عقیق: آیت‌الله سید ابراهیم رئیسی، عصر یکشنبه ۳۰ اردیبهشت ماه ۱۴۰۳ در مسیر بازگشت با بالگرد از مراسم افتتاح سد قیز قلعه‌سی در شمال آذربایجان شرقی به سمت تبریز، در منطقه ورزقان استان آذربایجان شرقی دچار سانحه هوایی و به همراه آیت‌الله آل‌هاشم امام جمعه تبریز، حسین امیرعبداللهیان وزیر امور خارجه، مالک رحمتی استاندار آذربایجان شرقی و هیئت همراه بر اثر سقوط بالگرد به مقام رفیع شهادت نایل شد.
به مناسبت نخستین سالگرد شهادت شهید آیت‌الله سید ابراهیم رئیسی، خبرنگار خبرگزاری حوزه در تهران، به سراغ غلامحسین اسماعیلی، رئیس دفتر شهید رئیسی در دولت سیزدهم و همچنین رئیس حوزه ریاست قوه قضائیه در زمان شهید رئیسی رفته است و در گفتگویی به خاطرات، ویژگی‌های شخصیتی شهید رئیسی، چالش‌های شهید رئیسی در دوران ریاست جمهوری، سیره شهید رئیسی در برخورد با خانواده، شیوه و سبک زندگی شهید رئیسی و... پرداخته است که مشروح این گفتگو را در ادامه می‌خوانید:
* به عنوان نخستین سؤال بفرمایید که آشنایی شما با شهید سیدابراهیم رئیسی از کجا شروع شد؟ چه ویژگی‌هایی در ایشان باعث شد که شما به عنوان رئیس دفتر ایشان چه در دستگاه قضا و چه در نهاد ریاست جمهوری همکاری کنید؟
بسم الله الرحمن الرحیم گرامی می‌داریم یاد و خاطره شهید عزیزمان رئیسی عزیز را و همه شهدای خدمت و همه شهدای انقلاب اسلامی.
آشنایی و ارتباط من با شهید رئیسی به سال ۱۳۷۳ برمیگردد که من تازه وارد سمت قضایی شدم و ایشان به عنوان دادستان عمومی و انقلاب تهران فعالیت میکردند و ماه های پایانی دادستانی ایشان بود در تهران به لحاظ اینکه بعد از آن دیگر دادسراها با تشکیل دادگاه‌های عمومی و انقلاب جمع شد.
منشأ آشنایی این بود که غیر از اینکه همشهری بودیم و ارادت دورادور داشتیم ما جمعی از قضات رزمنده دوران دفاع مقدس جلسه‌ای را داشتیم که امور اجرایی آن جلسه رزمندگان با من بود ما از شهید رئیسی برای بهره مندی از محضرشان دعوت میکردیم. هم به لحاظ اینکه ایشان یک قاضی همراه بود در دوران دفاع مقدس و یک قاضی عالی رتبه در جمهوری اسلامی ایران بود که در جایگاهی قرار داشت می‌توانست مباحث ایشان و نصیحت هایشان به عنوان یک قاضی ارزشی و انقلابی به درد ما بخورد و از این نقطه نظرات ایشان بهره مند باشیم. لذا از ایشان دعوت می کردیم.
در آن جلسات بنده به عنوان قاضی جوان دارای روحیه جبهه و جنگ و جانباز حضور داشتم و اینها اشتراکات ارزشی و انقلابی و دفاع مقدسی پیوندی را بین ما و ایشان برقرار کرد که این روز به روز عمیق تر و گسترده تر شد تا اینکه من دادستان مشهد شدم خود این موضوع کمک کرد به تقویت روابط بین ما و ایشان و سفرهای مکرر ایشان به مشهد در ایام معاونت اولی قوه قضائیه و در ادامه هم که آمدن من به تهران با نظر ایشان بود و تداوم همکاری‌های ما به صورت تنگاتنگ با ایشان ادامه داشت.
