۰۵ آذر ۱۴۰۳ ۲۴ جمادی الاول ۱۴۴۶ - ۰۹ : ۰۰
نوشتار آیت‌الله صافی درباره شهادت امام‌صادق
آیت‌الله صافی‌گلپایگانی در نوشتاری به مناسبت شهادت حضرت امام صادق (ع) عنوان کرد: مجامع علمی، مدیون نهضت علمی این حضرت است.
عقیق:متن نوشتار این مرجع تقلید به شرح زیر است: امام جعفر صادق(ع) در نیمه اول قرن دوم هجری، مدرسه‌ای افتتاح فرمود که در تا آن زمان در اسلام سابقه نداشت و پس از آن عصر نیز نظیر آن دیده نشد؛ این مکتب و مدرسه آن حضرت بود که بزرگترین علمای علوم قرآن، فقه و کلام، شیمی و غیره را به دنیا تحویل داد.
فقه شیعه که متضمن هزارها ماده قانونی و تعلیمی و برنامه‌ای عملی و اخلاقی اسلامی است در بیشتر و بلکه تقریباً در تمام موارد، مدیون علوم بی‌پایان امام صادق (ع) است.
در مثل احکام حج که یکی از بزرگترین فرائض اسلام و متضمن فلسفه‌های عالی و با ارج است دنیای اسلام از دریای علوم امام صادق (ع) مستفیض است و به قول ابوحنیفه، همه عائله این حضرت هستند و حدیثی در صحیح مسلم از کتب اهل سنت از آن حضرت روایت شده است که مأخذ حدود 400 ماده راجع به احکام حج است که اهل سنت از آن پیروی می‌کنند.
آری! در اوضاع و احوال سیاسی کشورهای اسلامی در آن زمان، حضرت صادق (ع) مجال و فرصتی مهم یافت تا بزرگترین نهضت علمی را رهبری فرماید و مدرسه‌ای افتتاح کند که معروف‌ترین علماء اسلام در آن تلمذ و شاگردی کرده و اخذ حدیث و علم کند.
صیت علوم حضرت امام جعفر صادق علیه السلام، بلاد و مجامع علمی اسلامی را فرا گرفت و علماء عراق، حجاز، خراسان و شام از ایشان اخذ علم کرده و در مشکلات علمی و معضلات مسائل اسلامی تنها آن حضرت حلال مشکلات و دفاع معضلات بود.
آنچه که بیشتر شایان توجه و تأمل است این است که رهبری آن حضرت در علوم اسلامی منحصر نیست بلکه در سایر دانش‌های متنوع مانند نجوم، هیئت، ریاضی، طب، تشریح، معرفة النفس، شیمی، نبات‌شناسی و علوم دیگر از این قبیل نیز شاگردانی تربیت کرد که در این فنون معروف و مشهورند و همان مقالات و احادیث و کتاب‌هایی که از ایشان در صفحه روزگار باقی مانده و زینت‌بخش کتب مسلمین بوده مانند توحید مفضل و رساله اهلیلجه و مباحثات آن حضرت با ملاحده، همه و همه شاهد این گفتار است که مکتب حضرت مانند یک دانشگاهی بود که دانشکده‌های عمده در علوم مختلفه در آن تأسیس شده باشد و در هر مکتب و دانشکده مباحثه و درس و تحقیق راجع به علم خصوصی تعقیب و دنبال شود.
به طور مثال، یکی از علومی که مسلماً حضرت صادق (ع) تدریس کرده و عنایت به آن داشته‌اند علم شیمی بوده که از آن دانشگاه بزرگ، مردی نابغه به نام جابر بن حیان فارغ‌التحصیل شد که اگر از زمان جابر بن حیان تا حال دنبال نتایج استفاده‌های این مرد را از امام ششم و فحص‌ها و تحقیقات و بحث‌های علمی او را گرفته بودیم و به علوم دیگر که مورد نیاز جوامع متمدن و پیشرفته است اهمیت داده بودیم، امروز در میدان مدنیت مادی، به غرب، اروپا و آمریکا که هرچه دارند از دولت سر اسلام و اصول عالیه آن و از برکات مساعی علماء مسلمین دارند محتاج نمی‌شدیم.
همان شاگردی که در اکثر علوم اسلامی، طب، تشریح، نجوم و هیئت، فلکیات، ریاضیات، شیمی، فلسفه، منطق، اخلاق، تاریخ، ادب، شعر، معرفة الحیوان، نبات‌شناسی و صنعت اسلحه‌سازی و غیره عالم و متبحر بوده است.
