عقیق: در فردايى كه براى همه انسانها يكسان فراهم شده حسابرسى و محاكمه افراد به قدرى سهل و آسان خواهد بود كه انسان گناهكار خود حكم محكوميت خويش را صادر مى ‏كند و بدون هيچ گونه اعتراض عذاب را پذيرا مى ‏شود زيرا دلائل جرم بسيار دقيق جمع ‏آورى گشته و گناه كار، امكان انكار ندارد، آيه ۴۹ سوره كهف مى‏ فرمايد:
«وَ وُضِعَ الْكِتابُ فَتَرَى الْمُجْرِمِينَ مُشْفِقِينَ مِمَّا فِيهِ وَ يَقُولُونَ يا وَيْلَتَنا ما لِهذَا الْكِتابِ لا يُغادِرُ صَغِيرَةً وَ لا كَبِيرَةً إِلَّا أَحْصاها وَ وَجَدُوا ما عَمِلُواحاضِراً وَ لا يَظْلِمُ رَبُّكَ أَحَداً؛ نامه اعمال نهاده مى‏ شود و مجرمين از آنچه در آن است و مى‏ بينند ترسان و لرزان شده مى ‏گويند: اى واى بر ما از اين نامه اعمال! كه كوچك و بزرگى نيست مگر همه را احصاء و شماره كرده و هيچ چيز را وانگذاشته است و آنچه را كه كرده ‏اند حاضر مى‏ يابند پروردگار تو بر هيچ كس ستم نمى‏ كند.
از جمله «وجدوا ما عملوا حضرا »معلوم مى ‏شود كه عين اعمال انسانها مجسم شده و در برابر ديدگانشان قرار مى‏ گيرد و از همين جهت است كه هيچ كس قادر به انكار كارهاى خويشتن نيست.
حضرت رسول اكرم (ص)مى‏ فرمايد:
(اعمل ما شئت فانّك ملاقيه؛بكن آنچه مى‏ خواهى زيرا همان را ديدار خواهى كرد.)
و امير المؤمنين على (ع) مى‏ فرمايد:
«ما قدّمت اليوم تقدم عليه غدا فامهد لقدمك و قدّم ليوم؛ هر چه امروز پيش فرستى فردا به همان وارد مى‏ شوى پس براى قدمت جايى تهيه كن و براى آن روزت چيزى پيش فرست.»
اكنون آيات ديگرى را كه بر تجسم اعمال و نمايش عين آنها در آخرت دلالت دارد شاهد مى ‏آوريم.
۱- يَوْمَئِذٍ يَصْدُرُ النَّاسُ أَشْتاتاً لِيُرَوْا أَعْمالَهُمْ فَمَنْ يَعْمَلْ مِثْقالَ ذَرَّةٍ خَيْراً يَرَهُ وَ مَنْ يَعْمَلْ مِثْقالَ ذَرَّةٍ شَرًّا يَرَهُ (زلزال- ۶ تا ۸) امروز (قيامت) مردم پراكنده بازمى‏ گردند تا اعمال خويش را ببينندپس هر كس به اندازه ذره‏ اى نيكى كند آن را مى‏ بيند و هر كس به مقدار ذره ‏اى بدى كند آن را خواهد ديد.
در اين آيات تصريح شده كه انسان عمل نيك و بد خود را خواهد ديد. نه اينكه تنها پاداش و كيفر خود را خواهد يافت بلكه عين عمل خويش را هم خواهد ديد و سزاى او بعد از رويت عمل خواهد بود نه پيش از آن زيرا عدل و انصاف حكم مى‏ كند كه ابتدا گناهكار به دلائل اتهام خود آگاه شود تا كيفرى را كه برايش معين شده عادلانه تشخيص دهد و همچنين نيكوكار با ديدن دلائل نيكويى كه اقامه كرده از پاداشى كه دريافت مى ‏دارد بيشتر خرسند شود و شايد از همين جهت است كه خداوند مى‏ فرمايد:
وَ لا يَظْلِمُ رَبُّكَ أَحَداً (و پروردگارت به هيچ كس ستم نمى‏ كند)
2- وَ بَدا لَهُمْ سَيِّئاتُ ما كَسَبُوا وَ حاقَ بِهِمْ ما كانُوا بِهِ يَسْتَهْزِؤُنَ (زمر- ۴۸) و ظاهر شد بر ايشان بديهايى كه خود كسب كردند و فرا گرفت ايشان را آنچه كه به آن مسخره مى ‏نمودند.
و همين آيه در سوره جاثيه (آيه ۳۳) تكرار شده جز اينكه به جاى ما كسبوا «ما عملوا» بكار رفته پس معلوم مى‏ شود آنچه را انسان بدست مى‏آورد يا انجام مى‏ دهد در آخرت پيش روى او ظاهر مى ‏شود و بلاها و مصائبى را كه آن اعمال آفريده، عمل‏ كننده را احاطه مى‏ كند و به عذاب دادنش مى‏ پردازد.
۳- بَلْ بَدا لَهُمْ ما كانُوا يُخْفُونَ مِنْ قَبْلُ (انعام- ۲۹)
