نذرخانم های هلندی وانگلیسی برای امام حسین

عقیق: انوشیروان ارجمند، هنرمند پیشکسوت تئاتر کشور است که آخرین نمایش او بازی در اجرای بیست‌وسومین سال نمایش «خورشید کاروان» بود. متن زیر گفت‌وگوی این هنرمند پیشکسوت در آخرین اجرای نمایش "خورشید کاروان" ۹۲ است.

از بازی در نمایش «خورشید کاروان» بگویید، بسیاری می‌گویند که نمایش‌های دینی حرفه‌ای نیستند و هنرمندانی که در این حوزه فعالیت می‌کنند همواره با برخورد‌های متفاوتی از سوی برخی هنرمندان روبرو می‌شوند.

کدام نمایش حرفه‌ای را سراغ دارید که بتواند ۲۳ سال دوام داشته باشد؟ کدام نمایش حرفه‌ای را سراغ دارید که ۶ ماه تمام روی صحنه باشد و جمعیت در آن موج بزند. این کار یک استثناست، درست است که قدم در ژانر دینی می‌گذارد، اما به اعتقاد من تئاتر، تئاتر است و این هنر هم دارای ژانرهای مختلف است، اعم از تاریخی، دینی و... ولی نمی‌توانید بگویید این تئاتر صرفا دینی است. تئاتر اول باید دراماتیزه شده باشد، بعد می توانیم بگوییم این تئاتر از کدام نوع است. وادی‌ای که «خورشید کاروان» در آن قدم می‌گذارد تاریخ مذهبی است.

متاسفانه برخی تهمت می‌زنند و می‌گویند تئاتر نیست و کسانی که طفلان مسلم را کار می‌کنند و ... آیا آن‌ها واقعا تئاتر هستند که این تئاتر نیست. آیا آن ها دراماتیزه بوده که این نیست. گاهی مواقع من که ۵۵ سال است که کار نمایش را انجام می‌دهم برایم خیلی سخت است که به من بگویند تو نمایشی کار می‌کنی که تئاتر نیست، این به من برمی‌خورد.

نکته دوم این است که در حقیقت همه تئاترهایی که در ایران اجرا می‌شوند یک آبشخور دارد و این آبشخور وزارت ارشاد است و این باعث دوامشان است. اما «خورشید کاروان» که تولید یک موسسه‌ای به نام فدک است خودش سعی کرده خودکفا باشد و بتواند خودش را تامین کند بدون این که دست دراز کند. 
بله اگر یک هیاتی آمد و درخواست اجرای نمایش کرد، باید هزینه کند. اگر یک مجموعه‌ای بخواهد اجرا کنیم حتی یک شب، باید هزینه کند. درست است که ما کار را برای امام حسین (ع) انجام می‌دهیم، ولی قرار هم نیست که هرکسی هرجوری که دلش می‌خواهد با این نمایش برخورد کند، خیلی وقت‌ها شده که ارشاد کمک کرده، خیلی وقت از جاهای دیگر کمک گرفته شده و این نمایش روی صحنه رفته است، خیلی وقت ها هم شده که خود بازیگران و خود کسانی که دست‌اندرکار این نمایش هستند، سرمایه‌گذاری کرده‌اند و نمایش اجرا شده است تا خللی در اجرای این نمایش به وجود نیاید. 

آنهایی که سالنشان خالی است دارند راه بی‌راهه می‌روند، به خاطر این که اگر فرض کنید امروز شما یک نمایش درباره حضرت فاطمه(س) اجرا کنید و سالن خالی باشد، نشانه آن نیست که مردم به حضرت صدیقه(س) بی‌اعتنا شده‌اند، بلکه نمایش آن بضاعت و جذابیت را ندارد که حتی مردم رایگان بیایند و نمایش را ببینند. 

- برخی معتقدند که مخاطبان نمایش‌های دینی با مفهوم سالن تئاتر آشنا نیستند و بلیط رایگان این آثار هم همواره مورد نقد بوده است.

مگر تئاتر خیابانی و خیلی تئاترهای دیگر مخاطبان را مهمان نمی‌کنند، این کار هم مهمان دارد و مهمانانش کسانی هستند که عرق اسلامی و دینی دارند. مردم کوچه و بازار هستند، به جای اینکه راهشان را کج کنند بروند یک تئاتر مطربی ببیند، می‌آیند و تئاتری را که عقیده و ایمانشان است می بینند.

