تفاوت دروغ مصلحتی و تقیه چیست؟

عقیق: قسمتی دیگر از برنامه «شب آسمانی»، به تهیه کنندگی «علیرضا قطبی»، با موضوع «دروغ» و با حضور حجت الاسلام و المسلمین «کازرونی» به روی آنتن شبکه قرآن و معارف سیما رفت.

حجت الاسلام کازرونی با بیان اینکه در رابطه با دروغ بعضا استثنائاتی وجود دارد که پیش تر به آنها اشاره داشتم، اظهار کرد: بسیاری از اوقات دیده می شود که این استثنائات سبب می شود فرد در هر زمان دروغ بگوید چرا که از شرایط این استثنائات خبری ندارد.

اساسا چیزی به نام دروغ حلال نداریم

وی ادامه داد: در رابطه با استثنائات دروغ سوال آن است که اولا این مولفه به چه مواردی اطلاق می شود و در وهله بعد تکلیف این استثنائات چیست، ضمن اینکه ما اساسا چیزی به نام دروغ حلال نداریم و استثائاتی که به آنها اشاره کردم نباید چنین مساله ای را در ذهن ایجاد کند، به بیان دیگر دروغ با حفظ موضوعیت استثنا ندارد.

کازرونی با بیان مثالی در این رابطه اظهار کرد: کسی که در وطن خود زندگی می کند از نگاه فقهی نماز و روزه کامل دارد، اما همین آدم زمانی که به سفر می رود نمازش شکسته خواهد شد که در اینجا موضوع عوض می شود اما حکم تغییر نمی یابد، یا مثلا فقهای ما تا صد سال قبل خرید و فروش خون را جایز نمی دانستند اما امروز ایرادی بر این قضیه نیست چراکه جان بسیاری از انسان ها در گرو این اهدای خون هاست.

 وی افزود :ما هرگز نمی گوییم که دروغ حلال داریم اما در مواقعی با موارد خاص مواجه می شویم مثلا اصلاح ذات البین که این جا اشکالی بر آن وارد نیست یا بعضا در زمان جنگ که خدعه وارد است.

این پژوهشگر ادامه داد: بنابراین در یک نگاه جایی دروغ مصلحت دارد که برخی مصادیق آن را گفتم و تحت عنوان عدل واقع می شود، اما در این میان نظریه دیگری نیز طرح می شود که مثالی در این رابطه می زنم به عنوان نمونه فردی پدرش به لحاظ شغلی یک آدمی معمولی است، این فرد در مورد پدرش دروغ می گوید و جایگاه علمی برای پدرش عنوان می کند و این دروغ او در کار عالم خلل ایجاد نمی کند و خونی را هم بر زمین نخواهد ریخت با این وصف اما زمانی که دیگری پی به دروغ این شخص ببرد نوع دیگری در مورد او فکر می کند که حکایت از آن دارد که ذات دروغ مفسده دارد.
کازرونی گفت: زمانی ما می آییم و منفعت های خودمان را به عنوان مصلح مطرح می کنیم یعنی به دلیل اینکه می خواهیم به مصلحت خودمان برسیم می آییم و دروغ می گوییم که قابل قبول نیست.

وی افزود: مساله دیگری که در جامعه در رابطه با دروغ بعضا بیان می شود این است که برخی می گویند دروغ بین مسلمانان بیشتر است، من می خواهم بگویم اصل این حرف خود یک دروغ است ولو در ممالک دیگر بیشتر از بابت دروغ گرفتار باشند.

غربی ها معتقد هستند سیاست بدون دروغ چرخش می لنگد

این محقق تصریح کرد: در جهان اسلام نظریه پردازی را نداریم که بیاید و سیاست و نظرات خود را مبتنی بر دروغ یپش ببرند و این در حالی است که عین عبارت غربی ها است که سیاست بدون دروغ چرخش می لنگد، بنابراین پیروان سکولار نه تنها نسبت به دین چنین رویکردی دارند که حتی در مورد اخلاق نیز سکولارند.

وی عنوان کرد: بعضا در غرب سیاست مداری دروغ می گوید یا اتفاقی می افتند سریعا او را محاکمه می کنند که این مساله شاید مقداری در میان ما کمرنگ باشد اما دلیل این برخورد در غرب آن است که تمامی برنامه های آنان بر اساس باند و جناح است در حالی که در دایره مسلمانی این مساله را نداریم که سیاست بدون دروغ می لنگد.

کازرونی تصریح کرد: همانگونه که مدرس گفت سیاست ما عین دیانت ماست و دیانت ما عین سیاست ما، یک نظریه در مقابل این رویکرد غربیها نسبت به سیاست و جایگاه دروغ و اخلاق در آن است و غرب برای اهداف خود حاضر است دروغ بگوید و ملتی را به آتش بکشد همانند جنگ عراق و حضور آمریکایی ها در عرق به بهانه وجود سلاح کشتار جمعی که دیدیم چه جنگی به راه افتاد.

وی در ادامه مفسده های دروغ اشاره و افزود: حضرت علی(ع) فرمودند دروغگو با مرده برابر است، با توجه به این سخن حضرت امیر(ع) می توان وجه تشبیه آن را در این رویکرد اسلام یافت که هرکس غیبت کند گویی گوشت برادر مرده خود را می خورد و دلیل این امر آن است که شاخص انسان زنده «اعتماد» است بنابراین اگر انسانی هرچند جایگاه بلندی داشته باشد دروغی بگوید اعتماد از او سلب می شود.

مفسده ها و آثار دروغ 

این پژوهشگر در ادامه مواردی چون «سلب اعتماد»، «سلب حیثیت شخص دروغگو»، «بی آبرویی نزد خداوند»، «از میان رفتن ایمان»، «مورد نزول قرار گرفتن شیطان»، «مورد لعن قرار گرفتن خداوند»، «نفاق» را از مفسده ها و آثار دروغ برشمرد.

وی در ادامه به یکی از شبهات وهابیت درباره شیعه اشاره کرده و افزود: برای مثال آنها می گویند شیعه برای توجیه اعمال اش «تقیه» را عنوان می کند و جوازاتی به نام تقیه دارد که پشتوانه ای در اسلام ندارد.

کازرونی در پاسخ به این شبهه اظهار کرد: چنین نیست و این مساله شبهه ای است که بیان کرده اند، ما قبل از هرچیز باید بدانیم تقیه یعنی چه، تقیه به مفهوم آن است که اگر جان شیعه ای برای مثال در خطر باشد فرد می تواند اخفای عقیده کند و این دیدگاهی کاملا عقلایی است و در اسلام نیز جان انسان اهمیت به سزایی دارد.

منبع:شبستان