در گفت‌وگو با حجت الاسلام ابوالقاسم زاده استاد حوزه و دانشگاه بررسی شد؛
مردم ایران منابع ملی خود را به مقدار قابل ملاحظه‌ای تلف می‌کنند. اسراف در این منابع به حدی است که طبق آمار، مصرف سرانه آب، انرژی، دارو، نان و سایر مواد غذایی در ایران چند برابر استانداردهای جهانی است.
عقیق:این عمل ناپسند، کاهش میزان الطاف و نعمتهای الهی را به همراه دارد و سبب زیانها و فشارهای اقتصادی سنگین بر مردم می‌شود. واژه اسراف کاربرد فراوانی در بین مردم دارد و همه مصارف بیش از حد را شامل می‌شود، بنابراین دایره‌ای وسیع دارد که از دور ریختن اضافی یک غذا تا هدردادن منابع عظیم را شامل می‌شود. به طور کلی می‌توان گفت هر زیاده‌روی در مصرف، اسراف است. چنانکه حضرت علی (ع) در غررالحکم می‌فرماید:هر چه از حد میانه روی بگذرد اسراف است اما متأسفانه این امر به گونه‌ای رواج یافته که متوجه مشکلات و مخاطرات آن در زندگی پیش روی خود و آیندگانمان نیستیم. کمبود آب این روزها به حدی رسیده که مسؤولان اعلام کرده‌اند برخی سدهای بزرگ کشور ممکن است در فصل پاییز نتوانند جوابگوی نیازهای آبی مردم باشند، از این رو در گفت گویی با حجت الاسلام والمسلمین مجید ابوالقاسم زاده استاد حوزه و دانشگاه، محقق وپژوهشگر، قبح اسراف را از منظر قرآن و روایات بزرگان دینی مورد بررسی قرار دادیم آنچه می‌خوانید ماحصل این گفت‌وگوست.اسراف در نگاه و بیان ائمه اطهار (ع) و بزرگان دینی چگونه بیان شده است؟
حضرت علی (ع) نکات بسیار ریزی درباره اسراف در یکی از نامه‌هایشان به بعضی از کارگزاران‌شان نوشتند که: «نوک قلم‌هایتان را ریز کنید، سطور را به هم نزدیک کنید، کلمات زیادی را نسبت به من (در نوشتن گزارش) حذف کنید. محتوی و مفهوم اصلی را بیان کنید. از زیاد نوشتن بپرهیزید. به درستی که اموال مسلمین تحمّل ضرر را ندارد.» (نهج‌السعاده ج 4 نامه 12 ص 30)
امام على (ع) طبق آنچه در «نهج البلاغه» نقل شده، مى‌فرماید:آگاه باشید مال را در غیر مورد استحقاق صرف کردن، تبذیر و اسراف است، ممکن است این عمل، «انسان را در دنیا بلند مرتبه کند، اما مسلّماً در آخرت پست و حقیر خواهد کرد، در نظر توده مردم ممکن است سبب اکرام گردد، اما در پیشگاه خدا موجب سقوط مقام انسان خواهد شد.»
قرآن به عنوان کتاب آسمانی و راهنمای جامع زندگی مسلمان، اسراف را چگونه عملی بیان می‌کند؟
- قرآن در آیه 31 سوره مبارکه اعراف به مواهبی همچون خوردنى‌ها و آشامیدنى‌هاى پاک و پاکیزه اشاره مى‌کند و مى‌فرماید: «از آنها بخورید و بنوشید» اما چون طبع زیاده طلب انسان، ممکن است از این دو دستور سوء استفاده کند و به جاى استفاده عاقلانه و اعتدال‌آمیز، از پوشش و تغذیه صحیح، راه تجمل‌پرستى، اسراف و تبذیر را پیش گیرد، بی‌درنگ اضافه مى‌کند: «ولى اسراف نکنید که خدا مسرفان را دوست نمى‌دارد» این روش قرآن است که به هنگام تشویق به استفاده کردن از مواهب آفرینش، فوراً جلو سوء استفاده را گرفته و به اعتدال توصیه مى‌کند....و همچنین در آیه83سوره مبارکه یونس می‌فرماید: «زیرا فرعون برترى‌جویى در زمین داشت؛ و از اسرافکاران بود! پروردگارا! ما را مورد شکنجه گروه ستمگر قرار مده!
