انتظارات امام حسن مجتبی(ع)از شیعیان

عقیق: امام حسن مجتبی(ع) دومین امام شیعیان همواره در طی حیات مبارک خویش سخنانی بسیار نیکو و سفارش هایی گوهربار به شیعیان و پیروان حضرت علی(ع) می فرمودند به نحوی که می توان از خلال این سخنان توقعات و انتظارات ایشان را از عموم شیعیان راستین دریافت، به نحوی که جواد خرّمی، این محقق کوشا آن ها را چنین بیان می دارد.

خدامحوری
از مهمترین انتظاراتی که تمام انبیاء و اولیاء از بندگان خدا، داشته اند و دارند این است که مردم در کارها و رفتارها خدا محور باشند و رضایت الهی و خداوندی را در تمام امور محور و اساس قرار دهند. امام حسن مجتبی(ع) نیز که خود خدا محور و سراپا اخلاص بود، از امت اسلامی و شیعیان خویش توقع و انتظار دارد که رضایت الهی را محور فعالیت خویش قرار دهند. این توقع را گاه با بیان زیان مردم محوری و خارج شدن از محور رضایت الهی ابراز می دارند، آنجا که فرموند: «مَن طَلَب رِضَی اللهِ بِسَخَطِ النّاسِ کَفاهُ اللهُ اُمُورَ النّاسِ وَ مَن طَلبَ رِضَی النّاسِ بِسخطِ اللهِ وَکَّلَهُ اللهُ اِلی النّاسِ؛ هر کس رضایت خدا را بخواهد هر چند با خشم مردم همراه شود؛ خداوند او را از امور مردم کفایت می کند و هر کس که با به خشم آوردن خداوند دنبال رضایت مردم باشد، خدا او را به مردم وامی گذارد.» (میزان الحکمه، ج4: 153)، و گاه فوائد خدامحوری و در نظر گرفتن رضایت الهی را به زبان آورده و می فرمایند: «اَنَا الضّامِنُ لِمَن لَم یَهجُس فی قلبِهِ اِلّا الرِّضا اَن یَدعُوَ اللهَ فَیُستَجابُ لَهُ؛ من ضمانت می کنم برای کسی که در قلب او چیزی نگذرد جز رضا[ی خداوندی]، که خداوند دعای او را مستجاب فرماید.» (بحارالانوار، ج 43ص351)

فراگیری دانش
علم و دانش کلید خیرات و دستیابی به سعادت است. بدون دانش نه راه سعادت معلوم است و نه حرکت ممکن؛ به همین جهت از مهم ترین مأموریت های انبیا در طول تاریخ، تعلیم و آموزش مسائل دینی و تربیتی بوده است و از این رو مهمترین توقعات امامان معصوم(ع) از شیعیان این است که اهل دانش و فراگیری حکمت باشند.
امام حسن مجتبی(ع) در این باره فرموده اند: «عَلِّمِ النّاسَ عِلمَکَ و تعلَّم عِلمَ غیرِکَ؛ دانش خود را به مردم بیاموز و دانش دیگران را یادگیر.» (بحارالانوار، ج75: (111ص
خداوند تمام امکانات فراگیری دانش را در اختیار ما قرار داده است. لذا لازم است که از چشم و گوش و فرصت ها بیشترین استفاده را ببریم و با فراگیری دانش، شک و شبهه را از دل و درون خویش بیرون برانیم و از این رو امام حسن(ع) فرموده اند: «اِنَّ اَبصَرَ الابصارِ ما نَفَذَ فِی الخَیرِ مَذهَبُهُ وَ اَسمَعَ الاَسماعِ ماوَعَی التَّذکیرَ وَانتَفَعَ بِهِ وَاسلَمَ القُلُوبِ ما طَهُرَ مِنَ الشُّبَهاتِ؛ به راستی، بیناترین دیده ها آن است که در خیر نفوذ نماید، و شنواترین گوش ها آن است که تذکرات [دیگران] را بشنود و از آن بهره مند شود و سالم ترین دل ها آن است که از شک و شبهه پاک باشد.» (تحف العقول: 408)

