اولین نمایشگاه پوسترهای مذهبی در دنیا

عقیق:بانی برگزاری نمایشگاه سالانه حروف نگاری پوستر اسماءالحسنی «علی وزیریان» است که توانسته تاکنون در طول ده سال متوالی این نمایشگاه را با اتکاء به بخش خصوصی برگزار کند.

اما این نمایشگاه که به گفته وزیریان نخستین نمایشگاه پوسترهای دینی و مذهبی در دنیاست، تاکنون با واکنش‌های متفاوتی هم از سوی منتقدین و برخی طراحان گرافیک رو به بوده که شاید دلیل عمده آن همان نخستین بار بودن آن است. در ادامه گفتگو با علی وزیریان از نظرتان می‌گذرد

*دلیل این همه واکنش به برگزاری نمایشگاه حروف نگاری اسماءالحسنی چیست و چرا در دوره‌های مختلف نسبت به این نمایشگاه ،‌ واکنش‌های فراوانی صورت گرفته یا می گیرد؟

فکر می کنم بیش از هر چیز واکنش و حساسیت به واژۀ تایپوگرافی و حروف نگاری است. وقتی صحبت از حروف نگاری یا تایپوگرافی در پوستر می‌شود، در واقع طراح با استفاده از حروف و کلمات پوسترش را می سازد؛ در آنها دخل و تصرف می‌کند و اگر متناسب با معنا باشد عیارش بالا می رود و ارزشش بیشتر می شود ، بنابراین حروف از شکل اصلی اش خارج شده و حتی شاید در جایی فرم تزئینی به خود گیرد . در ساختار پوسترهای تایپوگرافی غربی هم همین اتفاق می افتد. به همین جهت در خصوص این واژه برداشت های گوناگون و متفاوتی وجود دارد! به همین خاطر ما بعد از یکی دو دوره عنوان «حروف نگاری» را به جای واژه «تایپوگرافی» استفاده کردیم و حالا بعد از ده سال برگزاری می‌بینیم که بتدریج این عنوان در میان طراحان جا افتاد و رواج یافته است.

البته جایگزین کردن عنوان حروف نگاری به جای واژۀ تایپوگرافی دلیل دیگری هم داشت. بعد از برگزاری اولین دوره ی نمایشگاه ، متوجه شدم چیزی که در آثار طراحان مهم است و نباید با یک واژه آن را محدود ساخت یا جلوی آن را گرفت، ‌خلاقیت است و البته نوعی از پوستر سازی که تا آن زمان در طراحی گرافیک ما رواج نداشت و با نمایشگاه حروف نگاری اسماءالحسنی آغاز شد. بنابراین با توجه به تنوع آثار ارسالی به نمایشگاه ، سعی کردیم عنوانی را انتخاب کنیم که دایره گسترده تری از آثار را شامل شود. به طور مثال در نمایشگاه پوسترهایی هستند که به شیوۀ هندلترینگ یا کالیگرافی ساخته می شوند که گرچه پایه کار با حروف بود، اما به آثار تجریدی نزدیک می شدند و بسیاری دیگر از این قسم ، به همین دلیل عنوان نمایشگاه پوستر اسماءالحسنی را از تایپوگرافی به حروف نگاری تغییر دادیم.

چون برخی از آثار راه یافته به نمایشگاه نه کالیگرافی مطلق بود و نه خط نقاشی و نه تایپوگرافی به مفهوم کلاسیک و آکادمیک غربی آن. پس عنوان نمایشگاه نیاز به کلمه ای داشت که گستره ی همه ی این نوع آثار را در برگیرد و به نظرم کلمه حروف نگاری این قابلیت را داشت و خوشبختانه این واژه اکنون در میان مخاطبان و طراحان گرافیک جای خودش را باز کرده است. ناگفته نماند که از این منظر نمایشگاه های مشابهی که تاکنون با عنوان تایپوگرافی در ایران برپا شده اند هیچ یک به مفهوم آکادمیک غربی تایپوگرافی نبوده اند.  

*به نظر خودتان نمایشگاه اسماءالحسنی تاکنون موفق عمل کرده است؟

قطعاً برگزار کننده نباید به این سوال پاسخ دهد . طبیعی است که این نمایشگاه مثل هر رویداد هنری دیگر هم نقاط مثبت و قوی دارد و هم نقص یا ایراد، اما نکته مهم این است که نمایشگاه اسماءالحسنی قبل از این که یک نمایشگاه صرفاً تکنیکی در حوزۀ گرافیک باشد، ‌یک نمایشگاه موضوعی گرافیک است که خیلی ها به این نکته توجه نمی کنند. البته حجم وسیع آثار ارسالی در هر دورۀ نمایشگاه و نظرات غالب شرکت کنندگان، نشان از موفقیت دارد.

