پیرغلامان دلشان برای مداحان جوان می سوزد

مهدی ایرانشاهی/خبرنگار عقیق

عقیق: هنوز هم سبک مداحی‌اش با همه فرق دارد. نزدیک نیم‌قرن است که در مجالس سیدالشهدا(ع) مداحی می‌کند. حاج ماشاء‌الله عابدی یکی از ذاکران شناخته‌ شده است که سبک زندگی‌ متفاوتی را برگزیده. او همیشه ساده زندگی کرده و از حقوق مختصر معلمی برای گذراندن زندگی‌اش استفاده کرده است. طعم شیرین مناجات خوانی او برای بچه هیئتی ها بسیار آشناست. حاج ماشاءالله بیش از هر چیز دغدغه تربیت نوجوانان را دارد، چه در مدرسه، چه در هیئت. برای همین است که در مجالس او، افراد کم سن و سال بسیاری دیده می‌شود. برای آنکه درباره زندگی این پیرغلام اهل بیت و دیدگاه‌هایش بیشتر با خبر شویم، گفت‌وگویی با ایشان ترتیب دادیم که پیش روی شماست.

برای شروع بگویید از کی افتخار مداحی اهل بیت عصمت و طهارت را پیدا کردید؟

متاسفانه بعضی از آقایان ذاکر شروع مداحی را از زمان طفولیت یعنی‌‌ سه چهار سالگی می‌دانند، در صورتی که این‌گونه نیست. درست است که بیشتر ذاکرین اهل بیت عصمت و طهارت به‌صورت ارثی از صدای خوبی برخوردارند و از‌‌ بچگی به خواندن قرآن و مدح ائمه اطهار(عليهم‌السلام) می‌پردازند ولی شروع مداحی از وقتی است که فرد را به‌عنوان مداح در محافل‌ سید‌الشهدا(ع) بشناسند. این موضوع معمولا زود‌تر از 12 سالگی صورت نمی‌گیرد. البته من در دوران کودکی در مجالس مختلفی می‌خواندم اما از سال 1345 مداحی را آغاز کردم.‌‌ در همان زمان هیات محبان العباس(ع) راه‌اندازی شد و من هم از‌‌ همان وقت تاكنون توفیق دارم که در این هیات مداحی کنم.

گویا پدر شما هم مداح بوده است؟

بله، با اینکه پدرم سواد آنچنانی نداشت ولی از صدای خوبی برخوردار بود و دعا‌های مختلف- مخصوصا زیارت عاشورا- را تلاوت می‌کرد و اشعاری را از حفظ می‌خواند. گاهی اوقات هنگام سحر ما از صدای گریه و مناجات او از خواب بیدار می‌شدیم. هر چیزی که آدم به‌دست می‌آورد از پدر و مادرش است. مادرم در روضه‌های اهل بیت(عليهم‌السلام) زياد شرکت می‌کرد و بسیار خوش‌اشک بود. هر وقت مصیبت امام حسین(ع) را می‌خواندند مادرم ناخودآگاه گریه می‌کرد.

برای یاد گرفتن اصول مداحی، شاگردی هم کرده‌اید؟

متاسفانه توفیق نداشتم که به‌طور خاص شاگرد کسی باشم. تقریبا خودم راه و روش مداحی را آموختم. البته تشویق روحانیونی مانند آیت‌الله مجتهدی، آیت‌الله حق‌شناس، آیت‌الله تحریری، آیت‌الله جاودان و... در این امر موثر واقع شد.

