ابليس؛ پدر واقعي كفر پيشگان

عقیق:ابليس به معناي يأس، حُزن، ترس و پشيماني آمده است و ابليس از آن رو به اين نام خوانده شد كه از رحمت الهي مأيوس شد. برخي لغت‌شناسان و مفسران بر اين باورند كه ابليس واژه‌اي عربي است؛ ولي بسياري از خاور‌شناسان اين واژه را برگرفته از كلمه يوناني ديابولس (diabolos) معادل لغت عبري stive (شيطان) دانسته‌اند كه در عهد عتيق به كار رفته است. در ميان يهوديان و مسيحيان نيز ابليس موجودي منفي و منفور شناخته مي‌شود. در كتاب مقدس، ابليس مترادف شيطان است و درباره وسوسه‌ها و فريب‌هايش هشدار داده شده و از وي با عنوان «پدر واقعي كفر پيشگان» تعبير كرده‌اند.

واژه شيطان و شياطين ۸۸ بار در قرآن به كار رفته كه در بسياري از موارد به معناي ابليس است. از بررسي كاربرد واژه شيطان در قرآن و گفتار مفسران برمي‌آيد كه معمولاً مقصود از شيطان يا مصداق بارز آن، ابليس است. در قرآن كريم پس از سرباززدن ابليس از سجده، از وي با عنوان «الشَيطان» ياد شده است. (بقره/۲، ۳۶؛ اعراف/۷، ۲۰؛ طه/۲۰، ۱۲۰) از اين رو، به نظر برخي، مقصود از «الشَيطان» همه جا ابليس است.

برابر برخي روايت‌ها، نام اصلي ابليس، حارث / حرث بوده است كه به سبب عبادت طولاني، او را عزازيل (عزيز خدا) خطاب مي‌كردند. وي پس از غرور ورزيدن، ابليس و پس از امتناع از سجده بر آدم و رانده شدن از درگاه الهي، شيطان نام گرفت.

بسياري از مفسران ابليس را از جن شمرده و از وي با عنوان پدر جن (ابوالجن) ياد كرده‌اند. صاحبان اين رأي، افزون بر برخي روايت‌ها، به آياتي همچون {فَسَجَدُوا إِلا إِبلِيسَ كَانَ مِنَ الجِنِّ فَفَسَقَ عَن أَمرِ رَبِّهِ...} (كهف/۱۸، ۵۰) استناد كرده‌اند.

بر اساس آيات قرآن، انسان از خاك و جن از آتش آفريده شده (حجر/۱۵، ۲۶-۲۷) و برپايه روايت‌ها، آفرينش ملائك از نور، ريح و روح بوده است. ابليس، جنس خود را از آتش معرفي كرده است: {خَلَقتَنِي مِن نَارٍ وَخَلَقتَهُ مِن طِينٍ} (ص/۳۸، ۷۶)، بر اين اساس، ابليس از جنيان است كه از آتش آفريده شده‌اند. گروهي ديگر از مفسران، ابليس را از جنس ملائك دانسته‌اند. آلوسي اين رأي را به بيشتر صحابه و تابعان نسبت داده است. صاحبان اين نظر افزون بر روايت‌ها به ظاهر آياتي مانند {وَإِذ قُلنَا لِلمَلائِكَةِ اسجُدُوا} (بقره/۲، ۳۴) تمسك كرده‌اند و درباره آيه {كَانَ مِنَ الجِنِّ} (كهف/۱۸، ‌۵۰) توجيه‌هايي آورده‌اند. از بررسي مجموع ادلّه و روايت‌ها برمي‌آيد كه ابليس از جنّ بوده؛ ولي به سبب عبادت فراوان، در جايگاه قدسي فرشتگان قرار داشته و از همين رو، امر به سجده او را نيز در برگرفته است.

منبع:حج

211008