نکته مهم تر استمرار آن است. اگر نمایشگاهی از نظر حرفه ای، علمی و فنی در خور تأمل نباشد، استمرار نمی یابد و تأثیرگذار نخواهد بود ولی می بینیم که این نمایشگاه سالانه در تقویم طراحان گرافیک کاملاً جا باز کرده و این اتفاق شیرینی است و جای خوشحالی دارد .

*به نظر می‌رسد نمایشگاه اسماءالحسنی راهی را در مسیر پوسترهای مذهبی گشوده است که اکنون با حجم بسیاری از نمایشگاه های مذهبی به خصوص در ماه‌های رمضان و محرم روبه رو هستیم ؟

با مرور و جستجو می بینیم که این نمایشگاه، اولین نمایشگاه پوسترهای دینی و مذهبی در دنیاست که بطور منظم و سالانه برگزار می شود؛ به خاطر دارم داور سوئیسی که در پنجمین دوره نمایشگاه ما در هیئت داوران حضور داشت و از کلکسیونرهای جدی پوستر است ، در سخنرانی اش به این موضوع اشاره کرد. او می گفت: من تاکنون پوستر مذهبی در مجموعه خود نداشتم و هیچ وقت هم به آن توجه نکرده بودم. او نیز اعتقاد داشت که نمایشگاه پوستر اسماءالحسنی نخستین نمایشگاه سالانه پوسترهای دینی و مذهبی در دنیاست. البته باید اشاره کنم که تا چند دوره قبل این نمایشگاه بصورت بین المللی برگزار می شد و به خاطر مشکلاتی که فعلاً به دلیل تحریم ها با آن روبرو هستیم ، ناچاریم آن را در مقیاس ملی برگزار کنیم اما این روال تغییر می کند و دائمی نیست. قبل از برپایی نمایشگاه اسماءالحسنی، این نوع نمایشگاهها که شما اشاره کردید اصلاً وجود نداشتند. چیزی که موجب خرسندی است تاثیر این نمایشگاه است و اینکه توانسته هنرمندان نسل نو و تازه نفس را به کار در این زمینه تشویق کند. به طور مثال متوجه شدم که چندین نمایشگاهی گروهی با عنوان پوستر اسماءالحسنی در شهرهای مختلف برگزار شده که البته هیچ ارتباطی با نمایشگاه سالانه ی ما ندارند؛ این ها نشان می دهد نمایشگاه پوستر اسماءالحسنی توانسته موفق و مؤثر عمل کند و منجر به برگزاری نمایشگاه های کوچک دیگری شود که به صورت خودجوش برگزار می شوند.

*پوسترهای اسماءالحسنی برخلاف انواع دیگر پوستر،کارکرد اطلاع رسانی ندارند، پس کارکرد آن‌ها چیست؟

دنیای رسانه‌های امروز خیلی چیزها عوض کرده؛ گرافیک و مشخصاً پوسترسازی هم از آن مصون نمانده است. چند نمایشگاه دیگر پوستر در دنیا برگزار می شوند که "قالب" همۀ آنها منطبق برهمین قالب نمایشگاه ماست و با همین خصوصیت، که ظاهراً به اعتقاد شما کارکرد ندارند با این تفاوت که موضوع غالب آنها سیاسی و یا با اهداف سیاسی است و موضوع نمایشگاه ما عرفانی و مذهبی ؛ ضمناً فراموش نکنیم اطلاع رسانی مورد نظر شما، تنها یکی از کارکردهای پوستر در دنیای معاصر است. کافی است رجوع کنید به سایت مسابقه های پوستری که آنها هم قالب برگزاری شان مشابه نمایشگاه ماست مثل "پوزتیو پوستر" در استرالیا یا نمایشگاه"پوستر برای فردا" در فرانسه یا پوستر "پنجاه در هفتاد" که دو سه دوره بیشتر برگزار نشد و ایتالیا بانی آن بود. خب همۀ اینها درست مثل ما موضوعی را برای طراحی طراحان تعیین و آنها را دعوت می کنند تا آثارشان را با محور موضوع های سیاسی مشخص شده به نمایشگاه ارسال کنند. هیچکدام از این پوسترها چاپ و تکثیر نمی شوند؛ در کوچه و خیابان و بزرگراه یا روی بیلبردها نصب نمی شوند و اطلاع رسانی به مفهومی که مورد نظر شماست نمی کنند. موضوع آنها تروریسم، جنگ، حقوق بشر، سلاح های کشتار جمعی و هسته ای، حقوق زن، خشونت و امثال این هاست. چه چیزی باعث می شود فکر کنیم اگر این موضوع ها تغییر کند و به جای محتوای سیاسی اجتماعی، مضمون دینی و مذهبی پیدا کنند دیگر پوستر نیستند؟

*آیا قصد چاپ و انتشار این پوسترها را برای استفاده در اماکن و مراسم مذهبی ندارید؟

این رویه نمایشگاه است که در هر دوره چند پوستر برجسته را با در نظر گرفتن اندکی ذائقه و سلیقه مردم، چاپ می کنیم و در دسترس عموم قرار می دهیم؛ با این کار سعی می کنیم پوسترهای اسماء الحسنی در گالری ها محبوس نباشند و اگر حامیان مالی بیشتری هم داشته باشیم می توانیم آن را گسترش دهیم چرا که بسیاری از این پوسترها هم مخاطب مردمی و هم مخاطب خاص دارند مثل طراحان حرفه ای گرافیک. چند سال پیش یک مجموعۀ 40 تایی از این پوسترها را در تیراژ وسیعی چاپ و منتشر کردیم که استقبال فوق العاده ای از آنها شد. این مجموعه برگزیده ای از پوسترهای دوره های گذشته بود.

