد، لازمه اش اين است كه وظيفه خداشناسى از ما ساقط شود، زيرا ما فقط به شناختن آنچه كه در ذهن مى گذرد مكلف مى باشيم ، آنچه كه ما درباره خدا مى گوئيم اين است كه : ((هر چيزى كه به وسيله حواس ، قابل حس باشد و در محدوده احساس ما در آيد مخلوق است (ولى حقيقت خدا قابل درك با حواس نيست ، پس او خالق است).

ذات پاك خدا داراى دو جهت نيست : 1- نيستى 2- شباهت به اشياء، كه شباهت از ويژگيهاى مخلوق است كه اجزايش بهم پيوسته بوده ، و هماهنگى آشكار دارد، بنابراين چاره اى نيست جز اينكه بگوئيم آنهمه پديده ها و آفريده شده ها، داراى پديد آورنده و آفريدگار است ، كه آن آفريدگار، غير از آفريده ها است و شباهت به آنها ندارد، و گرنه مانند آنها داراى صفات آنها مى گردد مانند: پيوستگى ، هماهنگى ، تغيير، نبود نيرومندى به ناتوانى و حالات ديگر كه نيازى به شرح آنها نيست.

منكر خدا: آيا خدا داراى ذات و خودى است؟

امام : آرى ، جز با ذات و خودى ، چيزى ثابت نگردد.

منكر خدا: آيا خدا چگونگى دارد؟

امام : نه ، زيرا كيفيت و چگونگى جهت چيزى است (مثل سفيدى براى كاغذ) و او جهت ندارد، ولى بايد در خداشناسى از دو چيزى دورى كنيم:

1- تعطيل و نيستى خدا.

2- تشبيه خدا به چيزى ، زيرا كسى كه ذات خدا را نفى كند، او را انكار نموده ، ربوبيت او را رد كرده ، و او را ابطال نموده است ، و اگر كسى او را به چيزى تشبيه كند، او را موصوف به صفات ساخته شده كه سزاواز مقام ربوبيت نيست كرده است ، بنابراين ، كيفيت به اين معنى براى او درست نيست ، اما توصيف او به كيفيت به اين معنى كه او را از دو جهت ((تعطيل )) (نيستى ) و ((تشبيه )) بيرون آورد، براى خدا ثابت است.

منكر خدا: آيا خدا، خودش متحمل رنج و زحمت كارها مى گردد؟

امام : او برتر از چنين نسبتى است ، تحمل رنج ، از صفات مخلوق است كه انجام كارها براى او بدون رنج ميسر نيست ، ولى ذات پاك خدا بالاتر از اين تصورات است ، اراده و خواستش ، نافذ است، و آنچه بخواهد انجام خواهد شد.

 منبع:جام

211008