ویژگی‌های عالم برزخ و جهان فعلی کدام است؟

عقیق: عالم دنیا و برزخ و قیامت که از آن‌ها به عالم طبیعت و مثال و نفس (1) نیز تعبیر می‌شود، سه مرتبه از مراتب وجود عالم هستی می‌باشد (2)

که انسان با عبور از این عوالم سه‌گانه، در مسیر کمال خود مهیای ورود به عالم اسما و صفات الهیه می‌شود.

عالم دنیا، عالمی است که به وسیله حواس پنجگانه ظاهری به حس در می‌آید و قابل مشاهده به حواس است؛ (3) اما عالم برزخ که از آن به عالم مثال نیز تعبیر می‌شود، در مقایسه با عالم دنیا، مجرد و منزه از ماده است؛ لکن عوارض و آثار ماده را دارد، مانند کیفیت و کمیت؛ یعنی موجودات برزخی دارای شکل، حجم، اندازه، تعداد، رنگ و بو و دیگر کیفیات هستند.

در عالم برزخ، بر خلاف عالم ماده که به دلیل غلظت و کثافتی که دارد، مانع از ادراک‌های قوی می‌شود، به جهت نبودن ماده، ادراکات انسان از قوت و شدت بیشتری برخوردار است. بر همین اساس، لذت، درد‌، خوشحالی، غم، ترس و... انسان شدیدتر از عالم دنیا می‌باشد. صورت انسان‌ها و موجودات برزخی، رنگ و شکل و حجم دارد و در آن‌جا رنج و خوشحالی مسرت و غضب وجود دارد. (4)

زمانی که این خیال همراه با بدن خاکی انسان باشد، به آن عالم خیال متصل می‌گویند و هنگامی که از بدن خاکی انسان جدا شد و به صورت مستقل به حیات خود ادامه داد و به عالم مثال کلی پیوست، به آن، عالم خیال منفصل می‌گویند.(6)

عالم قیامت علاوه بر تجرد از ماده، از مادیات (عوارض و لوازم ماده) نیز منزه و مجرد است و به همین دلیل، از اطلاق و تجرد بیشتر نسبت به عالم برزخ برخوردار بوده و بر این اساس، وسیع‌تر و عظیم‌تر از عالم برزخ می‌باشد. در واقع، دنیا نمونه‏اى است از عالم برزخ، و عالم برزخ، نمونه‌ای است از عالم قیامت.

هر چه از این عوالم محدود رو به جلو برویم و به سوی اطلاق و تجرد بیشتر برویم، عوالم وسیعتر و عظیمتر میگردد. برعكس، هر چه از عوالم اطلاق و تجرد رو به پایین بیاییم و تنزل كنیم، عوالم ضعیف‌تر و كوچك‌تر می‌شود.

آنچه در این عالم مادّه مشاهده مى ‏كنیم، فقط نمونه‌ای است از عالم برزخ، نه خود عالم برزخ. آن عالم به قدرى وسیع است كه قابل مشاهده با چشمان ظاهرى نیست و با حواسّ پنجگانه ظاهری ادراك نمى‏ شود. این حواس، براى ارتباط انسان با عالم طبع و مادّه است و نمی‌تواند ارتباط انسان را با عالم بالاتر از عالم مادّه برقرار سازد.

بنابراین، موجودات برزخی اصولًا قابل پایین آمدن و نشان دادن در آیینه مادّه نیست؛ بلكه عالم مادّه آنچه را كه در خود از عالم برزخ نشان می‌دهد، فقط به اندازه گنجایش خود مادّه است.
همچنین عالم قیامت و حقایق و موجودات عالم نفس، قابل پایین آمدن و نشان دادن در آیینه برزخ و صورت مثالى نیست و آنچه را برزخ از قیامت نشان می‌دهد، فقط به اندازه خود و در خور گنجایش خود او است.

پی‌نوشت‌ها:
1. البته اصطلاح عالم عقل برای قیامت، در بین حکمای اسلام شایع‌تر و مشهورتر می‌باشد و تعبیر به عالم نفس که در متن پاسخ آمده است، اصطلاحی است که در اطلاق به عالم قیامت کمتر رواج دارد و بیشتر، این اصطلاح را برای عالم برزخ و مثال به کار می‌برند؛ برای نمونه، ر.ک‌: مجمع البحوث الاسلامیة، شرح المصطلحات الفلسفیة‌، مشهد‌، نشر مجمع البحوث الاسلامیة‌، 1414 هـ.ق‌، ص 200.
2. جهت اطلاع تفصیلی از دیدگاه‌های متفکران مسلمان، ر.ک: ملاصدرا، الحکمة المتعالیة فی الاسفار العقلیة الاربعة‌، قم‌، مکتبة المصطفوی‌، 1368هـ.ش‌، ج 2، ص342-348‌؛ ابن سینا، الاشارات والتنبیهات‌، نشر البلاغه‌، بی‌تا‌، ج 3، ص 9-2، 120‌، 221-217 و 253 و 412؛ طباطبایی، سید محمد حسین، نهایة الحکمة‌، قم‌، مؤسسه امام خمینی‌، بی‌تا‌، ج 4‌، ص 1252-1237.
3. جهت اطلاع تفصیلی، ر.ک‌: مصباح یزدی، محمدتقی، آموزش فلسفه‌، ج 2‌، درس 42‌، ص 134.
4. همچنین برای تفصیل بیشتر، ر.ک‌: ربانی گلپایگانی، علی، ایضاح الحکمة فی شرح بدایة الحکمة‌، ص 581، (الفصل الثالث فی المثال)، انتشارات مرکز جهانی علوم اسلامی، قم، زمستان 1386.
5. ر.ک‌: ملاصدرا‌، الحکمة المتعالیة‌، قم‌، مکتبة المصطفوی‌، 1368 هـ.ش‌، ج 4، ص 51- 52.
6. ر.ک‌: ملاصدرا‌، پیشین‌، ج 1‌، ص 299- 300.
7. عیاشی، محمد بن مسعود‌، تفسیر عیاشی‌، تهران‌، چاپخانه علمیه‌، 1380 هـ.ش‌، ج 1‌، ص 137؛ حسینی طهرانی، سید محمد حسین، معادشناسی، مشهد، نشر نور ملکوت قرآن، 1417 هـ.ق، ج 2، ص 160-168.

 منبع:جام

211008