ایشان به لحاظ ابراز محبتی که به من داشتند و از منظر شهید رئیسی بنده هم مِنّای ایشان بودم هم امین ایشان و در جلسات و برخوردها به ویژه در ایام قوه قضائیه که من سازمان زندان ها بودم؛ ایشان در مسائل حقوقی و قضایی احساس کردند که کم و بیش مطالب را من اشراف دارم و این موضوعات زمینه ساز این شد که ایشان من را به عنوان رئیس حوزه ریاست در قوه قضائیه و در ادامه هم به عنوان رئیس دفتر رئیس جمهور در دولت انتخاب کنند.
* مهمترین و جذاب‌ترین خاطره‌ای که شما از شهید رئیسی دارید و برایتان ارزشمند به شمار می رود، چیست؟
خاطرات زیادی دارم اما از موضوعاتی که ایشان برای من نقل کرده و برای بنده خیلی اثرگزار و درس آموز بوده و اصل مطلب هم کمتر بیان شده اینکه ایشان در زمانی که تولیت آستان قدس رضوی بودند و تصدی ریاست دستگاه قضا به ایشان پیشنهاد شد که البته پیگیر بودیم که ایشان به عنوان رئیس قوه قضائیه انتخاب شوند. ایشان دیداری با رهبر معظم انقلاب داشتند.
در دیداری که شهید رئیسی پیش از قبول تصدی دستگاه قضا محضر حضرت آقا داشتند، حضرت آقا پیشنهاد قوه قضائیه را با شهید رئیسی مطرح کرده بودند، شهید رئیسی برای من نقل کردند که «من به لحاظ آن فضای معنوی خدمت در آستان قدس رضوی و علقه وصف ناپذیری که بین من و امام رضا(ع) بود و به هیچ عنوان نمیتوانستم از این موضوع بگذرم و از مشهد بیرون بیایم و برگردم به تهران» شهید رئیسی به بنده گفتند که به نوعی با شرمندگی به رهبر معظم انقلاب عرض کردم «من دلبسته به آن مجموعه هستم و علاوه بر علقه باطنی و روحی و فکری و عقیدتی؛ احساس میکنم که من دنیا و آخرتم به ویژه آخرت بنده در آنجا خدمت در حرم امام رضا(ع) بیشتر تضمین شده است و میخواهم همان جا با امام رضا(ع) معامله کنم و در محضر ایشان باشم» شهید رئیسی می گفت که وقتی این مقاومت و این علقه و این سختی و سنگینی هجران و فراق از مشهد حضرت آقا در من دیدند رهبر معظم انقلاب اسلامی خاطره خودشان در ارتباط با عزیمت از قم به مشهد برای اینکه در خدمت پدر باشند را برای من نقل کردند و از آنجایی که این خاطره حضرت آقا نقل شده و اجمالش اینکه مقام معظم رهبری فرمودند «بنده هم چنین گرفتاری برایم پیش آمد و احساس میکردم که دنیا و آخرت من را قم تامین میکند و محضر یکی از اهل دل و اهل معنایی که ارتباط داشتم رسیدم و از ایشان پرسیدم که من دچار چنین وضعیتی شدم ایشان به من گفت که شما برو مشهد و با خدا معامله کن و در محضر ابوی ارجمندتان باش خدا می‌تواند دنیا و آخرت شما را از قم به مشهد منتقل کند» و مقام معظم رهبری به من فرمودند که «خدا می‌تواند آن تفضلات و عنایاتی را که شما از امام رضا(ع) توقع و انتظار دارید از مشهد به تهران از منتقل کند و شما با خدا معامله کن و بیا برای رضای خدا مسئولیت قوه قضائیه را بپذیرید».
