عقیق: بویژه جریان صلح حضرت و واگذاری خلافت به معاویه، از جریاناتی است که تنها با تحلیل و ریشه یابی و همچنین شناخت فضای حاکم قابل فهم می‌باشد.
اگر چه تدبیر امام مجتبی(ع) در مورد امر صلح مورد شبهه های فراوانی قرار گرفته، اما بی‌تردید در زمان حضرت تدبیر دیگری چاره ساز نبوده است. احادیث فراوانی در زمینه زندگی و صلح حضرت جعل شده است که این مسأله بر مظلومیت حضرت می‌افزاید و باید سعی شود با پاسخهای منطقی در حد توان این شبهات را برطرف کرد. با بررسی شواهد تاریخ، بیانات و مکاتبات حضرت و شناخت معاویه بن ابی سفیان و نقش او در بوجود آمدن اسلام شامی می‌توان به حقیقت صلح دومین پیشوای شیعه در آن برهه سیاسی به عنوان تدبیری مهم پی برد. برای بررسی تدابیر سیاسی این امام همام در ایام شهادت ایشان گفت‌وگو کرده ایم با دکتر محمدحسین رجبی دوانی، نویسنده، پژوهشگر تاریخ اسلام و استاد دانشگاه که در ادامه می‌خوانید.

اوضاع سیاسی عصر حیات امام حسن مجتبی(ع) چگونه بود؟
-همان‌طور که می‌دانید دوران حیات امام حسن مجتبی(ع) با دوره حاکمیت طاغوتی معاویه معاصر بود که ایشان در میان انبوه فتنه‌های زمانه به امامت جامعه مسلمانان رسیدند. در این دوران جامعه دچار لغزشهای فراوان بود، در آغاز مردم به ایشان روی آوردند و با حضرت بیعت کردند. اما همین که آن حضرت در برابر طغیان معاویه خواستند سیاستهای پدر بزرگوارشان حضرت علی(ع) را ادامه دهند، از آنجا که مردم به دنبال هوی پرستی بودند در برابر امام زمان خود ایستادند. اشراف و قبایل کوفه به صورت مخفیانه با معاویه مکاتبه داشتند و حتی در این دوره به جان امام مجتبی(ع) سوء قصد داشتند و در حقیقت عصر حیات آن حضرت به لحاظ سیاسی اجتماعی به مراتب بدتر از عصر مولای متقیان امام علی(ع) بود.

در سیره سیاسی امام حسن(ع) صلحی با معاویه به ثبت رسیده که از آن به عنوان مهمترین تدبیر سیاسی ایشان در مواجهه با طاغوت یاد می‌شود، چه وقایعی موجب شد این امام همام گزینه صلح را مورد توجه قرار دهند؟
-تاریخ گواهی می‌دهد در زمان امامت حضرت مجتبی(ع) معاویه از روزی که از بیعت مردم با امام حسن(ع) آگاه شد از پیمان شکنی کوفیان سست عنصر و خیانتکار استفاده کرد و زمینه جنگ با سپاه امام حسن(ع) را فراهم کرد. روزی که دو سپاه در برابر هم جبهه تشکیل داده بودند وی با فریب دادن فرماندهان و سپاهیان جبهه دومین پیشوای شیعه، اوضاع سپاه امام حسن(ع) را آشفته کرد و آن حضرت که به منظور جمع آوری قوای امدادی، مدائن را انتخاب کرده بود، سپاه حضرت هنوز به محل استقرار نرسیده بودند که مورد شورش و هجوم بقیه سپاهیان که همراه ایشان بودند قرار گرفتند و در حقیقت سپاه امام حسن(ع) در یک آشفتگی و از هم گسیختگی قرار گرفت. ضعف و سستی مردم کوفه و تأثیرپذیری آنها در برابر جنگهای روانی معاویه و حاکمان شام موجب شد که امام حسن(ع) در آن موقعیت تنها بمانند و اگر می‌خواستند علیه معاویه جنگ راه بیندازند غیر از کشته شدن نیروهای خویش بویژه افراد متعهد، سابقه دار و با وفا و از هم پاشیدن شیرازه جبهه حق، اثری دیگر برجای نمی ماند و بهترین اقدام همان عقب نشینی تاکتیکی بود که آن حضرت انجام داده و در سایه آن، نیروهای خویش را حفظ کردند. در حقیقت صلح امام حسن(ع (همان نرمش قهرمانانه ای است که متأسفانه در هاله‌ای از ابهام قرار گرفته است.

چه نکاتی در مفاد این صلحنامه از سوی امام حسن(ع) مطرح شد؟
-صلح امام حسن مجتبی(ع) یک صلح شرافتمندانه و بر اساس شروط خاصی بود. اگرچه معاویه پس از انعقاد صلح اعلام کرد به آن شرایط عمل نمی‌کند، ولی همین اعلام او، ماهیت پلید و باطن ناپاکش را برای مسلمانان آشکار و در درازمدت ضربه مهلکی بر حکومت بنی‌امیه وارد کرد. در این صلحنامه، چند ماده از سوی امام مجتبی(ع) مطرح شد، ماده اول: حسن بن علی(ع) حکومت را به معاویه واگذار می‌کند مشروط به آنکه معاویه طبق دستور قرآن و سنت پیامبر(ص) رفتار کند. ماده دوم: پس از معاویه خلافت از آن حسن بن علی(ع) خواهد بود و اگر برای او حادثه‌ای پیش آید حسین بن علی(ع) زمام امور مسلمانان را به دست خواهد گرفت که در این شرایط نیز معاویه حق ندارد کسی را به جانشینی خود انتخاب کند. ماده سوم: بدعت، ناسزاگویی به امیرمؤمنان علی(ع) که در آن دوران باب بود، باید متوقف شود. ماده چهارم: مبلغ 5 میلیون درهم که در بیت‌المال کوفه موجود است از موضوع تسلیم حکومت به معاویه مستثنا است. ماده پنجم: معاویه تعهد می‌کند تمام مردم، اعم از ساکنان شام و عراق، حجاز از هر نژادی که باشند از آزار وی در امان باشند و از گذشته آنان صرف نظر کند و نباید هیچ خطری از ناحیه معاویه متوجه حسن بن علی و برادرش حسین(ع) شود.

مهمترین آثار و برکات صلح امام حسن(ع) برای جهان اسلام چیست؟
-صلح امام مجتبی(ع) دستاوردهای مهمی برای جهان اسلام به همراه داشت که مهمترین آنها به رسمیت شناخته شدن حکومت اسلامی، ایجاد ایمنی برای مسلمانان و تجلی مفهوم «انا فتحنا لک فتحاً مبینا» در جامعه بود و اگر چه معاویه به هیچ یک از مفاد آن عمل نکرد، اما این صلحنامه سبب شد بسیاری از فعالیتها و تلاشهای عترت ستیزی معاویه از بین برود و این دستاورد بزرگی برای جامعه اسلامی بود. از طرف دیگر حفظ جان شیعیان و یاران امام حسن مجتبی(ع) و بویژه خودشان از دستاوردهای این مصالحه بود که خود امام تأکید فرمودند: «من صلاح دیدم اگر مصالحه کنم جان مردم شیعه و مسلمان را می‌توانم حفظ و از کشتارهای جمعی جلوگیری کنم.» لذا این پیمان سبب شد معاویه نتواند آن طور که می‌خواهد جولان دهد اگر این صلح وجود نداشت معاویه بیش از اینها اقدامهای تخریبی علیه اهل بیت(ع) و شیعیان انجام می‌داد و میدان برای او گسترده‌تر می‌شد.

منبع:قدس آنلاین