طی سال‌های اخیر توجه بسیاری به حفظ قرآن کریم توسط اقشار و گروه‌های مختلف شده، اما آنچه در این میان محل بحث و سخن‌های بسیاری شده، بهترین سن برای آغاز حفظ قرآن کریم و روش‌های آموزش آن به ویژه در خردسالان است. آیا آشنا کردن کودکان با مفاهیم قرآنی صرفا نیاز به حفظ قرآن دارد؟
عقیق: یکی از راه‌های انس با قرآن کریم، حفظ آن است، در سال‌های اخیر با توجه به عنایات ویژه‌ای که از سوی مقام معظم رهبری شده و همچنین تلاش‌هایی که توسط دستگاه‌های مسئول صورت گرفته، افراد بسیاری به حفظ قرآن کریم و آشنایی با مفاهیم آن جذب شده‌اند که در این میان آنچه از همه بیشتر جلب توجه می‌کند، حضور کودکان و علاقه‌مندی آنان به حفظ قرآن کریم است.در مراکز حفظ قرآن، کودکان بسیاری با شور و اشتیاق فراوان به حفظ قرآن کریم مشغول هستند. اما این علاقه چگونه در کودکان ایجاد شده است و چگونه می‌توان کودکان بیشتری را به حفظ قرآن جذب کرد و آیا در این مسیر آسیب‌هایی وجود دارد که آینده اعتقادی کودک را تهدید کند؟ پاسخ به این سؤالات نیاز به بررسی و شناخت بیشتری نسبت به کارهای صورت گرفته توسط مراکز آموزشی و متولیان امر و همچنین طرز تفکر جامعه نسبت به قرآن کریم به‌ویژه حفظ آن دارد.
ایجاد انگیزه و علاقه برای کودکان کار ساده‌ای نیست، به ویژه که آنها دلبستگی‌های زیاد مادی ندارند که بتوان به راحتی از آن راه برایشان ایجاد انگیزه کنیم. در راه حفظ قرآن کریم به کودکان خطراتی نیز وجود دارد که اگر با آنها آشنا نباشیم، می‌تواند موجب دلزدگی کودک از حفظ قرآن شود، گاهی این خطرات جدی‌تر می‌شود و زندگی و آینده‌شان را تحت تأثیر قرار می‌دهد.
فشار والدین یا اشتیاق کودک
شاید در نگاه نخست این نگرش در ذهن یک کودک و یا خردسالی که حافظ قرآن شده است ایجاد شود که اجبار والدین وی باعث شده تا کودک در این راه قدم بگذارد و همین موضوع نظر خیلی‌ها را نسبت به حفظ قرآن به‌ویژه در سنین کودکی تغییر داده است.
اما و اگرهای حفظ قرآن در خردسالان
برخی از صاحبنظران و اساتید علوم قرآنی، با حفظ قرآن در کودکی مخالف هستند و فشارهایی که در این دوره به کودک وارد می‌شود را مضر دانسته و عده‌ای دیگر نیز سنین کودکی را برای آغاز کار حفظ قرآن کریم بسیار مناسب می‌دانند.
وقتی روایات نقل شده از ائمه اطهار(ع) را می‌خوانیم، تربیت و تعلیم فرزندان را در هفت سال دوم زندگی مناسب می‌دانند، همان‌گونه که رسول اکرم(ص) فرموده‌اند «فرزند هفت سال سَروَر، هفت سال بنده و هفت سال یاور است».
در هفت سال دوم زندگی کودک که به فرموده رسول خدا(ص)، سن بندگی و به تعبیری سن آموزش و یادگیری وی است، چه چیز بهتر از این که کودک را با قرآن آشنا کرده و زمینه پرورش فکری وی را مطابق با آیات قرآن کریم فراهم کنیم. وظیفه این آشناسازی مستقیما متوجه پدر و مادر است و باید توجه داشت که این آشناسازی در مسیری باشد که کودک احساس آرامش و امنیت خود را از دست ندهد.
