به یاد صاحب مفاتیح‌الجنان

عقیق:امروز مصادف است با سالروز رحلت مردی وارسته که زندگی‌اش در مسیر احیای حق و موجد برجسته‌ترین ارمغان‌های معنوی برای امت مسلمان بود که بر تارکش کتاب شریف مفاتیح الجنان که همه ما مسلمانان و به خصوص شیعیان با آن مأنوس و مسروریم، می درخشد. محدث برجسته عالم عارف و شیخ واصل و مصنف بلندمرتبه شیعی، شیخ عباس قمی(ره).

این عالم بلندمرتبه مشهور به محدث قمی بود و از زمره محدثان برجسته و عزیز قرن چهاردهم هجری.

در تاریخ مجاهدت‌های علمی عالمان برجسته شیعی، نام شیخ عباس قمی بیش و پیش از هرچیز یادآور یادگار و اثر قلمی سترگش مفاتیح الجنان است که با یاد، مرام، سیره و سعی او گره خورده و به ثبت رسیده است با مفاتیح خاطره این مرد عارف، محدث برجسته و مصنف و مولف بزرگوار در ذهن و دل و زبان و دیده مشتاقان ادعیه و معارف شیعی به ظهور و بروز می رسد و درایی از عظمت معانی بلند عرفانی در پیش چشم دلشان گشوده می‌شود.

باری؛ مفاتیح الجنان معروف‌ترین و مشهورترین اثر شیخ عباس قمی است که همچون صدفی گهربار دربرگیرنده مقادیر معتنابهی از ادعیه، زیارات، نوافل و اعمال و تعقیبات ازمنه و امکنه مختلف و حاوی معارف بلند شیعی و دوره ای کامل و جامع از سیر عرفانی یک مسلمان حقیقی است، تا بتواند با دست یازیدن به دریای کرامات ائمه اطهار(ع) در قالب واژه های عمیق و شریف، این متن های سرشار از زیبایی و بندگی، به بارگاه یار راه یابد و در محضر خداوند متعال بار یابد.

مفاتیح الجنان مجموعه دعاهایی است که در کتاب‌های مختلف حدیث، از امامان-علیهم السلام-نقل شده و شیخ قمی آن‌ها را به صورت موضوعی، طبقه بندی و تصنیف و گردآوری نموده است.

مروری بر تاریخ زندگانی و شرحی هرچند موجز و کوتاه از حیات طیبه و مجاهدت علمی و دوران طلبگی این مرد بزرگ، می‌تواند برای رهپویان طریق هدایت و عاشقان مسیر عنایت بسیار مفید و ارزنده باشد.

این محدث بزرگ در سال ۱۲۹۴ ه‍.ق (۱۲۵۴ ه‍.ش) در قم متولد شد و در اوان جوانی در سن بیست و دو سالگی به نجف اشرف رفت، شش سال در آن موقف شریف و مکتب والامرتبه به تحصیل علوم دینی و معارف ایمانی و کسب مدارج فکری و طلبگی پرداخت.

بعد از بازگشت از نجف و سکونت در شهرهای مقدس مشهد و قم مابقی سال‌های عمرش را به تحصیل، تدریس و تدرس در میان طلاب علوم دینی مبادرت ورزید و تا پایان عمر یعنی شصت و پنج سالگی به همین امر شریف اشتغال داشت، تا آن که روی در نقاب خاک کشید و رخت از جهان فانی بربست و به دیار یار شتافت.

مقبره ایشان در نجف اشرف و در جوار بارگاه ملکوتی امیر المومنین علی علیه السلام است.

شیخ عباس قمي پس از فراگیری بخشی از علوم دینی مقدمات و سطح در نزد علمای عصر خویش، در حوزه علمیه قم سرانجام در سال ۱۳۱۶ ه.ق، برای تکمیل تحصیلات در سطوح عالی فقه و اصول به حوزه علمیه نجف رهسپار شد و چون در علوم نقلی به ویژه حدیث، استعداد درخشانی داشت، از فقیه و محدث‌بزرگ آن عصر، حسین بن محمدتقی طبرسی معروف به محدث نوری بیشتر کسب فیض کرد.

