صحابی‌ای که پیامبر کلمات جبرئیل‌ را به او آموخت

عقیق: جابر بن عبدالله بن عمرو بن حرام/حزام با کنیه ابوعبدالله، ابومحمد و ابوعبدالرحمن از تیره بنی‌سلمه قبیله خزرج است. مادر جابر، انیسه/نسیبه دختر عنمة/عقبة بن عدی نیز به همان تیره نسب می‌برد. جابر همراه پدرش در جمع 70 نفری یثربیان (انصار) در موسم حج با پیامبر (ص) در عقبه منا دیدار و بیعت کرد.

پدر او یکی از نقیبان خزرج و جابر جوان‏ترین فرد در میان بیعت‏کنندگان عقبه دوم بود. با توجه به مدت عمر جابر، سن وی گویا در آن هنگام حدود 16 سال بوده است.

برای جابر مناقب بسیار برشمرده‌اند و ترمذی و مبارک فوری بابی به مناقب او اختصاص داده‌اند. شماری از مفسران به نقل از خود جابر، از شفا یافتن وی به دست رسول خدا (ص) گزارش داده‌اند. بر این اساس، پیامبر (ص) در بستر بیماری جابر در حال بیهوشی او، از وی عیادت کرد و با آبِ باقی مانده از وضوی خود که بر او پاشید، موجب بهبود وی شد. سپس جابر در باره اموالش پس از مرگ پرسید و با نزول آیات 11-12 نساء/4 سهم وارثان وی مشخص شد.

آورده‌اند که جابر در سفری، هنگام شب شترش را به پیامبر فروخت و تا مدینه پشت سر ایشان بر مرکبش سوار شد و ایشان چند بار برای جابر استغفار کرد. از این شب به «لیلة البعیر» تعبیر شده است. به گزارش ابن‏سعد، استغفار پیامبر (ص) برای جابر در غزوه ذات الرقاع (4ق.) رخ داد و ایشان در آن جا از بدهکاری‌های پدرش پرسید. نیز آورده‌اند که رسول خدا(ص) جابر را بر مرکب سوار کرد و به او70 حدیث آموخت که کسی نشنیده بود. نیز گفته‌اند که رسول خدا(ص) کلماتی از جبرئیل را به وی آموخت.

جابر را به رغم دانش بسیار و صفات برجسته، فردی متواضع شمرده‌اند؛ چنان ‏که وقتی از درگذشت ابن ‏عباس (م. 68ق.) آگاهی یافت، وی را داناترین و حلیم‏ترین مردم خواند. از جابر سخنانی حکمت‏آمیز گزارش شده است. برخی از متمایلان به تصوف، جابر را از صفه‌نشینان انصار در مسجد نبوی دانسته‌اند. اما گویا وی مانند مهاجران در آن جا سکونت نداشته، بلکه تنها با ساکنان صفه در ارتباط بوده و گاه در صفه به استراحت می‌پرداخته است.

جابر فردی دانشمند بود و در فراگیری حدیث از پیامبر(ص) و برخی صحابه برجسته، پس از رحلت ایشان اهتمام جدی داشت. آورده‌اند که برای شنیدن حدیث قصاص از عبدالله بن انس/انیس در دهه 50ق. به مصر رفت. او را حافظ سنت نبوی و مکثر(ناقل بیش از 1000حدیث) خوانده‏اند. وی از مفتیان مدینه به شمار می‌رفت.

سهم جابر در گزارش رویدادهای صدر اسلام و اخبار مربوط به غزوات و سرایای پیامبر (ص)، درخور توجه است؛ از جمله: شیوه انجام مناسک رسول خدا(ص) در حجة الوداع (10ق.)، احرام از بیداء، وقوف ایشان در عرفات و سخنرانی در آن جا، زمان ورود پیامبر(ص) به مکه، یک حج رسول خدا(ص) پیش از هجرت و دیگری پس از هجرت و نیز عمره ایشان، و سفارش به خواندن دو رکعت نماز پس از ورود به مدینه. شیوه پوشش رسول خدا(ص) در عیدین (بُرد قرمز) و هنگام فتح مکه(عمامه مشکی) از دیگر گزارش‌های جابر در باره رسول خدا(ص) است. جابر صحیفه‌ای در باره مناسک حج دارد که در آن به وصف حجة الوداع پرداخته است.

در مدینه، راویان به جابر مراجعه می‌کردند. آورده‌اند که گرداگرد جابر را در مسجد نبوی احاطه کرده، از او روایت می‏شنیدند. تابعین بسیار از جمله سعید بن مسیب مکی، عطاء بصری، حسن بصری، شعبی کوفی و مجاهد از روایتگران حدیث او بودند. مزی و ابن عساکر نام ناقلان روایات جابر را ثبت کرده‏اند. از روایات جابر، جواز متعه و انجام آن در دوران پیامبر(ص) و ابوبکر است. شفا بودن حجامت و نیز فواید فصد، از دیگر روایات او است.