او که نخستین کسی است که برای تجارب علمی و تعیین مقادیر اشیاء که مورد تجربه او بود، میزان استعمال کرد و مقادیر صغیره‌ای را که در عصر ما جز با میزان‌های حساس و دقیق نمی‌توان سنجید، معین کرد و بعد از 600 سال در اروپا، علماء شیمی در تجارب خود از میزان استفاده کردند.
همان دانشمندی که پیش از 10 قرن نظریه مشهور جون دالتون فیزیکدان و شیمیست و طبیعت‌شناس انگلیسی را راجع به اتحاد بین دو عنصر در کتاب خود به نام (المعرفة بالصفة الالهیة و الحکمة الفلسفیة) صریحاً اعلام کرده است که افتخار وضع این نظریه نصیب جابر است نه «جون دالتون».
آری! یکی از شاگردان امام صادق (ع) همان جابر بن حیان است که یکی از کارهای بزرگ او که نبوغ فکری و علمی او را ثابت می‌کند، اختراع مداد نوری برای امکان قرائت در تاریکی است که در کتابت کتب مهم و با ارزش از آن استفاده می‌شد.
غرض آن که هر کدام از شاگردان این مکتب خود به تنهایی، دلالت بر عظمت بی منتهای این مکتب می‌کنند و البته این مدرسه و دانشگاه بزرگ، نه تنها دانشمندان شیعه بلکه دانشمندان بزرگ از مخالفان مکتب اهل بیت علیهم السلام را به اعتراف واداشته و همه به صراحت اعلم و افقه‌بودن آن امام به حق ناطق را بیان کردند. ابوحنیفه رئیس احناف می‌گوید: «مَا رَأَیْتُ أفقَه مِنْ جَعْفَر بْنِ مُحَمَّد؛ من فقیه‌تر از جعفر بن محمد ندیده‌ام».
یا اینکه نجاشى در رجال خود از احمد بن عیساى اشعرى نقل کرده که می‌گوید: من در طلب علم حدیث به کوفه رفتم و در آنجا به خدمت حسن بن على وشا رسیدم، به او گفتم کتاب علاء بن زرین و ابان بن عثمان احمر را به من بدهید تا از روى آن‌ها نسخه‌بردارى کنم او آن دو کتاب را من داد، گفتم اجازه روایت نیز بدهید. فرمود: خدا تو را رحمت کند، چقدر عجله دارى ببر بنویس؛ سپس بیا براى من بخوان تا بشنوم؛ آن‌گاه اجازه روایت بدهم.
گفتم: بر خودم از پیشامدهاى زمان خاطر جمع نیستم.
حسن بن وشا گفت: عجب! اگر من می‌دانستم که حدیث این‌گونه مشترى و خواهان دارد، بیشتر از این جمع می‌کردم. من در مسجد کوفه 900 شیخ را درک کرده‌ام که همه می‌گفتند حدیث کرد مرا جعفر بن محمّد.
واقعاً این چه مدرسه و دانشگاه بزرگی بود که موافقان و مخالفان را به تعجب و حیرت واداشت و به مرور زمان نشان داد اینکه پیغمبر اکرم صلی الله علیه و آله بارها می‌فرمود: عترت من و اهل بیت من؛ برای همین مقامات و علوم و درجاتی بود که این‌ها داشتند و اما متأسفانه سیاست به سمت ترک رجوع به اهل بیت علیهم‌السلام پیش رفت تا آنجا که مثل بخاری از حضرت امام جعفر صادق علیه‌السلام یک روایت هم نقل نکرده است. به قول شاعر:
قَــــضِیَّــةٌ أشْـــبَهَ بِالمرْزِئَــةِ * هــذا البُخــاریّ إمــامُ الفِــئَـةِ
بِالصَّادِقِ الــصِّدِّیقِ مـــا إحـتجَ فی * صَــحیــحِهِ وَ احــتـجّ بِـالمرجِئَة
إنَّ الإمَــــامَ الصَّادِقَ المجْـــتَـبى * بِــفَــضْلِهِ الآی أتَــت منـــبئة
أجَـلّ مِنْ فی عَـــــصْرِه رُتْـــبَة * لم یَقْـــتَرِفْ فی عُــــمْرِه سَــیِّئَة
قَــــلامة مِـــنْ ظــفـر إبهَـامِه * تَعْـــدِلُ مِنْ مِثْـــلِ البُخاری مِـئَة
باید قدر این مکتب و این گنج گران‌بها و معارف ناب را دانست و همگان در این دانشگاه بزرگ، زانوی تلمّذ و شاگردی بزنند و در ایام شهادت آن امام همام علیه السلام، همانند سابق در مجالس عزای آن حضرت شرکت کنند و با شکوه هر چه بیشتر این ایام را تجلیل و احترام کنند.