شهید رئیسی با توجه به بُعد ولایت مداری و تعبدی که نسبت به حضرت آقا داشتند و البته در برابر این منطق قوی حضرت آقا فرمودند که تسلیم شدم» و خب مسئولیت قوه قضائیه را پذیرفتند که از امام رضا(ع) به حسب ظاهر فاصله گرفتند و اما من فکر می کنم که با توجه به فاصله ظاهری شهید رئیسی از مشهد و امام رضا(ع) چه در قوه قضائیه و بعد هم در دولت، آن رجعت بسیار معنوی ایشان به مشهد در حالی که به شهادت رسیده بودند و قرار گرفتن در آغوش امام رضا (علیه السلام) و آرمیدن در نزدیکترین نقطه به مضجع شریف رضوی همان نکته بود که ایشان میخواست در محضر امام رضا (علیه السلام) باشد و با وجود اینکه بنده در زمان بیان فرمایشات رهبر معظم انقلاب به شهید رئیسی حضور نداشتم اما اینکه حضرت آقا هم به شهید رئیسی فرموده بودند که «شما با خدا معامله کن. خداوند آن سرنوشت را برای شما در تهران رقم خواهد زد». معنا و مفهوم واقعی آن را وقتی که با آن بدرقه بی نظیر مردمی و آن استقبال زیبای در حرم و آن آرامیدن در جوار حضرت امام رضا(ع) را دیدم گفتم که کلام حضرت آقا به شهید رئیسی کلام به حقی بوده است که بهترین سرنوشت آن هم بهترین رجعت برای شهید رئیسی را خدای متعال رقم زد.
* بزرگترین چالشی که شهید سید ابراهیم رئیسی در دوران ریاست جمهوری خود با آن مواجه بودند چه بود؟ اینکه در مواقع بحرانی شهید رئیسی چگونه رفتار میکردند و چه رفتار و اقداماتی داشتند؟
مهمترین موضوعی که ایشان را اذیت میکرد و شاید به تعبیری بتوانیم بگوییم که به نوعی برای ایشان چالش بود. سختی های معیشتی و زندگی مردم بود، این سختی ها ایشان را خیلی اذیت می کرد و این را یک درد و غم و غصه برای خودش می‌دانست و این مشکلات را و رفع آن را یک ماموریت اساسی و محوری برای دولتمردان می دانست.
بارها شهید رئیسی میگفتند «شرایط اقتصادی و وضعیت سفره مردم را میبینم شب خوابم نمی‌برد» و بارها شهید رئیسی به من فرموده بودند که «از موقعی که گوشت گران شده و با حذف ارز ۴۲۰۰ و اتفاقاتی که رخ داد من مقید شدم که در غذای خودم از گوشت استفاده نکنم یا استفاده حداقلی داشته باشم» و اصرار شهید رئیسی و تاکید و پیگیری ایشان برای تیم اقتصادی دولت اتخاذ تدابیر لازم در جهت بهبود زندگی و معیشت مردم و رفع این دغدغه‌ای از مردم بود. چه در ارتباط با اقداماتی که ایشان برای تامین کالاهای اساسی انجام دادند و یا اقداماتی که در ارتباط با تامین واکسن کرونا انجام دادند و یا اقداماتی که در ارتباط با جلوگیری از افزایش قیمت نان انجام دادند و اقداماتی که در ارتباط با افزایش یارانه های مردمی همزمان با حذف ارز ۴۲۰۰ انجام دادند و یا پیگیری‌هایی برای اینکه آب و برق و گاز منازل مردم قطع نشود را انجام دادند و می توان گفت شهید رئیسی چالش اصلی برای خودشان را نگرانی‌های مردم و سختی‌های مردم میدانستند و در حوزه داخلی من میتوانم بگویم که این مهمترین دغدغه ایشان بود و در این مسیر هم اقدامات در خورشایسته ای انجام داد و دغدغه بین المللی شهید رئیسی هم دغدغه غزه بود و فلسطین و فجایعی که در آن سرزمین رخ میداد.
* مشاوران و نخبگان و مردم و تیم‌های کاری شهید رئیسی چه نقشی در تصمیم‌گیری‌های ایشان داشتند؟
شهید سید ابراهیم رئیسی یک شخصیتی مشورت پذیر بود و به همین جهت جلسات مشورتی و تخصصی فراوانی را در همه حوزه‌ها برگزار میکردند.
