چرا به سرزمين امن الهي مكه گفته‌اند؟

عقیق: بررسي وجه تسميه اماكن عبادي و زيارتي به نامهاي مرسوم و مشهور، خيلي از اوقات جوانب و لايه‌هاي جالبي از مباحث را براي انسان باز مي‌كند؛ مثلا اينكه چرا به مكه گفته اند مكه؟ دليلش چيست؟ يك بحث تاريخي؟ يا نه، نامي الهي؟ يا به اقتضاي وقايعي اين نام را نهادن؟ قاعدتا پرداختن به اين مسئله بدون تمسك به روايات ميسور نخواهد بود.

در اين باره روايتي از امام رضا(ع) نقل شده است كه با اشاره به آيه «وَ ما كانَ صَلاتُهُمْ عِنْدَ الْبَيْتِ إِلاَّ مُكاءً وَ تَصْدِيَة…؛ نماز خواندنشان نزد خانه جز صفير و كف زدن نيست‏.» مكه، مكه ناميده شد؛ چراكه مردم در آن سوت مي‌زدند و به كسي كه عزم مكه مي‌نمود مي‌گفتند سوت بكشيد. پس مكاء، سوت زدن است و تصديه، كف زدن. (علل الشرايع / باب ۱۳۶ / حديث1)

در كتاب لغت، «مكاء» به بانگ و فرياد معنا شده است، در واقع همان بالا بردن صدا و هياهو كردن است. (فرهنگ جامع(
از طرفي در قرآن كريم مكه به نام ديگري نيز مشهور است، آنجا كه مي‌فرمايد: «إِنَّ أَوَّلَ بَيْتٍ وُضِعَ لِلنَّاسِ لَلَّذي بِبَكَّةَ مُبارَكاً وَ هُدىً لِلْعالَمين‏؛ اولين خانه عبادتى كه براى مردم بنا نهاده شد، آن خانه‌‏اى است كه در مكه واقع است، خانه‌‏اى پر بركت كه مايه هدايت همه عالميان است.» (آل عمران/ ۹۶) پس مكه را بكه نيز ناميده است و درباره اين نام گذاري نيز رواياتي وارد شده است كه براي نمونه، نقل است از امام صادق عليه السلام كه مكه، بكه ناميده شد؛ چرا كه مردم در آن گريه و زاري مي‌كنند. (علل الشرايع / باب ۱۳۷ / حديث 1)

در مقايسه بين دو لفظ «مكاء و بكاء» در مي‌يابيم كه بحث صداي بلند در هر دو لغت با توجه به نوع فعلي كه به آنها نسبت داده مي‌شود، مشهود است؛ البته تفاوت هايي بين مكه و بكه در روايات بيان شده است از جمله اينكه نقل است از امام صادق عليه السلام كه مكان كعبه، بكه و كل شهر، مكه است. (علل الشرايع / باب ۱۳۷ / حديث3).

نكته قابل توجه اينكه اولين واقعه اي كه در اين سرزمين اتفاق افتاده است نيز به مسئله گريه و زاري و انابه ارتباط دارد؛ زيرا در ماجراي حضرت آدم عليه السلام و توبه ايشان، مي‌بينيم كه داستان توبه ايشان نيز در همين سرزمين صورت پذيرفته است، از امام صادق عليه السلام منقول است: «… خداي تبارك و تعالي مرا (جبرئيل عليه السلام) به سوي تو فرستاد تا مناسكي كه با آنها مي‌خواهد توبه تو (حضرت آدم عليه السلام) را بپذيرد ‏به تو بياموزم. و بعد جبرئيل دست آدم را گرفت و او را آورد تا به خانه كعبه رسيد…» (علل الشرايع / باب ۱۴۲ / حديث ۱) توبه نيز از جمله اعمال و مواردي است كه همراه با گريه و زاري و در واقع صداي بلند و انابه است.