و ما را با رحمتت از (دست) قوم کافر رهایى بخش»!
جالبی این آیه شریفه در این مساله است که، «فرعون» در آیه نخست از «مسرفان»، و در آیات بعدی او و اطرافیانش به عنوان «ظالمان»، و سپس به عنوان «کافران» توصیف شده‌اند.
این تفاوت تعبیرها، شاید به خاطر این باشد که؛ انسان در مسیر گناه و خطا، نخست از «اسراف» یعنى تجاوز از حدود و مرزها شروع مى‌کند، بعد، بناى «ستمکارى» مى‌گذارد و سرانجام، کارش به «کفر و انکار» می‌انجامد و باز هم در آیه‌های 26 و 27سوره مبارکه اسراء می‌فرماید: «وهرگز اسراف و تبذیر مکن، زیرا تبذیرکنندگان، برادران شیاطین‌اند؛ و شیطان در برابر پروردگارش، بسیار ناسپاس بود!
این آیه، به منزله استدلال و تأکیدى بر نهى از تبذیر است،خداوند در قرآن می‌فرماید: «تبذیرکنندگان برادران شیاطین هستند»
اما اینکه: شیطان، کفران نعمتهاى پروردگار را کرد، روشن است؛ زیرا خداوند نیرو، توان، هوش و استعداد فوق العاده‌اى به او داده بود، و او این همه نیروها را در غیر موردش یعنى در طریق اغوا و گمراهى مردم، صرف کرد.
و اما اینکه: تبذیرکنندگان برادران شیاطین‌اند، به خاطر آن است که: آنها نیز نعمتهاى خدادادی را کفران مى‌کنند و در غیر مورد قابل استفاده، صرف مى‌نمایند.
تعبیر به «إِخْوان» (برادران) یا به خاطر این است که اعمالشان همردیف و هماهنگ اعمال شیاطین است، همچون برادرانى که یکسان عمل مى‌کنند، یا به خاطر آن است که قرین و همنشین شیطان در دوزخند.
آیا میان اسراف و تبذیر تفاوتی هست؟
- این دو کلمه درست در یک معنا به کار مى‌رود، و حتى به عنوان تأکید پشت سر یکدیگر قرار مى‌گیرند. اما بظاهر می‌توان چنین تفاوتی را قایل شد: وقتى این دو در برابر هم قرار گیرند «اسراف» به معناى خارج شدن از حدّ اعتدال، بى آنکه چیزى را ظاهراً ضایع کرده باشد، مثل اینکه: ما لباس گران‌قیمتى بپوشیم که بهایش صد برابر لباس مورد نیاز ما باشد، یا غذاى خود را آن چنان گران‌قیمت تهیه کنیم که با قیمت آن بتوان عده زیادى را آبرومندانه تغذیه کرد. در اینجا از حدّ گذرانده‌ایم، ولى ظاهراً چیزى نابود نشده است.
اما «تبذیر» و ریخت و پاش آن است که آن چنان مصرف کنیم که به اتلاف و تضییع بینجامد مثل اینکه: براى دو نفر میهمان غذاى ده نفر را تهیه ببینیم، آن گونه که بعضى از جاهلان مى‌کنند، و به آن افتخار مى‌نمایند، و باقی‌مانده را در زباله‌دان بریزیم و اتلاف کنیم.
لطفا از پیامدها و آسیبهای اسراف و تبذیر در زندگی فردی و اجتماعی بفرمایید که به چه مشکلاتی منجر خواهد شد؟
- بدون شک، نعمتها و مواهب موجود در کره زمین، براى ساکنانش کافى است، اما به یک شرط، و آن اینکه: بیهوده به هدر داده نشوند، بلکه به صورت صحیح و معقول و دور از هر گونه افراط و تفریط مورد بهره‌بردارى قرار گیرد، وگرنه، این مواهب آن قدر زیاد و نامحدود نیست که با بهره‌گیرى نادرست، آسیب نپذیرد.
