سوغات مکه؛ آب زمزم یا...؟

عقیق: گزیده ای از گفتگو با حجت‌الاسلام و المسلمین نجفی روحانی، نماینده بعثه مقام معظم رهبری در مدینه منوره بایسته‌های حج را ذیل آورده ایم:

چرا حج تا به این حد محل توجه شارع مقدس است؟

بدون شک اهمیت هر چیزی به نقش و کارآمدی آن بستگی دارد در بین عبادات، حج از جامعیت خاصی برخوردار بوده و دارای ابعاد گوناگون و ظرفیت بزرگی برای سامان بخشی به زندگی فردی و اجتماعی امت اسلامی، بلکه برای جامعه بشری است خداوند سبحان در آیه 97، سوره مائده حج را «قِیاماً لِلنَّاسِ» عنوان فرموده است و حقیقتاً  هم اگر حج به صورت صحیح و با همه ابعادش برگزار شود جهان اسلام سرو سامان پیدا کرده، قوام خاصی می‌یابد و مشکلات بحران‌آفرین امروزی از آن رخت برمی‌بندد زیرا اگرچه اعمال حج و مناسک را فقط افراد حاضر در مواقف و مشاهد شریفه انجام می‌دهند ولی اسرار و معارف، درس‌ها و پیام‌های بسیار سازنده آن جهانی است و برای کل بشریت کارساز و تعالی‌بخش است.

حج مورد نظر امام و مقام معظم رهبری چه ویژگی‌هایی دارد؟

حجی که قبل از انقلاب اسلامی ایران انجام می‌شد از نظر سیاسی و اجتماعی با حج ابراهیمی بسیار فاصله داشت حضرت امام خمینی‌(ره) آن را احیا نمود و ندا سر داد که این کنگره عظیم که مسلمانان از هر گوشه دنیا در آن اجتماع می‌کنند، در ادامه بت‌شکنی‌های ابراهیم خلیل(ع) است، باید از این مکان باعظمت عدالت‌خواهی و ظلم‌ستیزی به جهانیان ابلاغ شود مسلمانان باید ابراهیم وار با تبرایمان بت شکنی نمایند و کدام بت بزرگ‌تر از طاغوت های جهان خوار است که همه مستضعفان جهان را به ستایش خویش فرامی‌خوانند و همه بندگان آزاد خدای تعالی را بنده فرمان‌بردار خویش می‌دانند.

مقام معظم رهبری نیز در ادامه مکرراً بر بعد سیاسی حج، ضرورت وحدت جهان اسلام، مقابله با ظلم و بی‌عدالتی‌ها، افشاگری علیه خائنان و ستم‌پیشگان و برائت از مشرکین تاکید نمود ندو آیه «وَ اَذانٌ مِنَ اللّه ِ وَ رَسوُلِهِ اِلَی النّاسِ یَوْمَ الحَجّ الاَکْبَرِ اَنَّ اللّه َ بَــرئٌ مِنَ الْمُشرِکینَ وَ رَسوُلُهُ؛ سوره توبه آیه 3» یادآوری کردند.

مهم‌ترین آدابی که شخص «محرم» باید در این سفر روحانی به آن اهتمام ورزد چیست؟

شخص محرم علاوه بر انجام اعمال و مناسک صحیح، باید بداند برای چه دعوت شده و چگونه می‌خواهد این دعوت را پاسخ دهد؟ سپس باید زنگار از دل بزداید و با توبه، دل را صفا داده، بر کارهای خطا کارانه خود اشک ندامت ریخته و حرم دل را از غیر خدا پاک نماید.

ای دل اگر عزم دیدار یار داری*** قصد حجاز و کعبه دیدار داری

شوق شهود حضرت دلدار داری*** اول ز دل نقش سوی الله پاک گردان

«محرم» باید با پوشیدن لباس صدق و صفا، محرمات الهی را برای همیشه بر خود حرام کرده، بر گرد محور حق طواف کند و هاجروار در زندگی برای رسیدن به آب حیات، سعی نماید و در عرفات به دنبال معرفت و در مشعر در پی شعور باشد و خود را آماده مبارزه با شیطان درون و برون نماید.