ایشان به صورت ثابت یک جلسه ستاد اقتصادی دولت داشت و ستاد اقتصادی دولت یک جلسه مشورتی بود این جلسه نهاد رسمی تصمیم گیری نبود و جلساتی که در ارتباط با موضوع مسکن انجام میدادند و جلسات که در موضوع ارز داشتند و جلسات که در حوزه انرژی و جلساتی که در حوزه های فرهنگی و اجتماعی داشتند و جلساتی که با نخبگان و برگزیدگان اقشار مختلف، دانشگاهیان، اصناف، دانشمندان یک درصد ارجاعات علمی دنیا و روحانیون و اقتصاددانان غیر از تیم‌های اقتصادی دولت برگزار می شد از نوع جلسات مشورتی بود.
شهید رئیسی در این جلسات مشورتی اینگونه رفتار میکرد که صحبت نمیکرد و یک بسم الله الرحمن الرحیم و هدف را میگفت و می فرمود جلسه در اختیار شماست، نظر بدهید، حرف بزنید، دیدگاهایتان و راهکارهایتان و پیشنهادات را بگویید و شهید رئیسی در این جلسات هنرمندانه هم گوش میکرد و هم یادداشت میکرد و هم دقیق جمع بندی میکرد و پایان جلسه در موضوعات اقتصادی و انرژی تخصصی مطالب را که می شنید در ادامه می گفت همه اینها را شنیدم اما اینجا دولت است و این اختلاف نظرها و دیدگاه‌ها بایستی جمع‌بندی شود و ما به نظر برتر در مقام اجرا برسیم، اینجا دانشگاه نیست که ما بخواهیم نظرات مختلف را پردازش کنیم این نظرات همه محترم هستند اما در مملکت داری نمی‌شود در حوزه‌های اقتصادی، حوزه انرژی، فضای مجازی و در حوزه های مختلف ما با نظرات مختلف کشور را اداره کنیم.
شهید رئیسی همواره اعتقاد داشت که این جلسات را ما میگذاریم تا نظرات را بشنویم و مشورت‌ها را انجام میدهیم و سعی میکنیم با تیم تخصصی خودمان آن نظری که صائب می آید و صائب بودن نظرات را در ارتباط با مردم و اثرگذاری در حوزه مردم می‌دیدند می گفتند که آن نظر را بایستی انتخاب کرده و اجرا کنیم.جلسات تخصصی فراوانی برگزار میکردند چه در حوزه دولت و دولت مردان و وزرا و مشاورین تخصصی خودشان و چه با جوامع نخبگانی بیرون از دولت بیانگر این است که شهید رئیسی کاملا مشورت پذیر بود.
ارتباط بنده که با ایشان دائمی بود و ایشان مرتب به من می فرمودند که شما علاوه بر مسئولیت دفتر و کارها، نقش مشورتی برای من دارید و در خیلی از موضوعات مطلب بررسی کنید وقتی که مطلبی نزد شما آمد اگر خودتان اشراف دارید با نظر خودتان اگر نه با نظر یکی یا دو کارشناس این نامه و این تقاضا و این پیشنهاد را بررسی کنید و توأم با یک نظر مشورتی بیاید من ببینم. این شیوه رفتاری شهید رئیسی بیانگر این بود که حوزه مشورتی در حکمرانی و در مدیریت ایشان نقش بسیار موثری را داشت.
* مهم ترین دستاورد شهید آیت الله رئیسی در دوران ریاست جمهوری ایشان چه بود؟
عرض کنم خدمتتان که شهید رئیسی دستاورد زیاد داشت و حیف است ما بیاییم از بین مجموعه دستاوردهای ایشان یک مورد را بگوییم اما به نظر بنده مهم‌ترینشان را در حوزه‌های مردمی میدانم و هر کدام از حوزه های مردمی.
شما ببینید وقتی که ایشان در فاصله کمتر از شش ماه از مسئولیت خودشان، در وضعیتی که کشور ما بیش از کشور های دیگر گرفتار تلفات کرونا بود؛ از بقیه کشورها سبقت گرفتیم و زودتر از بقیه کشورها موضوع کرونا را در کشور با مرگ و میر روزانه ۸۰۰ نفر با تدبیر خودشان در این حوزه جمع کرد.