این تفکر نیز وجود دارد که آشنا کردن کودکان با مفاهیم قرآنی صرفا نیاز به حفظ قرآن ندارد و می‌توان از راه‌های دیگری این کار را انجام داد ولی نکته مهم این است که کامل‌ترین راه برای انس با قرآن که نتیجه سریع‌تری نیز خواهد داشت، حفظ قرآن است.
انتخاب بهترین سن برای آغاز حفظ قرآن
در این زمینه با مهدی بحرالعلوم، حافظ کل قرآن کریم گفت‌وگویی داشتیم که وی با اشاره به اینکه حفظ قرآن نیاز به یک سری مقدمات دارد، اظهار کرد: در هر سنی که شرایط و پیش‌نیازهای لازم از قبیل توانایی تفکیک و تلفظ کلمات و ... احراز شود، می‌توان کار حفظ قرآن را شروع کرد اما سن مناسب برای آغاز حفظ کل به‌صورت پیوسته، سنین بعد از دوران تحصیلات ابتدایی است.
وی یکی از راه‌های کشف توانایی حفظ کردن قرآن در کودکان را حفظ پلکانی دانست و افزود: می‌توان از سوره‌های کوتاه، کار حفظ را آغاز کرد و به همین ترتیب از وجود توانایی و همچنین وجود علاقه در کودک مطمئن شد.
بحرالعلوم در مورد ایجاد علاقه در حفظ قرآن کریم نیز بیان کرد: در سنین کودکی به‌دلیل اینکه الگوی اصلی کودک پدر و مادر هستند، این علاقه باید از طریق پدر و مادر در کودک ایجاد شود و این‌گونه نیست که پدر و مادر در مسیر قرآن نباشند ولی کودک آنها به سمت حفظ قرآن جذب شود.
وی ادامه داد: در دوران نوجوانی، دوستان تأثیر بیشتری در علاقه‌مندی شخص به کار حفظ قرآن دارند که البته در این سنین همچنان پدر و مادر نیز نقش مهمی خواهند داشت.
انگیزه‌های شخصی پدر و مادر از آسیب‌های حفظ قرآن در کودکی است
بحرالعلوم یکی از آسیب‌های حفظ قرآن در کودکی را انگیزه‌های شخصی پدر و مادر دانست و اظهار کرد: در این دوران اجبار و اکراه پدر و مادر به‌دلیل انگیزه‌های شخصی مانند رقابت با دیگران، رسیدن به آنچه خودشان نتوانسته‌اند به آن برسند و مسائل این چنینی می‌تواند خیلی خطرناک باشد.
وی در مورد آسیب‌های حفظ در بزرگسالان اظهار کرد: انگیزه‌های غیر قرآنی برای کار حفظ قرآن آسیب بزرگی خواهد بود و کسی که انگیزه غیر قرآنی برای حفظ قرآن دارد ممکن است در این راه موفق شود ولی آنچه حفظ کرده در حقیقت قرآن نیست و توفیق قرآنی شامل حال او نشده است.
این حافظ قرآن کریم به روش‌های فشرده حفظ قرآن نیز اشاره کرد و گفت: روش‌های فشرده که کمتر از دو یا سه سال بوده، عمومی نیستند و شرایط آن را اکثر افراد ندارند، باید شخصی که وارد این دوره‌ها می‌شود به جز علاقه، توانمندی لازم را نیز داشته باشد.
قدم گذاشتن در عرصه‌های قرآنی توفیقی از جانب خداوند است و این تعبیر زیبا از مقام معظم رهبری که فرمودند، «اگر دل شما به قرآن نزدیک شد، اگر انس با قرآن پیدا کردید، بدانید خداى متعال اراده کرده شما را هدایت کند و این بزرگ‌ترین نعمت الهى است» مؤید این مطلب است.
وقتی انسان حلاوت و شیرینی حفظ قرآن را می‌چشد، دیگر حاضر نیست این حس را از دست بدهد و این یکی از جاذبه‌های قرآن است که هرچه بیشتر به سمت آن می‌رویم علاقه نیز بیشتر می‌شود.