حجاج چگونه از این سفر روحانی بیشتر بهره ببرند؟

زائرین گرامی باید توجه داشته باشند که معمولاً این سفر یک بار بیشتر نصیب انسان نمی‌شود لذا باید برای خود برنامه‌ریزی کنند و تلاش کنند از لحظه‌لحظه این سفر درست استفاده کنند از اماکن تاریخی دیدن نمایند جریانات تاریخی گذشته را آینه عبرت امروز قرار دهند در مسجدالحرام به طواف، نماز، دعا و تلاوت قرآن بپردازند و در حقیقت در فکر فرصت سازی باشند تا خدای نکرده فرصت سوزی نشود که پشیمانی بعد سودی ندارد امام علی (ع) می‌فرماید «بادِر ِالفُرصَة قَبلَ اَن تَکُونَ غُصَة؛ غرر الحکم و درر الکلم، ص: 307» فرصت را دریابید پیش از آنکه از دست برود و موجب غم و اندوه شود.

بنابراین برای استفاده بهتر و بیشتر لازم است تا در جلسات آموزشی کاروان شرکت کنند فرصت‌ها را بشناسند و شناخت و معرفت خود را افزایش دهند در کتاب وسائل الشیعه از امام صادق (ع) نقل شده است «الْعَامِلُ عَلَی غَیرِ بَصِیرَةٍ کالسَّائِرِ عَلَی غَیرِ الطَّرِیقِ- لَا یزِیدُهُ سُرْعَةُ السَّیرِ إِلَّا بُعْداً؛وسائل الشیعة، ج 27، ص: 24» هرکس بدون بصیرت عمل کند، مانند کسی است که به بیراهه می‌رود هر چه شتاب کند از هدف دورتر می‌شود

چه توصیه‌هایی به روحانیون کاروان دارید و چگونه می‌توانند در حال و هوای معنوی همسفران خود تأثیر بیشتری داشته باشند؟

سفر حج فرصت مناسبی برای بهره‌برداری معنوی است و روحانیون محترم کاروان در آن نقش به سزایی دارند بنابراین روحانیون باید با برنامه‌ریزی دقیق و جامع، اوقات زائرین را مدیریت کنند و با بیان اسرار و معارف، اجر و پاداش اعمال و جریان‌های تاریخی انسان‌ساز و عبرت‌آموز زائرین را به سوی معنویت سوق دهند محبت، تواضع، خوش‌خلقی، بیان روان و شیرین، رفاقت و همراهی با زائرین، ارائه مطالب متناسب با سطح فکری و علمی آنان، پیشگام بودن در برنامه‌های معنوی در موفقیت روحانیون بسیار کارسازاست البته همراهی و توجه زائرین به رهنمودهای روحانیون هم در این راستا بسیار مؤثر است.

*حجاج چگونه آثار معنوی حج را پس از بازگشت حفظ کنند؟

یکی از وظایف سنگین حجاج حفظ دست آوردهای معنوی سفر حج است حدیثی در کتاب وسائل الشیعه از امام باقر (ع) نقل شده است که: «الْإِبْقَاءُ عَلَی الْعَمَلِ أَشَدُّ مِنَ الْعَمَلِ؛ وسائل الشیعة، ج 1، ص: 75» ابقای عمل و نگهداشـتن آن سخت تر از خود آن است. وهم چنین در حدیثی دیگر در کتاب شریف کافی از امام باقر (ع) نقل شده است «أَحَبُّ الْأَعْمَالِ إِلَی اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ مَا دَاوَمَ عَلَیهِ الْعَبْدُ وَ إِنْ قَلَّ؛ وسائل الشیعة، ج 1، ص: 94» محبوب‌ترین اعمال نزد خدا عملی ست که بنده آن را ادامه دهد، اگر چه اندک باشد.