یکی از مصاديق تفاوت سبک زندگی شما با دیگر مداحان این است که شما هنوز بیشتر وقت‌تان را در مدرسه می‌گذرانید و معلمی می‌کنید. قبول دارید؟

من درسم را ادامه دادم و توسط یکی از دبیران معلم شدم. پس از آن به حوزه‌ علمیه راه پیدا کردم و توانستم دروس حوزوی را هم یاد بگیرم. با اینکه چند سالی است بازنشسته شده‌ام ولی هنوز در مدارس مختلف تدریس می‌کنم. زمان طاغوت با بچه‌ها در مدارس سرود‌های مذهبی کار می‌کردم كه نتایج خوبی هم داشت. گاهی اوقات پیش می‌آمد که بعضی از افراد گروه سرود به مداحی گرایش پیدا کنند و عده‌ای از آنها توفیق داشتند که بتوانند در روضه‌های امام حسین(ع) نوحه‌خوانی کنند. البته مداحی را به‌عنوان شغل و کاسبی به شاگردانم معرفی نمی‌کردم و نمی‌کنم. همیشه سعی کردم آنها را متوجه‌ کنم که مداحی را به چشم یک منبع در‌آمد نبینند.

یعنی یک روضه‌خوان نمی‌تواند مداحی را به‌عنوان یک شغل انتخاب کند و مخارج زندگی‌اش را از این راه به‌دست بیاورد؟

به‌شخصه با این موضوع مخالف بوده و هستم. همیشه به جوانانی که به این حرفه علاقه‌مند‌ند تذکر داده‌ام که مداحی را به‌عنوان منبع درآمد نبینند. خوانندگی برای امام حسین(ع) یک کار معنوی است، در صورتی که عده‌ای مادیات را وارد این قضيه می‌کنند. خوب نیست که مداح وقتی می‌خواهد جایی از ائمه اطهار(عليهم‌السلام) بخواند با صاحب مجلس شرط کند که اینقدر می‌گیرم تا بیایم و بخوانم. من به تمام آقایان مداح توصیه می‌کنم که کار معنوی را با مسائل مادی مخلوط نکنند.

کمی هم از سبک زندگی‌تان بگویید. مداحی فضای خانه شما را تحت تاثیر قرار نداده است؟

موقعی که ازدواج کردم مداح بودم. یکی از دلایلی که پدر همسرم- که به رحمت خدا رفته و از مبارزین بود- به من تمایل داشت همین روضه‌خوانی برای اهل بیت عصمت و طهارت بود. شکر خدا همسرم از‌‌ ابتدای زندگی من را در این زمینه همراهی کرده و یکی از کسانی بود که به‌شدت تشویقم می‌کرد. خلاصه بگویم؛ نه مداحی کردن من مانع از همسر‌داری‌ام شده و نه همسرم مانع مداحی من براي اهل بیت عصمت و طهارت.

شنیده‌ایم که خودتان هم بعضا شعر می‌گویید.

بالاخره کسی که در مسیر مداحی برای امام حسین(ع) می‌افتد، گاهی اوقات دست به قلم می‌شود و شعر می‌گوید اما سعادت نداشتم که بتوانم همیشه و پشت سر هم شعر بگویم. بعضی اوقات اشعاری گفته‌ام ولی گذری بوده‌اند. از خدا می‌خواهم به من قدرتی بدهد تا بتوانم شاعری کنم. خوب است که مداح هم بخواند و هم شعر بگوید. ذاکری که قدرت شاعری دارد موفق‌تر است. این به‌نوعي از تولید به مصرف است!

مجالس شما مداح‌محور است یا سخنران‌محور؟

مهم‌ترین ارکان هر برنامه مذهبی سخنران و شخص منبری آن است. یکی از دلايل تشکیل شدن روضه‌های حضرت اباعبدالله الحسين(ع) برای آگاه ساختن مردم است که تا حدود زیادی این امر با خطابه و منبر تحقق پیدا می‌کند. اگر قرار باشد مداح و پامنبری‌هایش از سخنران و واعظ کناره‌گیری کرده و فقط به نوحه‌خوانی و سینه‌زنی اکتفا کنند، از فضایلی که در اسلام هست به‌شدت دور می‌مانند. با کنار گذاشتن سخنران نا‌آگاهی و فاصله‌های جدی رخ می‌دهد. چنین افرادی که با خطابه کاری ندارند، در صورت به‌وجود آمدن یک شبهه زود گمراه شده و از مسیر الهی منحرف می‌شوند. نا‌گفته نماند که وعاظ و منبری‌ها باید از مطالب خوب و پرمحتوا استفاده کنند؛ طوری که هر کس پای صحبت‌شان بنشیند دست پر به خانه‌اش برگردد.

