عقیق: انتخاب عنوان «دفاع مقدس» برای این هفته صرفاً یک اصطلاح تاریخی نیست، بلکه حامل معنایی عمیق و چندلایه است. در گفتمان انقلاب اسلامی، جنگ تحمیلی رژیم بعث عراق علیه ایران تنها یک نبرد نظامی نبود بلکه مصداقی از جهاد در راه خدا، حفظ ارزش‌های اسلامی و دفاع از سرزمین و ملت مظلوم به شمار می‌رفت. واژه «مقدس» به این دلیل برگزیده شد که این جنگ ماهیتی فراتر از یک درگیری سیاسی و نظامی داشت و با مفاهیم معنوی، اعتقادی و دینی گره خورده بود.
به مناسبت هفته دفاع مقدس با حجت‌الاسلام والمسلمین محمدمهدی ماندگاری از یادگاران و راویان جنگ تحمیلی به گفت‌وگو نشستیم.
هشت سال دفاع مقدس به عنوان یک حماسه ملی، چه درس‌ها و ارزش‌های ماندگاری را برای نسل امروز و فردای ایران به ارمغان گذاشته است؟
هشت سال دفاع‌مقدس نه تنها یک رویداد تاریخی، بلکه یک الگوی فرهنگی و تربیتی عمیق است که ارزش‌ها و درس‌های ماندگاری را به نسل امروز و فردای ایران منتقل کرده است. این حماسه ملی نشان داد که ایمان و معنویت و توکل بر خدا و پیروی از آموزه‌های الهی، عامل شکست‌ناپذیری انسان‌ها در سخت‌ترین شرایط است. همچنین وحدت و همبستگی ملت ایران در دفاع از وطن نمونه‌ای بی‌بدیل از همبستگی ملی بود، به طوری که تفاوت‌های قومی، مذهبی و فکری در سایه اهداف الهی و ملی کم‌رنگ شد.
ولایت‌مداری و رهبری الهی نیز از دیگر درس‌های مهم این دوران است؛ رهبری امام خمینی(ره) و استمرار آن در رهبری انقلاب اسلامی، هدایتگر موفقیت‌ها و انسجام نیروها بود. علاوه بر این، دفاع مقدس با شجاعت و ایثار رزمندگان، نسل جوان را با مفهوم «اشرف‌الموت» و ارزش زندگی فی‌سبیل‌الله آشنا کرد و رشادت و فداکاری را در عمل نشان داد.
نهایتاً، این حماسه نشان داد که پیروزی واقعی زمانی حاصل می‌شود که قدرت و توانمندی علمی، رزمی و مدیریتی با ایمان و معنویت تلفیق شود و تنها در چنین شرایطی است که ملت می‌تواند در برابر دشواری‌ها و تهدیدها ایستادگی کند.
مهم‌ترین عاملی که باعث شد رزمندگان با وجود تمام کمبودها و نابرابری‌های تسلیحاتی، در برابر یکی از بزرگ‌ترین ارتش‌های منطقه ایستادگی کنند، چه بود؟
با وجود کمبود شدید تسلیحات و نابرابری آشکار نظامی در برابر یکی از بزرگ‌ترین ارتش‌های منطقه، رزمندگان ایرانی با اتکا به سه عامل کلیدی توانستند مقاومت کنند و از کشور و ارزش‌های انقلاب دفاع نمایند. نخست، ایمان راسخ و توکل بر خدا، عامل اصلی پایداری آنان بود؛ اعتقاد عمیق به حمایت الهی و ارزش‌های دینی موجب شد رزمندگان حتی در مواجهه با شرایط بسیار دشوار و کمبود امکانات، تسلیم نشوند و روحیه‌ی خود را حفظ کنند.