بلكه بر ايشان ظاهر شد، آنچه را كه از پيش مخفى و پنهان مى‏ داشتند.
بسا آدمى گناهانى را در پنهانى مرتكب مى‏ شود تا كسى بر وقوع آنها آگاهى نيابد ولى با شگفتى فراوان در قيامت خواهد ديد كه نه تاريكى در ضبط اموال تأثيرى داشته و نه روشنى و نه گوشه خلوت عمل را از اثر انداخته و نه ملاء عام و جاى آشكار. بلكه حافظان اعمال بزرگوارانه همه كردارها را اعم از كوچك يا بزرگ ضبط كرده‏ اند و امروز عين آنها را به نمايش در آورده ‏اند.
۴- وَ بَدا لَهُمْ مِنَ اللَّهِ ما لَمْ يَكُونُوا يَحْتَسِبُونَ (زمر- ۴۷) و از سوى خدا بر ايشان ظاهر شد آنچه را كه گمان نمى ‏بردند.
كارهاى بدى را كه انسان در پنهانى انجام مى‏ دهد براى اين است كه اولا مورد تعقيب و مجازات قرار نگيرد ثانيا در بين مردم رسوا نشود اما در آخرت همه پنهان كارى‏ هاى خويش را خواهد ديد و با شرمندگى و انفعال خاك بودنش را آرزو خواهد كرد. نگاه كنيد به آيه ۴۱ سوره نبأ كه مى ‏فرمايد:
يَوْمَ يَنْظُرُ الْمَرْءُ ما قَدَّمَتْ يَداهُ وَ يَقُولُ الْكافِرُ يا لَيْتَنِي كُنْتُ تُراباً روزى كه مرد در آنچه كه دو دستش پيش فرستاده مى ‏نگرد و كافر مى‏ گويد: اى كاش خاك بودم.
از اين آيه شريفه نيز معلوم مى‏ شود كه انسان هر چه را پيش فرستاده مى ‏بيند و در آن نگاه مى ‏كند و اگر بديهايش از خوبيهايى كه كرده باشد بيشتر باشد و آتشى كه در دنيا براى خود و ديگران افروخته شعله‏ ور ببيند، در حسرت خاك بودن خواهد ماند، زيرامرگ دوباره به سراغش نخواهد آمد.
۵- يَوْمَ تَجِدُ كُلُّ نَفْسٍ ما عَمِلَتْ مِنْ خَيْرٍ مُحْضَراً وَ ما عَمِلَتْ مِنْ سُوءٍ تَوَدُّ لَوْ أَنَّ بَيْنَها وَ بَيْنَهُ أَمَداً بَعِيداً وَ يُحَذِّرُكُمُ اللَّهُ نَفْسَهُ وَ اللَّهُ رَؤُفٌ بِالْعِبادِ (آل عمران- ۳۰) روزى كه هر كسى آنچه نيكى كرده مى ‏يابد و براى آنچه بدى نموده آرزو مى ‏كند كه بين او و اعمال زشتش مسافتى بس دور باشد و خداوند شمار را از خودش مى‏ ترساند و خداوند به بندگان مهربان است.
در اين آيه كلمات «تجد» و «محضرا» دلالت دارد بر اينكه انسان عين اعمال خودش را حاضر مى‏ يابد و كارهاى زشت و اعمال شوم مجسم‏ شده ‏اش هم چنان باعث شرمسارى او مى‏ شود كه آرزو مى ‏كند كاش اين اعمال از وى بسى دور مى ‏بود و ضمنا خدا بندگان خويش را تحذير مى ‏كند و از بلايى كه در كمين آنها است آگاه مى ‏سازد زيرا خداوند نسبت به بندگانش مهربان است.
و اگر مهربان نمى‏ بود از خطرى كه در پيش است آگاه شان نمى‏ ساخت ضمنا با بيان «وَ اللَّهُ رَؤُفٌ بِالْعِبادِ» به مردم ابلاغ مى‏ كند كه هر مصيبتى براى خود فراهم آورده ‏ايد و محصولى كه در دنيا كشت كرده‏ ايد در آخرت درو مى‏ نماييد كه‏(الدّنيا مزرعة الآخرة)(دنيا كشتزار آخرت است) پس عذاب را از خداى مهربان كه هرگز به احدى ستم نمى‏ كند ندانيد بلكه آن را از سوى خود به شمار آوريد كه قانون خدا و سنت الهى را در هم شكسته‏ ايد و به درد و عذاب گرفتار شده ‏ايد، همچون ريختن غبار در چشم و يا خوردن سم كه درد ومرگ به دنبال خواهد داشت.
مولوى هم مى‏ گويد:
 اين عملهاى چو مار و كژدمت             مار و كژدم گردد و گيرد دمت‏

پی نوشت:

محاسبه نفس يا روش پيشگيرى از وقوع جرم (ترجمه محاسبة النفس)، ص: 95تا100.

منبع:افکار

211008