 من یادم است یک روزی در برج آزادی اجرا داشتیم، چند نفر آمدند و جلویم را گرفتند و گفتند: «ما می‌خواهیم بیاییم و کار شما را ببینیم ولی به ما بلیط نمی‌دهند» من رفتم به مدیر اجرایی گفتم که اینها ۱۱ نفر هستند که کارت بدهید و بیایند نمایش را ببینند به خاطر این که این نمایش متعلق به امام حسین(ع) است، قرار نیست ما به خاطر پول جلوگیری کنیم، بلکه بلیط نمایش ما مثل بسیاری از آثار که در ژانرهای دیگر اجرا می‌شود و کسی نقدی به آن وارد نمی‌کند. همت عالی است، هرکس، آن مقدار که می‌تواند و دوست دارد پرداخت می‌کند و ممکن است که اصلا هیچ پولی هم ندهد، اشکالی ندارد. در این نوع نمایش‌ها، چشم‌داشتی وجود ندارد و مهم نفس کار است که انجام شود.

-از روزهای که با نمایش «خورشید کاروان» سپری کردید بگویید، شما هم بازخورد مخاطبان مسلمان و ایرانی را دیده‌اید و هم بازخورد مخاطبان غیر مسلمان و خارجی، در این رابطه بگویید.

من ۱۳ سال است که در نمایش «خورشید کاروان» بازی می‌کنم. ما زمانی که در هلند روی صحنه رفتیم، خانم‌های دکتر، مهندس و شیمیست و ... آمدند تقاضا داشتند که دست‌شویی‌های سالن را تمیز کنند، می‌گفتند نذر کرده‌اند. آن‌ها درست پیش از ورود تماشاگر وارد می‌شدند و انگار نه انگار، روسریشان را سرشان می‌کردند و شروع به نظافت سالن و دست‌شویی و ... می‌کردند. تازه هم‌زبان هم نبودیم، اما جاذبه شکل نمایش آن‌ها را جذب کرده بود. 

در انگلیس یک خانمی که در لبنان زندگی می‌کرد یک شب تمام گروه را در بهترین رستوران ایرانی لندن به شام مهمان کرد. «خورشید کاروان» فراتر از خودش حرکت می‌کند و جذابیتش برای مردم است که خانم انگلیسی وقتی می‌آید کار را می‌بیند، شب بعدش با ۱۸۰ نفر می‌آید و به تماشا می‌نشیند؛ آیا دانشجوی کارگردانی در انگلیس نمی‌فهمد که «خورشید کاروان» نمایش است یا فقط بزرگان ما هستند که به چشم حقارت به این کارها نگاه می‌کنند؟ این نمایش اصلا حقیر نیست، بلکه اثری والاست و به همه اعلام می‌کنم کاری بنویسید که تئاتر نباشد، اما ۲۳ سال هم دوام داشته باشد، من رایگان بازی می‌کنم.

افراد بسیاری را برای تماشای «خورشید کاروان» دعوت کرده‌ام، این تئاتر را کسانی آمده‌اند و به حالت طعنه گفته‌اند که در «خورشید کاروان» بازی می‌کنی، که پس از تماشا چشمانشان از سرخی ورم کرده بود. چطور می‌شود که یک کار به این میزان تاثیرگذار می‌شود. بدون شک اگر تئاتر نباشد، نمی‌تواند اینقدر تاثیرگذار باشد. 

شما در تعزیه هم اگر اشک می‌بینی کسانی می‌روند که اشک بریزند. داستان و روال و جذابیت داستان به جایی می‌رسد که اشکشان جاری شود و غش کنند، شنیدم یکی از کسانی که یک موقعی دبیر جشنواره تئاتر فجر بوده گفته این نمایش تئاتر نیست، من می‌گویم آقا شما یک تئاتر بدون کلام ساخته‌اید که چند نفر در سالن بود؟ لااقل حجب و حیا و متانت هم چیز خوبی است. شما در تالار وحدت با کلی بودجه، بدون تماشاگر هستید. این «خودگویی و خودخندی» است، ولی ما نه خود می‌گوییم و نه خود می‌خندیم. بلکه این مردم هستند که می‌خواهند کاری بسازیم تا آن‌ها دوست داشته باشند.