دوم، وطن‌پرستی و عشق به مردم و انقلاب؛ دفاع مقدس نه جنگی برای توسعه طلبی یا کشورگشایی بود، بلکه نبردی برای حفظ خاک، جان، امنیت و دستاوردهای انقلاب اسلامی به شمار می‌رفت. این انگیزه‌ی ملی و عاطفی، رزمندگان را در میدان‌های نبرد مصمم و خستگی‌ناپذیر کرد.
سوم، رهبری الهی و ولایی؛ هدایت و فرماندهی امام خمینی(ره) و تبعیت کامل از ولایت، وحدت و انسجام نیروها را تضمین کرد و باعث شد تصمیم‌ها و اقدامات هماهنگ و منسجمی اتخاذ شود که حتی در شرایط فشار و تهدیدهای شدید، مقاومت را ممکن ساخت.
در مجموع، ترکیب ایمان، عشق به وطن و رهبری الهی، نیرویی شکست‌ناپذیر ایجاد کرد که نه تنها اجازه پیشروی دشمن را نداد، بلکه روحیه‌ی ایثار و فداکاری را در سراسر جامعه تقویت نمود و الگویی الهام‌بخش برای نسل‌های بعد به جای گذاشت.
جنگ تحمیلی چه تأثیری بر همبستگی اجتماعی و وحدت ملی مردم ایران با وجود تمام تفاوت‌های قومی، مذهبی و فکری داشت؟ آیا می‌توان این الگو را برای حل چالش‌های امروز جامعه به کار برد؟
جنگ تحمیلی تأثیر عمیقی بر همبستگی اجتماعی و وحدت ملی مردم ایران داشت و نشان داد که ملت می‌تواند در برابر تهدیدهای خارجی، تفاوت‌های قومی، مذهبی و فکری خود را کنار بگذارد و متحد عمل کند. نخست، کاهش شکاف‌های قومی و مذهبی؛ در طول دفاع مقدس، مردم ایران با وجود تنوع فرهنگی و مذهبی، یکپارچه و همدل در برابر دشمن خارجی ایستادند و با مشارکت فعال، دفاع از وطن را وظیفه‌ای ملی و الهی می‌دانستند.
دوم، ترویج روحیه‌ی جمعی و همدلی؛ این دوران، فرهنگ همکاری، مسئولیت‌پذیری اجتماعی و کمک به دیگران را تقویت کرد؛ از حمایت رزمندگان و جمع‌آوری کمک‌ها گرفته تا حفظ شهرها، ارائه خدمات درمانی و امدادگری.
سوم، الگو برای حل چالش‌های امروز؛ تجربه دفاع مقدس نشان می‌دهد که وقتی هدف مشترک الهی و ملی باشد، می‌توان اختلاف‌ها را کنار گذاشت و برای منافع عمومی تلاش کرد. این الگو می‌تواند در مواجهه با مشکلات امروز مانند تحریم‌ها، بحران‌های طبیعی یا مدیریت جامعه، الهام‌بخش و کاربردی باشد و نشان دهد که اتحاد و همبستگی، کلید مقاومت و پیشرفت ملی است.
نقش بانوان ایرانی در دوران دفاع مقدس تنها به پشتیبانی و پرستاری محدود نبود. به نظر شما چگونه نقش‌آفرینی آنان می‌تواند برای زنان نسل امروز الهام‌بخش باشد؟
نقش بانوان ایرانی در دفاع مقدس بسیار گسترده و فراتر از فعالیت‌های مرسوم پرستاری و پشتیبانی بود. آن‌ها در زمینه‌های پزشکی و پرستاری به مجروحان خدمت کردند، در آموزش و تربیت نیروهای جوان مشارکت داشتند، و با جمع‌آوری کمک‌ها و مدیریت منابع، نقش مؤثری در پشتیبانی جبهه‌ها ایفا کردند. علاوه بر این، بانوان در مدیریت خانواده‌ها و مراقبت از کودکان و سالمندان، به ویژه در شرایط بحران و مهاجرت اجباری مردم از مناطق جنگی، فعالیت کردند.