در حوزه بین المللی آن رویکردی را که ایشان اتخاذ کرد و درهای کشورهای همسایه را به روی اقتصاد و روی صنعت ایران باز کرد و تحولات اقتصادی که در منطقه خود ما بدون توجه به دنیای غرب و دنیای استکبار انجام داد و یا اتفاقی که در مردمی‌سازی دولت ایشان انجام داد و نقش مردم را در اداره مملکت تعیین کرد و به آنها نقش داد و آن تلفیقی که ایشان انجام داد در حوزه دیانت و سیاست و خدمت که یک عالم مذهبی، متدین با رعایت همه ضوابط و ملاک های شرعی و دینی و رعایت همه موضوعات و حتی مسائل فردی به گونه ای که ما توسل خودمان را داشته باشیم و توکل خودمان را داشته باشیم و دعا و زیارت خودمان را داشته باشیم اما فرصت بسیار خوبی هم برای کار انجام بدهیم و آن روحیه جهادی منتهی جهاد دینی که تلفیق معنویت و کار و تلاش با همدیگر بود و خیلی از موضوعات دیگر بایستی ما در این حوزه نام ببریم به عنوان دستاوردهای مختلفی که شهید رئیسی داشتند.
* به عنوان رئیس دفتر شهید رئیسی، از رابطه ایشان با خانواده و شیوه برخورد با آنان بفرمائید.
شهید رئیسی با خانواده خودش یک رابطه فوق العاده عمیق و عاطفی داشت. اینکه یک روحانی و آن هم روحانی مقام مسئول و اجرایی اینگونه باشد که بنده در جریانم بنده ۳۰ سال است که این موضوع رامی‌دانم که شهید رئیسی در طی این ۳۰ سال نماز فرادا نخوانده است و حتی نماز صبح را.
یعنی ایشان اگر در خانه بود نماز را با اهل خانواده به جماعت می‌خواند و همسر و فرزندان ایشان نماز را به ایشان اقتدا میکردند و او را مقتدای خودشان در نمازجماعت میدانستند. یعنی نمازهای صبح را که چه در ایام آستان قدس و یا در دوران قوه قضائیه و یا در دوران ریاست جمهوری اگر در محل کار نبود، ایشان به طور طبیعی نماز صبح را به جماعت در منزل می‌خواند.
من یقین دارم هیچ نماز صبحی را ایشان فرادا نخواند و اگر نماز صبح را که در منزل میخواندند همسرشان و دخترانشان موقعی که حضور داشتند و یا دامادشان و نوه‌هایشان به ایشان نماز را به عنوان یک امام جماعت اقتدا میکردند. میخواهم بگویم این شیوه رابطه ایشان و حرمتی که شهید رئیسی به خانواده میگذاشت بود.
بنده گاهی اوقات شب‌ها یا جمعه‌ها که با هم بودیم یا روز پنجشنبه که غروب شب جمعه در دفتر کار میکردیم موقع اذان که بود و اذان که میشد در زمانی که ما دفتر بودیم کسی دیگر هم نبود دو نفره نماز جماعت می خواندیم و بنده نماز جماعت دو نفره با ایشان زیاد خواندم و همچنین بعضا یکی دو نفر از محافظین هم به ما ملحق می شدند و نماز را به جماعت می خواندیم.
یک بار نزدیک اذان شهید رئیسی به من گفت خانواده برای نماز جماعت منتظر من هستند و آنها آمدند من امشب نماز جماعت را در منزل می‌خوانم و عین عبارت شهید رئیسی بود که «خانواده منتظر من برای نماز هستند» یک بار من نشنیدم که ایشان بگویند برای شام یا برای ناهار منتظر من هستند اما میفرمودند خانواده برای نماز منتظر من هستند، هم شهید رئیسی احترام فوق العاده به خانواده قائل بود و هم خانواده به ایشان عشق و علاقه می‌ورزید.