اندیشیدن و تفکر
علم و دانش آنگاه نتیجه بخش و ثمرده خواهد بود که با تفکر و تدبر همراه باشد .خواندن و فراگیری قرآن نیز آنگاه مفید و مثمر خواهد بود که با تدبّر و تفکّر همراه شود. از مهم ترین انتظاراتی که امامان ما از شیعیان خویش داشته و دارند، این است که اهل اندیشه و تفکر باشند. آنان این توقع را با بیان های مختلف ابراز نموده اند.
امام مجتبی(ع) می فرماید: «اُوصیکُم بِتَقوَی الله و اِدامَةِ التَّفَکُّرِ، فَاِنَّ التَّفَکُّرَ اَبوکُلِّ خَیرٍ وَ اُمُّهُ؛ شما را به پروا پیشگی و اندیشیدن دائم سفارش می کنم؛ زیرا تفکر پدر و مادر [و ریشه و اساس] تمامی خوبی ها است.» (مجموعه ورام، ج1: 53)، و در جای دیگر می فرمایند: «علیکم بِالفِکرِ فَاِنَّهُ مَفاتیحُ اَبوابِ الحِکمَةِ؛ بر شما [شیعیان] لازم است که اندیشه کنید؛ زیرا فکر کلیدهای درهای حکمت است.» (میزان الحکمه، ج8: 245)
گاه دل مولا امام حسن(ع) به درد آمده و با زبان گلایه بیان می دارند: «عَجِبتُ لِمَن یَتَفَکَّرُ فی مَأکُولِهِ کیفَ لایَتَفَکَّرُ فی مَعقُولِهِ فَیُجَنِّبُ بَطنَهُ ما یُؤذیهِ وَ یُودِعُ صَدرَهُ ما یُزدیهِ؛ در شگفتم از کسی که در [چگونگی استفاده از] خوراکی های خود اندیشه می کند ولی درباره معقولات خود اندیشه نمی کند. پس از آنچه معده اش را اذیت می نماید دوری می کند، در حالی که سینه [و روح] خود را از پست ترین چیزها پر می کند.» (بحارالانوار، ج1: 218)

تلاش و کوشش
فکر و اندیشه، و یا تامّل و تدبّر، آن گاه ارزش حقیقی و عینی خویش را نشان می دهد که منجر به عمل و تلاش و سعی و کوشش شود، وگرنه تفکری که منهای عمل باشد، ارزش واقعی نخواهد داشت. در واقع فکری مطلوب و کارساز است که به عمل و تلاش بینجامد.
یکی از انتظارات امام حسن(ع) این است که بندگان الهی در کنار علم و اندیشه، اهل تلاش و عمل باشند. آن حضرت فرموده اند: ای بندگان خدا! پروا پیشه باشید و برای رسیدن به خواسته ها تلاش کنید و از کارهای ناروا بگریزید و قبل از آنکه ناگواری ها به شما روی آورند و نابود کننده لذات[یعنی مرگ] فرا رسد، به کار[های نیک] مبادرت ورزید، پس براستی نعمت های دنیا دوام ندارند و [کسی از] خطرات و بدی های آن در امان نیست. [دنیا] فریبکار زودگذر و تکیه گاهی سست و بی اساس است.» (بحارالانوار، ج75: 109؛ تحف العقول: (408
نکته دیگری را که حضرت علاوه بر اصل تلاش و عمل گوشزد می نمایند و انتظار دارند که به آن توجه شود، این است که انسان هم باید برای دنیا کار و تلاش کند و هم برای آخرت. کلام نغز و دلنشین امام حسن(ع) در این باره چنین است: «وَاعمَل لِدُنیاکَ کَاَنَّکَ تَعیشُ اَبَداً وَاعمَل لآخِرَتِکَ کَاَنَّکَ تَموتُ غَداً؛ برای دنیایت چنان کار کن که گویا برای همیشه [در این دنیا] خواهی بود. و برای آخرتت [نیز چنان] سعی و تلاش کن که گویا فردا از دنیا خواهی رفت.» (بحارالانوار، ج44: 139)

صبر و بردباری
دنیا جای حوادث و مصائب است و آنچه انسان را در مقابل حوادث و مصائب نیرومند و مقاوم می سازد، صبر و بردباری است و آنچه انسان را بر انجام عبادات نیرو و توان می بخشد، استقامت و پایداری است. از انتظارات مهمّ امام حسن مجتبی(ع) این است که شیعیان و پیروان او در تمام مراحل زندگی صابر و بردبار باشند، حضرتش در این زمینه دلسوزانه می فرماید: «جَرَّبنا و جَرَّبَ المُجَرِّبُونَ فَلَم نَرَ شَیئاً اَنفَعُ وِجداناً وَ لااَضَرُّ فِقداناً مِنَ الصَّبرِ تُداوی بِهِ الاُمورُ؛ تجربه ما و دیگران نشان می دهد که چیزی نافع تر از داشتن صبر، و زیانبارتر از فقدان بردباری دیده نشده است، صبری که بوسیله آن تمام [دردها و] امور درمان می شود.» (شرح نهج البلاغه ابن ابی الحدید، ج1: 320)

منبع:قدس