چگونگی تبدیل گناهان به حسنات

عقیق: در پاسخ به سوال فوق باید گفت انجام بعضی از حسنات این خصوصیت را به همراه دارد که موجب می گردد بعضی از گناهان از طرف خداوند مورد آمرزش قرار گیرد و در واقع گناه به حساب نیاید. این امر حتی در بین ما هم متداول است مثل کسی که کارگر خوبی نبوده است و کار فرما از او رضایت نداشته است؛ اما در حادثه ای فرزند کارفرما را از مرگ نجات داده است. این امر موجب می گردد که کارهای ناپسند کارگر در گذشته از طرف کارفرما نادیده انگاشته شود.
قرآن درباره نماز می فرماید که نماز یک نیکویی است که گناهان را از بین می برد.
وَ أَقِمِ الصَّلاةَ طَرَفَیِ النَّهارِ وَ زُلَفًا مِنَ اللَّیْلِ إِنَّ الْحَسَناتِ یُذْهِبْنَ السَّیِّئاتِ ذلِکَ ذِکْری‏ لِلذّاکِرینَ[i]
در دو طرف روز، و اوایل شب، نماز را برپا دار; چرا که حسنات، سیئات (و آثار آنهارا) از بین می‏برند; این تذکری است برای کسانی که اهل تذکرند!
و یا درباره ترک گناهان کبیره می فرماید:
إِنْ تَجْتَنِبُوا کَبائِرَ ما تُنْهَوْنَ عَنْهُ نُکَفِّرْ عَنْکُمْ سَیِّئاتِکُمْ وَ نُدْخِلْکُمْ مُدْخَلاً کَریمًا[ii]
اگر از گناهان بزرگی که از آن نهی می‏شوید پرهیز کنید، گناهان کوچک شما رامی‏پوشانیم; و شما را در جایگاه خوبی وارد می‏سازیم.
و اما درباره تبدیل سیئات به حسنات در قرآن آمده است:إِلاّ مَنْ تابَ وَ آمَنَ وَ عَمِلَ عَمَلاً صالِحًا فَأُوْلئِکَ یُبَدِّلُ اللّهُ سَیِّئاتِهِمْ حَسَناتٍ وَ کانَ اللّهُ غَفُورًا رَحیمًا[iii] مگر کسانی که توبه کنند و ایمان آورند و عمل صالح انجام دهند، که خداوند گناهانآنان را به حسنات مبدل می‏کند؛ و خداوند همواره آمرزنده و مهربان بوده است!
در تعبیر این آیه و تبیین چگونگی تبدیل سیئات به حسنات در تفسیر نمونه[iv] سه تفسیر بیان شده است که همگی می¬توانند از دیدگاه نویسندگان آن تفسیر ارزشمند قابل قبول باشند:
1. هنگامیکه انسان توبه می¬کند و ایمان به خداوند می¬آورد دگرگونی عمیقی در او بوجود می¬آید و در آینده کارهای بدش تبدیل به کارهای خوب می¬شود. اگر قبلا بی¬حجاب بود و یا به نامحرم نگاه حرامی می¬کرد الان عفیف و پاکدامن و با حجاب و ... می¬شود و این توفیق الهی را در سایه ایمان و توبه پیدا می¬کند.
2. خداوند به لطف خود سیئات اعمال را محو و به جای آن حسنات می¬نشاند.[v]
3. منظور از سیئات همان آثار سوئی است که از آن عمل بد بر روح و جان انسان نشسته است و هنگامیکه انسان توبه می-کند و ایمان می¬آورد آن آثار سوء از روح و جانش برچیده می شود و تبدیل به آثار خیر می¬گردد.
اما علامه طباطبایی(ره) در تفسیر شریف المیزان[vi  ضمن رد وجوهی که از طرف مفسرین ذکر شده است، نظری را که ذیل می آید تبیین کرده و پذیرفته اند:
.1تفاوت گناه و حسنه در موافقت و مخالفت با خداست، مخالفت و موافقتی که در انسان اثر گذاشته و در نامه اعمالش نوشته می¬شود و الّا خود عمل که در دو حالت گناه و حسنه از حیث نفس عمل فرقی با همدیگر ندارند. مثلا خوردن مال حرام و حلال از جهت نفس عمل یکی هستند و تنها فرقشان در موافقت و مخالفت با خداست، پس وقتی می گوئیم که عمل انسان چون سایه دنبالش است یعنی آثار عمل که عقاب و ثواب را در پی دارد، همراه آدمی هست و در روز تبلی السرائر خود را نمایان می کند.
.2اعمال زشت از آثار شقاوت و خباثت ذات آدمی است، و اگر ذات کسی آمیخته به شقاوت نباشد هرگز مرتکب عمل زشت و گناه نمی¬شود.
.3اگر ذاتی با توبه و ایمان و عمل صالح به ذاتی سعید و خالی از شقاوت تبدیل شود، لازمه این تبدل آنست که آثار سابق آن که ملازم آن بود یعنی سیئات، با مغفرت و رحمت خدا مبدل به آثاری شود که با نفس سعید و طیب و طاهر مناسب باشد.