و اى بسا اسراف و تبذیر در منطقه‌اى از زمین، سبب محرومیت منطقه دیگرى شود، یا اسراف و تبذیر انسانهاى امروز سبب محرومیت نسلهاى آینده گردد.
آن روز که ارقام و آمار، همچون امروز در دست انسانها نبود، اسلام هشدار داد که: در بهره‌گیرى از مواهب خدا در زمین، اسراف و تبذیر روا مدارید.
قرآن در آیات فراوانى بشدت مسرفان را محکوم کرده است: در جائى مى‌گوید: «اسراف نکنید که خدا مسرفان را دوست ندارد. در مورد دیگر «مسرفان را اصحاب دوزخ مى‌شمرد» و «از اطاعت فرمان مسرفان، نهى مى‌کند»
و مجازات الهى را در انتظار مسرفان محقق می‌داند، اسراف را یک برنامه فرعونى قلمداد مى‌کند و مسرفان دروغگو را محروم از هدایت الهی می‌داند و سرانجام سرنوشت آنها را هلاکت و نابودى معرفى مى‌کند
اصولًا، از نظر بینش توحیدى، مالک اصلى خداست و ما همه امانتدار او هستیم، و هرگونه تصرفى بدون اجازه و رضایت او زشت و ناپسند است و مى‌دانیم او اجازه اسراف نمى‌دهد. بنابراین، رعایت اعتدال و میانه‌روى تنها وظیفه بندگان خداست و باز خداوند در آیه 152 سوره مبارکه شعراءمی فرماید: «و فرمان مسرفان را اطاعت نکنید! همانها که در زمین فساد مى‌کنند و اصلاح نمى‌کنند»!
آیا بین مسرف بودن و مفسد بودن در روی زمین از استناد به قرآن و احادیث می‌توان به این نتیجه رسید که مسرفان می‌توانند مفسدان زمین باشند؟
- مى‌دانیم اسراف، همان تجاوز از حدّ قانون آفرینش و قانون تشریع است، این نیز روشن است که در یک نظام صحیح، هر گونه تجاوز از حدّ، موجب فساد و از هم گسیختگى مى‌شود و به تعبیر دیگر، سرچشمه فساد، اسراف است و نتیجه اسراف، فساد.
البته، باید توجه داشت: اسراف معناى گسترده‌اى دارد، گاه، در مسایل ساده‌اى مانند خوردن و آشامیدن است، گاه، در انتقام‌گیرى و قصاص بیش از حد (چنان که در آیه 33 سوره «اسراء» آمده است).
گاه، در انفاق و بذل و بخشش بیش از اندازه (چنانکه در آیه 67 سوره «فرقان» آمده).
گاه، در داورى کردن و قضاوت نمودنى که به کذب و دروغ منجر مى‌شود، (چنانکه در آیه 28 سوره «غافر»، «مسرف و کذّاب» در ردیف هم قرار گرفته) گاه، در اعتقادات است که منتهى به شک و تردید مى‌انجامد (همان گونه که در آیه 34 سوره «غافر»، «مسرف و مرتاب» با هم آمده است). گاه، به معناى برترى جویى، استکبار و استثمار آمده (چنانکه درباره فرعون در آیه 31 سوره «دخان» مى‌خوانیم: إِنَّهُ کانَ عالِیاً مِنَ الْمُسْرِفِینَ: «او برترى‌جوى و مسرف بود»).
و سرانجام، گاه به معناى هر گونه گناه مى‌آید (چنانکه در آیه 53 «زمر» آمده (بگو اى بندگان من که بر خود اسراف کردید از رحمت خدا مأیوس نشوید که خداوند همه گناهان را مى‌بخشد). با توجه به این آیات رابطه اسراف و فساد بخوبى آشکار مى‌شود.
منبع:قدس