محدث قمي، سرانجام در سال ۱۳۲۲ ه.ق (۳-۱۲۸۲ ه.ش) یعنی یک‌سال پیش از آغاز انقلاب مشروطه ۱۳۲۷-۱۳۲۳ ه.ق و در دوره روی کار آمدن علی اصغر خان امین السلطان صدر اعظم مظفر الدین شاه - که از فاسدترین رجال دولت قاجار به شمار می‌آمد ، به وطن بازگشت. در این دوران افکار به ویژه فلسفه سیاسی غرب در ایران رسوخ کرده بود و این افکار، موجب اعتراض به حکومت استبدادی قاجار می‌شد. حاج شیخ عباس در سال ۱۳۳۱ ه.ق در شهر مقدس مشهد سکونت گزید و در طی همین سالها سخنرانی‌های جذاب و عالمانه ایشان و نیز کلاس‌های درس اخلاق وی که در هر پنج شنبه و جمعه در مدرسه میرزا جعفر مشهد که اکنون جزء دانشگاه علوم اسلامی رضوی واقع شده - پذیرای توده انبوه مردم و علما و مجتهدان بزرگ بود.

شیخ عباس قمی به دعوت آیه الله شیخ عبدالکریم حایری یزدی برای تدریس به حوزه علمیه قم فراخوانده شد و در همین ایام، یعنی سال ۱۳۴۴ ه.ق، مهم‌ترین کتاب حدیثی ایشان، یعنی سفینه البحار و مدینه الحکم و الآثار - که فهرست موضوعی تفصیلی برای احادیث کتاب عظیم و بیش از صد جلدی بحار الانوار تالیف علامه مجلسی است - پس از سال‌ها تلاش شبانه روزی مولف، در دسترس علاقمندان قرار گرفت و به این ترتیب می‌توان گفت او به کتاب عظیم بحار الانوار حیات مجدد بخشید و مبلغان را در دفاع از اسلام به سلاحی کاری مجهز نمود. شيخ عباس قمي در این کتاب، علاوه بر فهرست احادیث و آیات قرآن، گاه به بیان مطالب مهم و تحقیقات ژرفی نیز اهتمام ورزیده و علاوه بر این شرح حال مختصری از مشاهیر و بزرگان علمای شیعه و سنی و حتی برخی از شعرا و ادیبان را نیز ضمیمه کرده است. اما البته مزیت اساسی این کتاب آن است که مولف، همه آداب ظاهری و باطنی نقل حدیث را از قبیل پاکیزیگی ظاهر و باطن و خلوص نیت و پرهیز از اغراض مادی رعایت نموده است.

از محدث قمی کتاب‌های فراوان و آثار بسیاری در رشته‌های رجال، اخلاق، فقه، کلام، لغت، ادعیه و تاریخ و به ویژه حدیث باقی مانده که برخی از آنها عبارتند از:

    مفاتیح الجنان، مجموعه‌ای از ادعیه منتخب چهارده معصوم، منازل الآخرة، منتهی الآمال، نفس المهموم،  الانوار البهیه،تحفةالاحباب، سبیل الرشاد، ذخیرة الابرار و نیز آثار و تألیفات ارزشمند و عالی‌قدر دیگر که در حوزه‌های مختلف علوم و معارف اسلامی و اعتقادات شیعی، تصنیف گردیده است.

گرامی باد یاد و خاطره مرحوم شیخ عباس قمی(ره) که عمر خویش را در طبق اخلاص نهاد و در حیاتی طیبه و نورانی تمام هم و غم خویش را مصروف توجه و تمرکز بر ارزش‌های دین و معارف اسلامی کرد و خوشا به سعادتش که یاد و نامش با راز و نیاز و ادعیه و ذکر و فکر بزرگان و کلام ناب و گوهرآسای معصومین(ع) پیوند خورده است.

دورد و رحمت خدا بر روح پرفتوح این عالم بلندمرتبه و والامقام شیعی؛ یادش گرامی و راهش پررهرو باد!

(دیدار با ابرار، شماره ۲۷)

(سیمای فرزانگان جل ۳)  

منبع: حوزه

211008