کدام قسمت هیات برایتان ارزشمندتر است؟

در هیات خودمان از زمان نماز جماعت تا دعای آخر مجلس حضور دارم. به‌طور كلي تمام قسمت‌هایی که در هیات وجود دارد ارزشمند است. هر کدام از این قسمت‌ها اهمیت خاص خودشان را دارند و آخر سر، جمع اینها وجود ما را پر‌می‌کنند. متاسفانه بعضی از هیاتی‌ها به نماز اهمیت نمی‌دهند و چه‌بسا نمازشان را می‌گذارند آخر وقت و بعد از هیات اقامه می‌کنند، که این کار غلطي است. البته این‌گونه افراد زياد نيستند ولی وجود دارند.

در مجالس شما می‌توان شیوه‌های نوین مداحی را دید. اين مسئله مورد تایید شماست؟

در هر دوره‌ای سبکی در نوحه‌خوانی وجود داشته و همیشه افرادی بوده‌اند که سیستم، سبک و روش نويی را وارد مداحی کرده‌اند. به‌عنوان مثال 50 سال پیش نوحه‌هایی می‌خواندند و‌‌ افراد در آن زمان نوآوری‌هايي می‌کردند. اينکه می‌گویند مداحی سنتی و غیر‌سنتی چیز عجیبی نیست چراکه این جریان از‌‌ قدیم وجود داشته. اگر دقت کنید می‌بینید که مداحی کردن من نسبت به 10 سال پیش تغيير كرده و كاملا جدید است. نا‌گفته نماند که تقریبا در تمامی موضوعات مختلف چيزي به‌عنوان سنتی و غیر‌سنتی وجود دارد که البته قسمتی از آن وارداتی است و درست نیست. مثلا می‌گویند موسیقی سنتی. اگر منظور سنت اسلام است، که در سنت اسلام موسیقی وجود ندارد. یا می‌گویند مداحی سنتی و غیر‌سنتی. اگر منظور از سنت‌‌ همان سنت پیامبر اکرم(ص) و اهل بیت عصمت و طهارت است پس هر چيزي غیر از سنت اشتباه است و اسلامی نیست. روش عده قلیلی از نوحه‌خوانان برای آن ور آبی‌هاست و از آنان الگو می‌گیرند؛ به‌طوری که یک عده آدم فاسق و نادرست در کشورهای مختلف ترانه‌هایی را می‌خوانند که مخصوص مجالس لهو و لعب است و متاسفانه بعضی از مداحان از‌‌ همان نواها و سبک‌ها و بعضا‌‌ همان کلمات شعر استفاده می‌کنند و آن را در محافل امام حسین(ع) می‌خوانند. اگر خدای نکرده این کار انجام شود طبق فتوای مراجع بزرگ تقلید حرام است اما خیلی‌ها هم هستند که نوآوری می‌کنند و سبک‌ها و اشعارشان از ترانه‌های مجالس لهو و لعب تبعیت نمی‌کند. اصل این کار بدون اشکال است. اگر شعر از محتوای خوبی برخوردار باشد هم كه نور علی نور است. کسی نگفته نوآوری بد است.