*انتخاب و داوری آثار چقدر با سلیقه و نظر شما به عنوان برگزارکننده هماهنگی دارد؟

انتخاب آثار و داوری از سلیقه و نگاه شخصی من خارج است. من فقط سعی می کنم در هر دوره برای پرهیز از نگاهی خاص، داوران را با سلیقه های گوناگون انتخاب کنم. بنابراین انتخاب و داوری آثار با سلیقه شخصی ام متفاوت است و حتی گاهی نقطه مقابل نگاه من است تا جائیکه که بعضی اوقات جداً فکر می کنم شاید اگر خود من کاری را به نمایشگاه فرستاده بودم داوران آن را حذف می کردند، به هرحال آثار متناسب با سطح علمی و سلیقه داوران هر دوره انتخاب می شود، و این معمول همۀ مسابقات هنری و نمایشگاه هاست.

*در انتخاب پوسترهای اسماءالحسنی، ‌معنای لغوی و محتوایی حروف مد نظر است یا ترکیب و زیبایی آنها به لحاظ بصری؟

در طراحی پوستر هردو نکته مهم است. ایدۀ خوب باید با قواعد زیبایی شناسی پوستر طراحی و اجرا شود، در غیر اینصورت به لحاظ بصری کاری ضعیف می شود و فاقد جذابیت. یا برعکس اگر پوستر زیبایی که خالی از معنا و محتواست باشد طراح از سوی دیگر به بیراهه رفته ، غالباً هیئت انتخاب آثار و داوران نمایشگاه اسماءالحسنی سعی می کنند آثاری را انتخاب کنند که هر دو مورد در پوستر لحاظ شده باشد. البته گاهی هم به دلیل سطح آثار رسیده این اتفاق نمی افتد.

*آیا نمی خواهید در نمایشگاه تغییری ایجاد کنید؟

به نکتۀ خوبی اشاره کردید. با توجه به قابلیت های موضوع نمایشگاه نیت ام این است که آن را گسترش دهم و ان شاء الله از دورۀ بعد یعنی دورۀ یازدهم آن را بصورت یک جشنوارۀ سالانه با عنوان اسماء الحسنی برگزار کنیم که علاوه بر پوستر شامل خوشنویسی، خط نقاشی، دیجیتال آرت و حجم سازی نیز خواهد شد. فعلاً مشغول بررسی و رایزنی دربارۀ آن هستم و امیدوارم به نتیجه ی مطلوب برسیم. با زنده یاد دکتر عبدالمجید حسینی راد طرحش را ریختیم، چند جلسه ای دربارۀ آن صحبت کردیم و قرار بود که او دبیر بخش هنر نو این جشنواره باشد که ما را تنها گذاشت، با نبودن او ترجیح می دهم فعلاً به این بخش (هنرنو) فکر نکنم.

*چنین تغییری نیاز به بودجۀ بیشتری نسبت به نمایشگاه فعلی تان دارد ؛ آیا برای برگزاری آن مشکلی ندارید؟

مشکل همیشه هست و اگر بخواهیم به آن فکر کنیم و آنرا جدی بگیریم آنوقت باید بنشینیم و دست روی دست بگذاریم و هیچ کاری نکنیم. خوشبختانه نمایشگاه مستقل است و البته به کمک جاهایی مثل دولت متکی نیست که یک روز بودجه بدهد و روز دیگر آن را قطع کند. نمایشگاه اسپانسرهای خاص خودش را دارد؛ گاهی کم و گاهی به اندازه. اکنون عمده ترین مشکل ما برای اجرایی شدن و تحقق ایدۀ جشنوارۀ سالانه اسماء الحسنی داشتن مکانی به عنوان دبیرخانه دائمی نمایشگاه است که امیدوارم این موضوع با حمایت مسئولینی که دغدغۀ جدی فرهنگی دارند حل شود، جایی مثل شهرداری تهران می تواند خیلی موثر باشد. برای برگزاری نمایشگاه در شکل فعلی اش، آثار از طریق الکترونیکی ارسال می شوند اما برای دریافت و ثبت آثار حجمی و تابلوهای خط نقاشی و قطعه های خوشنویسی اسماء الحسنی دیگر نمی توانیم به این شیوه عمل کنیم. الزاماً باید مکانی برای انجام امور دبیرخانه دراختیار نمایشگاه باشد.