شاعران جوان در شعر آیینی خوش درخشیدند

عقیق:مجاهدی هم‌اکنون دبیر کنگرۀ شعر آیینی کشور است و در سال‌های گذشته، کوشیده تا نسبت به ارتقای شعر آیینیِ کشور با اظهارنظرهای به‌موقع، دفاع از شاعران آیینی و انتشار مقالات و کتاب‌های مناسب، قدم بردارد. با او گفت‌وگویی دربارۀ شعر آیینی و زیرشاخۀ اصلی آن؛ شعر علوی داشته‎ایم:

شعر آیینی، به‌ویژه در حوزۀ شعر علوی، با چه‌آسیب‌ها و مشکلاتی مواجه است؟

متأسفانه ما در روزگاری زندگی می‌کنیم که برخی به خود اجازه می‎دهند، در هر قلمروِ موضوعی ورود کرده و اظهارنظر کنند، بدون این‌که اساساً دربارۀ آن‌موضوع، تخصصی داشته باشند. این‌چنین افراد، معمولاً تصور می‌کنند شعر آیینی، یک شعر پیش‌پاافتاده و درجه‌چندم است، ‌درحالی‌که کاملاً در اشتباه‌اند؛ شعرآیینی، یک شعر کاملاً فنّی است و در وادی خطرخیزی قرار دارد که به مقولات خطیری که متأثر از آموزه‌های وحیانی، قرآنی و روایی است، می‌پردازد.

ورود به این‌وادی، قبل از هرچیز، صلاحیت می‌خواهد، هم صلاحیت علمی و هم صلاحیت هنری و ادبی. شاعرانی‌که در این‌حیطه وارد می‌شوند، باید مشخص کنند کدام‌یک از صلاحیت‌ها را دارا هستند.

به‌نظر من در سال‌های گذشته، تعریفی عام از شاعر آیینی ارائه شده که چندان منطبق بر واقعیت نیست؛ چراکه اگر شاعری در طول 30 سال فعالیّت خود، چندشعر در حوزۀ شعر آیینی سروده باشد، نمی‌توان به او شاعر آیینی گفت؛ چراکه شاعر آیینی، شاعری است که جز برای اهل‌بیت(ع) و مسائل دینی و مذهبی شعر نسروده باشد و یا اگر شعری جز این دارد، در اقلیّت باشد.

شعر آیینی و به‌طور خاص شعر علوی، دارای قلمرو گسترده‌ای است که از نوعی قداست برخوردار است. ورود به این‌عرصه، لازمه‌اش این است که علاوه بر طهارت بیرونی، طهارت درونی نیز داشته باشیم. شاعر آیینی باید خود را در محضر خداوندِ هستی احساس کند و نهایتِ شیفتگی و ارادتِ خود را به مولای متّقیان‌علی(ع) نشان دهد، نه این‌که در کنار اشعار سطحیِ خود، اشعار توحیدی و علوی نیز داشته باشد.

شعر ولایی در کنار سایر گونه‌های شعر آیینی از چه جایگاهی برخوردار است؟

شعر ولایی درحقیقت یک‌قطعۀ مهم از پازل شعر آیینی است که خود، زیرمجموعه‌های بسیاری دارد و بسیار گسترده است؛ شامل شعر علوی، فاطمی، عاشورایی، مهدوی و... در عرصه‌های مختلف شعر ولایی، شاعران بسیاری تاکنون فعالیت کرده‌اند، امّا باید بگویم در حوزۀ شعر ولایی، ما هرگز حق مطلب را ادا نکرده‎ایم، البته هیچ‌گاه هیچ‌شاعری نمی‌تواند چنین کند، وظیفۀ شاعر این است که با نهایتِ توانِ خود، در عرصۀ شعر علوی سیر کند. این‌که شاعری تصور کند که توانسته حقّ کلام را در حوزۀ شعر علوی ادا کند، اندیشۀ خام و باطلی است؛ چراکه انسان، معرفت لازم نسبت به ابعاد مختلف وجودی این مقرّبان درگاهِ الهی را ندارد. بنابراین ما شاعرانِ فارسی‌زبان، هنوز در اولین‌قدم‌های رسیدن به قلّه‌های معرفتی، نسبت به وجود ائمۀاطهار(ع) لنگ می‌زنیم.

شاعر آیینی برای دست‌یابی به قلۀ معرفتیِ شناخت ائمۀاطهار(ع) چه باید کند؟

شاعر آیینی قبل از هرچیز باید واقعیّات دینی و مذهبی را درک کند، مطالعۀ کافی دربارۀ تاریخ، زندگی‌نامه و سیرۀ ائمۀمعصوم(ع) داشته باشد، هم‌چنین باید ایمان قلبی داشته باشد، ایمان قلبی، لازمۀ دریافت شهود است. پایین‌ترین مرتبۀ شهود نیز شهود هنری است.

شما اشاره کردید که شاعرانِ ولایی نتوانسته‌اند حق مطلب را ادا کنند. به‌نظر شما وضعیت شعر علوی در روزگار معاصر چگونه است؟

پس از انقلاب در عرصۀ شعر آیینی، انصافاً حرکت‌های خوبی انجام شده است. ما شُعرای پرتوان و جوانی داشتیم که متعهدانه در این‌قلمرو حضور یافته و آثار خوبی آفریدند. آن نقطه‌عطف‌های ملموس و محسوسی‌که در پیشینۀ مکتوب شعر آیینی از جمله شعرِ علوی احساس می‌شد، امروز به‌مراتب افزایش داشته و از طرف دیگر، مبالغه‌های عجیب و غریبی که نمی‌شود از نظر اعتقادی از آن‌ها طرفداری کرد، در زمانۀ ما اگر نگوییم از بین رفته، کاهش داشته است. به‌لحاظ محتوایی نیز آثاری آفریده شده که شاید در صدسالۀ اخیر، آثار نسبتاً متمایزتری باشند.

این‌تمایزِ کیفی در آثار دهه‌های اخیر، چرا و چگونه به‌وجود آمده است؟

این افزایشِ کیفی در شعر علوی، به‌دلیل تغییر زاویۀ دید شعرای ماست. ناگفته‌ها و ناشنیده‌های شعر آیینی که سال‌ها از آن غفلت شده بود، امروز شناخته شده و مورد رصد شاعرانِ آیینی قرار گرفته است. شاعرانِ جوان با نگاه نافد و لایه‌شکافشان توانستند برخی ناگفته‌ها و ناشنفته‌ها را بگویند و به گوش مخاطب برسانند، امّا هنوز در اولِ راه هستیم، در عین این‌که توانستیم در زمینۀ شعر ولایی از جمله شعر علوی، قدم‌های خوبی برداریم، هنوز در ابتدای راهیم و تا رسیدن به مرحلۀ کمال، راه بسیاری داریم.