بنابراین زائرین بعد از بازگشت از سفر حج  باید برنامه مراقبت داشته باشند و فراموش نکنند که کجا رفته‌اند و در حرم نبی مکرم اسلام‌(ص)، کنار قبور مطهر ائمه مظلوم و معصوم بقیع (ع)، خانه خدا، سرزمین عرفات چه عهد و پیمانی بسته‌اند باید همان‌گونه که در سرزمین وحی در نماز جماعت شرکت می‌کردند در وطن هم به مساجد گرفته در جلسات مذهبی شرکت کنند، تلاوت قرآن داشته باشند و هر از چند گاهی، با همسفران خود جلسه گرفته و خاطرات شیرین معنوی را یادآوری نمایند حتی نگاه کردن به تصاویر و فیلم های برنامه‌های معنوی که در سفر داشته‌اند اثرگذار  خواهد بود چون در این سفر مانند این است انسان نهالی را می‌نشاند و باید از آن مراقبت و مواظبت کند تا رشد کرده و ماندگار گردد. اما اگر غفلت شود و به آن آب نرسد می‌خشکد و از بین می‌رود.

درباره خرید سوغات به زائرین و خویشان آن‌ها چه توصیه‌ای دارید؟

اگرچه در اسلام هدیه و سوغات کار پسندیده‌ای است ولی باید توجه داشت که این فرصت طلایی که سالیان سال زائرین انتظار آن را کشیده شده‌اند، حیف است که به بازار‌گردی تلف شود و ارز و عرض زائرین از بین برود پس شایسته است خویشان و دوستان حجاج از آن‌ها بخواهند تا به‌جای سوغات مادی در سرزمین وحی برایشان دعا و طواف نمایند و به جایشان زیارت کنند چون سوغات هر سفری باید از جنس همان سفر باشد و سفر حج یک سفر معنوی و فرهنگی است و خود پیامبر اکرم هم وقتی در مدینه بودند از کسانی که به مکه می‌رفتند آب زمزم طلب می نموند در وسائل الشیعه از امام باقر (ع) نقل شده است: «کانَ النَّبِی ص یسْتَهْدِی مِنْ مَاءِ زَمْزَمَ وَ هُوَ بِالْمَدِینَةِ؛  وسائل الشیعة، ج 13، ص: 245»آب زمزم هم شفاء است وهم تهیه آن زحمتی ندارد ضمن این که اگر کسی هم مقید است حتماً اجناسی تهیه نماید می‌تواند در ایران قبل یا بعد از سفر، بدون درد سر تهیه کند.

اگر بخواهید حج را در یک جمله معرفی کنید چه تعریفی از آن دارید؟

اگر چه اسرار و معارف، رمز و راز  حج آن قدر زیاد است که توصیف جامع و عمیق برای آن دشوار است ولی از باب اینکه «آب دریارا اگر نتوان کشید/ هم بقدر تشنگی باید چشید» می‌توان گفت: حج؛ تبلور وحدت، نماد عزت و اقتدار مسلمانان است.

در ادامه اگر سخن پایانی خطاب به زائران بیت‌الله الحرام دارید بگویید؟

زائرین عزیز توجه داشته باشند که هر یک از آن‌ها به عنوان پیرو مکتب اهل‌بیت (ع) و سفیر انقلاب اسلامی در کنگره عظیم حج که مسلمانان از سراسر جهان حضور دارند شرکت می‌کنند لذا باید کاملاً هوشیار و آگاه و زمان‌شناس و مکان شناس باشند از کارهای تنش زا و تفرقه‌آمیز و اموری که موجب وهن تشیع و مکتب اهل‌بیت (ع) می‌شود جدا خودداری کنند در نماز جماعت شرکت کنند و کنار بقیع به نماز نایستند و هرگونه نمازی را در مسجدالنبی بخوانند و در حرمین شریفین به تلاوت قرآن بپردازند و برای اهل‌بیت (ع) زینت باشند در کتاب بحارالانوار از امام صادق (ع) نقل شده است «یا مَعْشَرَ الشِّیعَةِ إِنَّکمْ قَدْ نُسِبْتُمْ إِلَینَا کونُوا لَنَا زَیناً؛بحار الأنوار (ط - بیروت)، ج 85، ص: 119».

 نکته دیگر اینکه زائرین گرامی به خاطر داشته باشند که شرایط در حرمین شریفین مکه و مدینه با شرایط حرم امام رضا (ع) و سایر امامزادگان در ایران کاملاً متفاوت است بنابراین باید از نوحه‌سرایی، سینه‌زنی، گریه با صدای بلند در بقیع بپرهیزند تا مشکلی برای آنان ایجاد نشود و گرفتار مأمورین بقیع نگردند.