بهترین سن برای حفظ قرآن کریم سنین 10 تا 15 سال است
حجت‌الاسلام والمسلمین سیدمحمد میریحیی، از اساتید قرآن کریم نیز در این زمینه بهترین سن برای حفظ قرآن کریم را 10 تا 15 سال دانست و گفت: حفظ قرآن در سنین کودکی و نوجوانی دارای منفعت بسیاری است و قطعا کسی که در سنین بالاتر شروع به حفظ قرآن می‌کند، قدر شرایط گذشته خود را بیشتر می‌داند.
وی اظهار کرد: اجبار در حفظ قرآن برای کودکان ایرادی ندارد، البته به شرط آنکه کنترل شده باشد و باید با هدایت مستقیم، حواشی و عوامل منفی را دور کنیم.
حجت‌الاسلام میریحیی ظرفیت فرد را در کار حفظ قرآن مهم دانست و ادامه داد: کار حفظ قرآن باید طبق اصول و ضوابط باشد و نباید این‌گونه تصور کرد که چون مسئله دین است پس بدون برنامه می‌توان شخص را به سمت دلخواه خود هدایت کنیم و توقع داشته باشیم کودک‌مان همه سختی‌ها را تحمل کند تا به آنچه ما می‌خواهیم برسد. اگر کودک‌مان توان حفظ قرآن را دارد در آن‌صورت می‌شود کاری کنیم که سختی‌ها را تحمل کند و یا با تقویت انگیزه، سختی‌ها را برایش کمرنگ کنیم که بهترین راه برای ایجاد انگیزه، تشویق است که می‌تواند مادی و یا معنوی باشد.
اساتید با تجربه نقش تأثیرگذاری در جهت‌دهی کودکان دارند
این استاد حفظ قرآن، نقش اساتید با تجربه را بسیار تأثیرگذار دانست و افزود: یک استاد خوب می‌تواند شخص را تا انتهای راه همراهی کند ولی اگر استاد دارای تجربه کافی نباشد، امکان دارد هر لحظه شخص کار حفظ را رها کند، البته در این مورد هم شرایط خود شخص بسیار مهم است و صرفا نمی‌توان به استاد خوب داشتن اکتفا کرد.
یکی از فوائد حفظ قرآن، ایجاد بازدارندگی در مقابل گناه است، اما آیا این صرفا به این معنا است که هرکس حافظ قرآن باشد دیگر هیچ‌وقت گناه نمی‌کند و یا در حقیقت این‌گونه است که قرآن راه را برای گناه نکردن هموار می‌کند.
همان‌گونه که آیات قرآن کریم می‌تواند موجب هدایت و رستگاری انسان باشد، همان‌طور هم می‌تواند موجب ضلالت و گمراهی شود که البته طبق آیه 26 سوره بقره، تنها فاسقان هستند که گمراه می‌شوند و با توجه به تفاسیر قرآن می‌توان این گمراهی را یک تنبیه از جانب خداوند دانست.
اگر مسیری که حافظ قرآن در پیش می‌گیرد در خلاف جهت آیات قرآن کریم باشد، قطعا گمراه خواهد شد و گاهی این گمراهی می‌تواند به واسطه شک و تردیدی باشد که از جانب شیطان القا می‌شود. البته نباید این نکته را فراموش کرد که مکر و کید شیطان ضعیف است و انسان می‌تواند با توکل بر خدا مسیر را برای رسیدن به اهداف متعالی قرآنی هموار کند.
کار حفظ قرآن بیش از آنکه ذهن آماده و قوی بخواهد، نیازمند قلبی آماده دریافت مفاهیم قرآنی است. برخی حفظ قرآن را با ورزش‌های فکری اشتباه می‌گیرند و همین امر می‌تواند زمینه‌ساز انحراف باشد.
در حدیثی از پیامبر اکرم(ص) نقل شده است «برتری حافظ قرآن بر کسی که حافظ نیست مانند برتری آفریدگار بر مخلوق است» کسی می‌تواند شامل این برتری باشد که قرآن در قلب او حفظ شود.
عشقت رسد به فریاد گر خود به سان حافظ....قرآن ز بَر بخوانی با چهارده روایت
*مصطفی مبارک‌‌آبادی
منبع:ایکنا