* رابطه شهید رئیسی با مادرشان چطور؟
من بارها که همسفر با ایشان بودم دیدم که به مشهد میرفتیم و سفر کاری بود ساعت ۱۰ یا ۱۱ شب علی رغمی که باز برنامه های کاری ادامه داشت ایشان می گفت که «من بایستی یک سری منزل والده بروم و ایشان را ببینم و احوال والده ام را بپرسم و بعد بیام به بقیه امور اداری رسیدگی می کنم» چه در مقطع قوه قضائیه که من در خدمت ایشان بود و چه در مقطع دولت.
حتی در مقطعی که بنده دادستان مشهد بودم بارها پیش آمده بود که با همدیگر میخواستیم ماموریتی برویم ایشان به راننده می فرمودند که «از جلو منزل والده برو» ما از جلوی درب منزل میرفتیم و اغلب هم بنده پیاده نمیشدم و ایشان پیاده میشدند و میرفتند در حد ۵ دقیقه احوال والده خودشان را میپرسیدند و برمیگشتند.
* شهید رئیسی چگونه بین خانواده و کارشان تفکیک قائل می شدند؟
شهید رئیسی اهتمام جدی به حوزه خانه و خانواده در همه ابعاد داشتند که من به آن را اشاره کردم و به آن پرداختم.در کنار این مسئله اینکه خانواده از جایگاه ایشان بخواهند برای خودشان نصیب و بهره ای ببینند منع کرده بود.
چه در دولت و چه قبل از دولت در ایام قوه قضائیه و یا قبل آن؛ علی رغم مسئولیت هایی که ایشان داشت کسی خانواده اش را نمیشناخت. همسر مکرمه شهید رئیسی خانم دکتر علم الهدی به عنوان یک چهره استاد دانشگاه شناخته شده بود و جدای از آن هم یک شخصیت علمی و استاد دانشگاه شهید بهشتی و یک شخصیت برجسته در همان حوزه مطرح بود و نه در حوزه مسائل اجرایی شهید رئیسی.
بقیه اعضای خانواده شهید رئیسی هم مانند برادر ایشان و همشیره هایشان و دامادهایشان هم همین طور بود و کسی در آن مقاطع نمیشناخت و شهید رئیسی بین مسائل خانواده و مسائل کاری و اداری و اجرایی حریم گذاری کرده بودند.
* رابطه شهید رئیسی با همکاران و زیر دستان چگونه بود؟ با آنان چگونه برخورد می کرد؟
با همکاران روابط بسیار صمیمی و در کار جدی. یعنی شهید رئیسی به حوزه کار می‌رسید مطالبه‌گر جدی بدون اغماز و پیگیر نسبت به موضوع و از آنان کار میخواست اما در عین حال با صمیمیت و با رفاقت و با احترام؛ شهید رئیسی بین این دو خصلت را در حوزه اداری در ارتباط با همکاران تجمیع کرده بود.
* چه درس‌هایی از سیره و فعالیت‌های شهید رئیسی می‌توانیم برای آینده کشور و نسل‌های جدید استخراج کنیم؟ و میراث شهید رئیسی برای آینده ایران چه خواهد بود؟
به لحاظ آثار ماندگاری که در حوزه های مختلف و یادگارهای ارزشمندی از شهید رئیسی در حوزه‌های مختلف باقی مانده است به ویژه آن کار جهادی و خستگی ناپذیری و مسئولیت شناسی و برنامه‌ریزی و اولویت دادن در ماموریت‌ها و مسئولیت‌های مختلف بنده فکر میکنم که یک منظومه ای از راهبردهای حکمرانی شهید رئیسی؛ چه در حکمرانی دولتی و چه در حکمرانی قضایی و چه در حکمرانی اخلاقی و مردمی و علمی ما مأموریت داریم به نظر خودمان بایستی اینها را در حوزه‌های مختلف گردآوری کرده و الگوهای مناسبی از حکمرانی در بخش های مختلف از سیره و عملکرد شهید رئیسی قابلیت استخراج و بهره برداری دارد.
گفتگو: ناصر مؤمنیان
منبع:حوزه