بسیاری از آنان در فعالیت‌های فرهنگی و تبلیغی حضور یافتند و ارزش‌های جهاد و ایثار را به جامعه منتقل کردند. این تجربه نشان داد که زنان ایرانی نه تنها در پشت صحنه، بلکه در تصمیم‌گیری، هدایت و سازماندهی امور نیز توانمند هستند و می‌توانند در عرصه‌های اجتماعی، علمی، فرهنگی و مدیریتی نقش کلیدی ایفا کنند.
برای زنان نسل امروز، حضور بانوان در دفاع مقدس یک الگوی الهام‌بخش است که نشان می‌دهد با ایمان، شجاعت و مسئولیت‌پذیری، می‌توان حتی در سخت‌ترین شرایط، تأثیرگذار بود و به شکل مؤثر در پیشبرد اهداف ملی و فرهنگی مشارکت داشت. این الگو، پیام روشنی به نسل جدید دارد که توانمندی و مشارکت اجتماعی زنان محدود به نقش‌های سنتی نیست و آن‌ها می‌توانند در تمامی عرصه‌ها به‌عنوان عامل تغییر و پیشرفت حضور فعال داشته باشند.
به نقش طلاب و روحانیون در میادین دفاع مقدس و فعالیت‌های فرهنگی و تبلیغی آنان اشاره بفرمایید؟
طلاب و روحانیون در دوران دفاع مقدس نقشی چندبعدی و بی‌بدیل داشتند که فراتر از حضور نظامی در جبهه‌ها بود و تأثیرات معنوی، فرهنگی و تربیتی آن‌ها نسل‌ها را متأثر کرد. نخست، هدایت معنوی و فرهنگی؛ آن‌ها با برگزاری سخنرانی‌ها، جلسات اخلاقی و آموزش‌های دینی، انگیزه رزمندگان را تقویت می‌کردند و به نیروها یادآوری می‌کردند که دفاع از وطن تنها یک نبرد نظامی نیست، بلکه جهاد فی‌سبیل‌الله و عمل به فرمان خداوند است. این هدایت معنوی موجب شد رزمندگان در سخت‌ترین شرایط نیز استقامت و روحیه خود را حفظ کنند و به ارزش‌های الهی پایبند بمانند.
دوم، ترویج فرهنگ جهاد و شهادت؛ روحانیون با بیان الگوهای قرآنی و عاشورایی، ارزش‌های اخلاقی و معنوی جهاد و شهادت را در میان نیروها تثبیت کردند و باعث حفظ وحدت فکری، اخلاقی و روحی نیروها شدند. این فعالیت‌ها نه تنها در جبهه‌ها بلکه در پشت جبهه‌ها نیز ادامه داشت و فرهنگ ایثار و فداکاری را در جامعه تقویت کرد.
سوم، نقش تربیتی و اخلاقی؛ طلاب با آموزش مفاهیم معنوی، رعایت حدود الهی، تأکید بر نیت‌های خالصانه و تبیین تفاوت جهاد اصغر و جهاد اکبر، نقش مهمی در تربیت نیروها ایفا کردند. آن‌ها نسل جوان را با اصول اخلاقی، اعتقادی و فکری آشنا کردند و به آن‌ها یاد دادند که هر اقدام نظامی یا فرهنگی باید با رعایت حدود الهی و نیت خالص همراه باشد.
در مجموع، روحانیون نه تنها به عنوان پشتیبان معنوی و هدایتگر فکری در میدان جنگ عمل کردند، بلکه با آموزش، تربیت و فرهنگ‌سازی، پایه‌های فرهنگی، اعتقادی و اخلاقی دفاع مقدس را مستحکم کردند و الگویی ماندگار برای نسل‌های آینده به جای گذاشتند که نشان می‌دهد ایمان، اخلاق و علم الهی می‌تواند قدرت واقعی ملت‌ها را شکل دهد و در برابر دشواری‌ها و تهدیدها مقاومت ایجاد کند.
منبع:حوزه