با این حال قبول دارید که اشکالاتی به برخی از مجالس وارد است؟

بزرگان مداحی هر وقت اشکالی از یک مداح می‌بینند به او گوشزد می‌کنند اما عده‌ای از مداحان اين موارد را نشنيده مي‌گيرند! این‌طور نیست که پیر‌غلامان دلشان برای مداحان جوان‌تر نسوخته باشد، قطعا ما دلمان برای مداحان جوان می‌سوزد و نگران آنها هستیم. مقام معظم رهبری به‌خصوص در ایام ولادت حضرت زهرا(س) نکات بسيار مهمی را در مورد مداحی تذکر می‌دهند اما اينكه چرا عده‌ای به این صحبت‌ها توجهی ندارند جاي سوال است. به‌عنوان مثال این همه بزرگ‌ترهای مداحی راجع به سبک‌ها و اشعار توصیه کرده‌اند اما کو گوش شنوا؟ اگر مداحان جوان‌تر می‌خواهند رشد کنند باید به حرف بزرگ‌تر‌ها گوش كرده و به آن عمل کنند. بعضی‌ها چون می‌بينند پامنبری‌های زیادی دارند احساس مي‌کنند اگر بخواهند به این حرف‌ها گوش كنند جمعیت‌شان را از دست می‌دهند. به‌عبارت ديگر، بودن جمعیت را بر نبودن امام حسین(ع) ترجیح می‌دهند.

آیا مداح می‌تواند با استفاده از هر کاری جوانان را جذب کند؟

جذب در هر شرایطی جذب نیست. جذب موقعی پدید می‌آید که کسی را که می‌خواهیم جذب کنیم، رفتار، قیافه، لباس پوشیدن و... او اسلامی و امام حسینی شود. اگر قرار باشد هر جوانی هر کاری دوست دارد بکند، با سر و وضع نامناسب بگردد و بعد هم برود در هیات و عزاداری کند به این نمی‌گویند جذب.

 چند دغدغه اصلی حاج ماشاءالله عابدي

*غیر‌ممکن است که کسی جا پای آن ائمه اطهار(عليهم‌السلام) بگذارد ولی انسان باید سعی کند در رفتار و کردار به ائمه نزدیک‌تر باشد. نوحه‌خوانی که با‌تقوا‌تر و مقید‌تر به دستورات دینی باشد به امام حسین(ع) نزدیک‌تر است.

*مستمعین باید شرایط مداح را در نظر بگیرند. مداحی که تقریبا دو ساعت برای جمعیت نوحه‌خوانی مي‌کند فشار زیادی به او وارد مي‌شود. گاهی اوقات توقعات نابجایی از مداح داریم؛ وگرنه هر کس که امام حسینی باشد یکی از نشانه‌هایش خوش‌اخلاقی است. کسی كه از خوش‌اخلاقی فاصله گرفته، به‌‌ همان اندازه از سیدالشهدا(ع) دور شده است.

*انسان‌های وارسته‌ از شهرت دوری می‌کنند. آدم نباید دنبال معروف شدن باشد. اگر هدف هر کسی در هر جریانی شهرت باشد این کار بوی ریا می‌گیرد. اگر این آفت در مداح رخ بدهد خیلی بد است. بنابراین نباید هدف شهرت باشد. اينكه خدا بخواهد و یکی سر زبان‌ها بيفتد بحث دیگری است. به تمام روضه‌خوانان توصیه می‌کنم که به هیچ عنوان دنبال شهرت و معروفیت نباشند. معروفیت یک‌سری اتفاقات را همراه خودش می‌آورد؛ طوری که گاهی اوقات آدم را زمین می‌زند. وقتی انسانی مشهور می‌شود چشم‌های مختلفی او را تماشا می‌کنند. در یک جمله: هر چه آدم بیشتر بالا‌تر برود، زمین خوردنش سخت‌تر می‌شود.

*اگر ذاکرین می‌خواهند دوام و ماندگاری داشته باشند از روی اخلاص و برای خدا مداحی کنند و برای غيرخدا مداحی نکنند. وقتی هدف ما خدا باشد آن وقت متوجه می‌شویم که خدا چه مداحی کردنی را می‌پسندد و چه مداحی کردنی را نه. اگر خدا را در نظر داشته باشیم، بسیاری از عیوب و مشکلات رفع می‌شوند.