فقه شیعه که متضمن هزارها ماده قانونی و تعلیمی و برنامه‌ای عملی و اخلاقی اسلامی است در بیشتر و بلکه تقریباً در تمام موارد، مدیون علوم بی‌پایان امام صادق (ع) است.
در مثل احکام حج که یکی از بزرگترین فرائض اسلام و متضمن فلسفه‌های عالی و با ارج است دنیای اسلام از دریای علوم امام صادق (ع) مستفیض است و به قول ابوحنیفه، همه عائله این حضرت هستند و حدیثی در صحیح مسلم از کتب اهل سنت از آن حضرت روایت شده است که مأخذ حدود 400 ماده راجع به احکام حج است که اهل سنت از آن پیروی می‌کنند.
آری! در اوضاع و احوال سیاسی کشورهای اسلامی در آن زمان، حضرت صادق (ع) مجال و فرصتی مهم یافت تا بزرگترین نهضت علمی را رهبری فرماید و مدرسه‌ای افتتاح کند که معروف‌ترین علماء اسلام در آن تلمذ و شاگردی کرده و اخذ حدیث و علم کند.
صیت علوم حضرت امام جعفر صادق علیه السلام، بلاد و مجامع علمی اسلامی را فرا گرفت و علماء عراق، حجاز، خراسان و شام از ایشان اخذ علم کرده و در مشکلات علمی و معضلات مسائل اسلامی تنها آن حضرت حلال مشکلات و دفاع معضلات بود.
آنچه که بیشتر شایان توجه و تأمل است این است که رهبری آن حضرت در علوم اسلامی منحصر نیست بلکه در سایر دانش‌های متنوع مانند نجوم، هیئت، ریاضی، طب، تشریح، معرفة النفس، شیمی، نبات‌شناسی و علوم دیگر از این قبیل نیز شاگردانی تربیت کرد که در این فنون معروف و مشهورند و همان مقالات و احادیث و کتاب‌هایی که از ایشان در صفحه روزگار باقی مانده و زینت‌بخش کتب مسلمین بوده مانند توحید مفضل و رساله اهلیلجه و مباحثات آن حضرت با ملاحده، همه و همه شاهد این گفتار است که مکتب حضرت مانند یک دانشگاهی بود که دانشکده‌های عمده در علوم مختلفه در آن تأسیس شده باشد و در هر مکتب و دانشکده مباحثه و درس و تحقیق راجع به علم خصوصی تعقیب و دنبال شود.
به طور مثال، یکی از علومی که مسلماً حضرت صادق (ع) تدریس کرده و عنایت به آن داشته‌اند علم شیمی بوده که از آن دانشگاه بزرگ، مردی نابغه به نام جابر بن حیان فارغ‌التحصیل شد که اگر از زمان جابر بن حیان تا حال دنبال نتایج استفاده‌های این مرد را از امام ششم و فحص‌ها و تحقیقات و بحث‌های علمی او را گرفته بودیم و به علوم دیگر که مورد نیاز جوامع متمدن و پیشرفته است اهمیت داده بودیم، امروز در میدان مدنیت مادی، به غرب، اروپا و آمریکا که هرچه دارند از دولت سر اسلام و اصول عالیه آن و از برکات مساعی علماء مسلمین دارند محتاج نمی‌شدیم.
همان شاگردی که در اکثر علوم اسلامی، طب، تشریح، نجوم و هیئت، فلکیات، ریاضیات، شیمی، فلسفه، منطق، اخلاق، تاریخ، ادب، شعر، معرفة الحیوان، نبات‌شناسی و صنعت اسلحه‌سازی و غیره عالم و متبحر بوده است.
او که نخستین کسی است که برای تجارب علمی و تعیین مقادیر اشیاء که مورد تجربه او بود، میزان استعمال کرد و مقادیر صغیره‌ای را که در عصر ما جز با میزان‌های حساس و دقیق نمی‌توان سنجید، معین کرد و بعد از 600 سال در اروپا، علماء شیمی در تجارب خود از میزان استفاده کردند.
