عدالت ورحمت؛پایه‌های سنت تکوین الهی

عقیق: آیت الله شیخ محسن اراکی، صبح دیروز، ۱۷ فروردین، در مراسم افتتاحیه نشست بین‌المللی «توسعه ‏علوم فقهی» در مسقط، پایتخت عمان، سخنان خود را تحت عنوان «عدالت و رحمت و آثار فقهی ‏آن‌ها» ارائه کرد.‏

وی در این سخنان به بررسی صفات الهی مانند عدالت، رحمانیت و رحیمیت و آثار تکوینی و ‏تشریعی آن‌ها بر اساس مفاهیم فقه اسلامی و با استدلال به آیات قرآنی پرداخت.‏
آیت‌الله اراکی، عدالت و رحمت را پایه‌های سنت تکوین الهی و اساس نظام سیاسی ‏اسلامی دانست و گفت: عدالت همچنین پایه و اساس سایر نظام‌های اسلامی که ‏خداوند برای اداره جامعه بشری و هدایت آن به سوی کمال مطلوب تشریع کرده است، محسوب می‌شود و به وسیله عدل، آسمان‌ها و زمین به فرموده خداوند متعال برپا می‌شوند.‏
وی با اشاره به آیات قرآن ادامه داد: رسالت انبیا و مرسلین و همچنین رسالت حضرت ‏محمد(ص) نیز بر اساس عدل خداوندی بوده است.‏
دبیرکل مجمع جهانی تقریب مذاهب اسلامی، در ادامه سخنان خود رحمت را صفتی برای ‏خداوند دانست که به وسیله آن، خداوند خلق و جهانیان را آفریده و با قدرت خویش نور وجود ‏را بر اشیاء تابانده است، و بدین وسیله رحمت خداوندی همه چیز را فراگرفته است.‏
وی در ادامه رحمت را از دیگر صفات خداوند متعال عنوان کرد که همراه با فضل و مختص بندگان ‏مؤمن خداوند است. همان‌گونه که خداوند درکتاب خود فرموده است: «الله یختص برحمته ‏من یشاء والله ذو الفضل العظیم» و «لولا فضل الله علیکم ورحمته لاتبعتم الشیطان الا ‏قلیلاً»‏‎.‎‏ لذا بر اساس این آیات، رحمت دوم به عکس رحمت اول که همه چیز را در بر می‌گیرد، ‏خواهد بود و تنها با طلب و استحقاق بندگان شامل مؤمنان مطیع خداوند می‌شود.‏
بنا به گفته آیت‌الله اراکی، رحمان و رحیم نیز از صفات الهی است؛ با این تفاوت که رحمان ‏شامل عالم وجود از زمان خلقت تا انتهای آن می‌شود، اما رحیم صفت ذاتی خداوند است ‏که شامل رحمت خاص او می‌شود و فضل بزرگ و بدون پایانی در آن وجود دارد.‏
وی در ادامه این بحث نتیجه‌گیری کرد که می‌توان گفت رحمت رحمانی، صفتی جامع ‏میان عدالت و رحمت رحیمی است. زیرا با عدالت، رحمانیت خداوند درمورد زیانکاران و ‏کسانی که از دعوت خداوند رویگردان شده‌اند، متجلی می‌شود. لذا رحمت رحمانیت در ‏مورد عدالت دربرابر دشمنان متجلی خواهد شد و رحمت رحیمیت در مورد هدایت مؤمنان به ‏کمال مطلوب که اساس نظام تشریعی خداوند است، تجلی می‌یابد.‏
آیت‌الله اراکی همچنین به بررسی معنای «اثر» پرداخت و گفت: اثر به طور کلی به سه ‏قسم تکوینی، صورت ذهنی از شیء و اعتباری تقسیم می‌شود که منظور از اثر فقهی در ‏این بحث، همان اثر اعتباری است.‏
گفتنی است، کنفرانس بین‌المللی توسعه علوم فقهی از دیروز با هدف بررسی «نگاه فقه ‏اسلامی به مشترکات انسانی و مصالح آنان» و با حضور اندیشمندان و علمای برجسته کشور های اسلامی از جمله ‏جمهوری اسلامی ایران در عمان آغاز به کار کرد‎