همان دانشمندی که پیش از 10 قرن نظریه مشهور جون دالتون فیزیکدان و شیمیست و طبیعت‌شناس انگلیسی را راجع به اتحاد بین دو عنصر در کتاب خود به نام (المعرفة بالصفة الالهیة و الحکمة الفلسفیة) صریحاً اعلام کرده است که افتخار وضع این نظریه نصیب جابر است نه «جون دالتون».
آری! یکی از شاگردان امام صادق (ع) همان جابر بن حیان است که یکی از کارهای بزرگ او که نبوغ فکری و علمی او را ثابت می‌کند، اختراع مداد نوری برای امکان قرائت در تاریکی است که در کتابت کتب مهم و با ارزش از آن استفاده می‌شد.
غرض آن که هر کدام از شاگردان این مکتب خود به تنهایی، دلالت بر عظمت بی منتهای این مکتب می‌کنند و البته این مدرسه و دانشگاه بزرگ، نه تنها دانشمندان شیعه بلکه دانشمندان بزرگ از مخالفان مکتب اهل بیت علیهم السلام را به اعتراف واداشته و همه به صراحت اعلم و افقه‌بودن آن امام به حق ناطق را بیان کردند. ابوحنیفه رئیس احناف می‌گوید: «مَا رَأَیْتُ أفقَه مِنْ جَعْفَر بْنِ مُحَمَّد؛ من فقیه‌تر از جعفر بن محمد ندیده‌ام».
یا اینکه نجاشى در رجال خود از احمد بن عیساى اشعرى نقل کرده که می‌گوید: من در طلب علم حدیث به کوفه رفتم و در آنجا به خدمت حسن بن على وشا رسیدم، به او گفتم کتاب علاء بن زرین و ابان بن عثمان احمر را به من بدهید تا از روى آن‌ها نسخه‌بردارى کنم او آن دو کتاب را من داد، گفتم اجازه روایت نیز بدهید. فرمود: خدا تو را رحمت کند، چقدر عجله دارى ببر بنویس؛ سپس بیا براى من بخوان تا بشنوم؛ آن‌گاه اجازه روایت بدهم.
گفتم: بر خودم از پیشامدهاى زمان خاطر جمع نیستم.
حسن بن وشا گفت: عجب! اگر من می‌دانستم که حدیث این‌گونه مشترى و خواهان دارد، بیشتر از این جمع می‌کردم. من در مسجد کوفه 900 شیخ را درک کرده‌ام که همه می‌گفتند حدیث کرد مرا جعفر بن محمّد.
واقعاً این چه مدرسه و دانشگاه بزرگی بود که موافقان و مخالفان را به تعجب و حیرت واداشت و به مرور زمان نشان داد اینکه پیغمبر اکرم صلی الله علیه و آله بارها می‌فرمود: عترت من و اهل بیت من؛ برای همین مقامات و علوم و درجاتی بود که این‌ها داشتند و اما متأسفانه سیاست به سمت ترک رجوع به اهل بیت علیهم‌السلام پیش رفت تا آنجا که مثل بخاری از حضرت امام جعفر صادق علیه‌السلام یک روایت هم نقل نکرده است. به قول شاعر:
قَــــضِیَّــةٌ أشْـــبَهَ بِالمرْزِئَــةِ * هــذا البُخــاریّ إمــامُ الفِــئَـةِ
بِالصَّادِقِ الــصِّدِّیقِ مـــا إحـتجَ فی * صَــحیــحِهِ وَ احــتـجّ بِـالمرجِئَة
إنَّ الإمَــــامَ الصَّادِقَ المجْـــتَـبى * بِــفَــضْلِهِ الآی أتَــت منـــبئة
أجَـلّ مِنْ فی عَـــــصْرِه رُتْـــبَة * لم یَقْـــتَرِفْ فی عُــــمْرِه سَــیِّئَة
قَــــلامة مِـــنْ ظــفـر إبهَـامِه * تَعْـــدِلُ مِنْ مِثْـــلِ البُخاری مِـئَة
باید قدر این مکتب و این گنج گران‌بها و معارف ناب را دانست و همگان در این دانشگاه بزرگ، زانوی تلمّذ و شاگردی بزنند و در ایام شهادت آن امام همام علیه السلام، همانند سابق در مجالس عزای آن حضرت شرکت کنند و با شکوه هر چه بیشتر این ایام را تجلیل و احترام کنند.
منبع: فارس
گزارش خطا
