عقیق: چشم زدن در آموزه‌های اسلامی به عنوان پدیده‌ای دیده می‌شود که می‌تواند تأثیرات منفی بر افراد داشته و بر اهمیت دعا و پناه بردن به خداوند برای محافظت از آن تأکید شده است.
در پرسش و پاسخ پیش رو به بررسی نگاه اسلام نسبت به چشم زخم و اثرات آن خواهیم پرداخت.
پرسش:
«چشم زدن» از نظر عقلی، امر محالی نیست و پزشکان معتقدند در بعضی از چشم‌ها نیروی مغناطیسی خاصی نهفته شده که کارائی زیادی دارد و با تمرین می‌توان آن را پرورش داد.
روایات اسلامی نیز به طور اجمال وجود چنین چیزی را تأیید می‌کند؛ مثلا اسماء بنت عمیس خدمت پیامبر اکرم(ص) عرض کرد: «گاه به فرزندانِ جعفر چشم می‌زنند، آیا تعویذی برای آنها بگیرم؟» پیامبر(ص) فرمود: «آری، مانعی ندارد، اگر چیزی می‌توانست بر قضا و قدر پیشی گیرد چشم زدن بود!». در نهج البلاغه نیز آمده است: «چشم زخم حق است و توسل به دعا برای دفع آن نیز حق است».
در سوره «قلم» آیه ۵۱ می‌خوانیم: «وَ إِنْ یَکادُ الَّذِینَ کَفَرُوا لَیُزْلِقُونَکَ بِأَبْصارِهِمْ لَمَّا سَمِعُوا الذِّکْرَ ...»؛ (نزدیک است کافران هنگامی که آیات قرآن را می‌شنوند تو را با چشم خود هلاک کنند ...). با توجه به آیه شریفه این سؤال مطرح می‌شود که آیا مسئله «چشم زدن» واقعیت دارد؟
بسیاری از مردم معتقدند در بعضی از چشم‌ها اثر مخصوصی است که وقتی از روی اعجاب به چیزی بنگرند ممکن است آن را از بین ببرد یا در هم بشکند و اگر انسان است [او را] بیمار یا دیوانه کند. این مسئله از نظر عقلی، امر محالی نیست، چه اینکه بسیاری از دانشمندان امروز معتقدند در بعضی از چشم‌ها نیروی مغناطیسی خاصی نهفته شده که کارائی زیادی دارد، حتی با تمرین و ممارست می‌توان آن را پرورش داد، خواب مغناطیسی از طریق همین نیروی مغناطیسی چشم‌ها است.
در دنیائی که «اشعه لیزر» که شعاعی است نامرئی می‌تواند کاری کند که از هیچ سلاح مخربی ساخته نیست پذیرش وجود نیروئی در بعضی از چشم‌ها که از طریق امواج مخصوص در طرف مقابل اثر بگذارد چیز عجیبی نخواهد بود. بسیاری نقل می‌کنند که با چشم خود افرادی را دیده‌اند که دارای این نیروی مرموز چشم بوده‌اند و افراد یا حیوانات یا اشیائی را از طریق چشم زدن از کار انداخته‌اند. لذا نه تنها نباید اصراری در انکار این امور داشت؛ بلکه باید امکان وجود آن را از نظر عقل و علم پذیرفت.
در روایات اسلامی نیز تعبیرات مختلفی دیده می‌شود که وجود چنین امری را اجمالاً تأیید می‌کند. در حدیثی می‌خوانیم که: «اسماء بنت عمیس خدمت پیامبر اکرم(صلی الله علیه و آله و سلم) عرض کرد: گاه به فرزندانِ جعفر، چشم می‌زنند، آیا «رقیه»ای برای آنها بگیرم (منظور از «رقیه» دعاهائی است که می‌نویسند و افراد برای جلوگیری از چشم زخم با خود نگه می‌دارند و آن را تعویذ نیز می‌گویند).
پیامبر اسلام(صلی الله علیه و آله و سلم) فرمود: «نَعَمْ، فَلَوْ کانَ شَیْءٌ یَسْبِقُ الْقَدْرَ لَسَبَقَهُ الْعَیْنُ»(۱)؛ (آری، مانعی ندارد، اگر چیزی می‌توانست بر قضا و قدر پیشی گیرد چشم زدن بود!)».
در حدیث دیگری آمده است که: «امیر مؤمنان(علیه السلام) فرمود: پیامبر خدا(صلی الله علیه و آله و سلم) برای امام حسن و امام حسین(علیهما السلام) «رقیه» گرفت و این دعا را خواند: «اُعِیذُکُمَا بِکَلَمَاتِ التَّامَّةِ وَ اَسْمَاءِ اللهِ الْحُسْنَی کُلِّهَا عَامَّةً مِنْ شَرِّ السَّامَّةِ وَ الْهَامَّةِ وَ مِنْ شَرِّ کُلِّ عَیْنٍ لَامَّةٍ وَ مِنْ شَرِّ حَاسِدٍ اِذَا حَسَدٍ»؛ (شما را به تمام کلمات و اسماء حُسنای خداوند از شر مرگ و حیوانات موذی و هر چشم بد و حسود آنگاه که حسد ورزد می‌سپارم)، سپس پیامبر اکرم(صلی الله علیه و آله و سلم) نگاهی به ما کرد و فرمود: این چنین حضرت ابراهیم برای اسماعیل و اسحاق تعویذ نمود».(۲) در نهج البلاغه نیز آمده است: «اَلْعَیْنُ حَقٌّ وَ الرَّقِیُّ حَقٌّ»(۳)؛ (چشم زخم، حق است و توسل به دعا برای دفع آن نیز حق است).(۴)،(۵)
(۱). مجمع البیان فی تفسیر القرآن، طبرسی، فضل بن حسن، انتشارات ناصر خسرو، تهران، ۱۳۷۲ شمسی، چاپ سوم، ج ۱۰، ص ۵۱۲.
(۲). الکافی، کلینی، محمد بن یعقوب بن اسحاق، محقق / مصحح: غفاری، علی اکبر، آخوندی، محمد، دار الکتب الإسلامیه، تهران، ۱۴۰۷ قمری، چاپ چهارم، ج ۲، ص ۵۶۹، باب (الحرز و العوذة).
(۳). نهج البلاغة، شریف الرضی، محمد بن حسین، محقق / مصحح: صبحی صالح، هجرت، قم، ۱۴۱۴ قمری، چاپ اول، ص ۵۴۶، (حکمت ۴۰۰)؛ این حدیث در صحیح البخاری، أبو عبدالله بخاری جعفی، محمد بن إسماعیل، تحقیق: مصطفی دیب البغا، دار ابن کثیر، الیمامة، بیروت، ۱۴۰۷ قمری/ ۱۹۸۷ میلادی، چاپ سوم، ج ۵، ص ۲۱۶۷ نیز به این صورت نقل شده است: «العین حق». در «المعجم المفهرس لالفاظ الحدیث النبوی» همین معنی از منابع مختلفی نقل شده است. (المعجم المفهرس لالفاظ الحدیث النبوی، أرند جان فِنْسِنْک، محقق: محمد فؤاد عبد الباقی، مکتبة بریل، ۱۹۳۶ میلادی، ج ۴، ص ۴۵۱).
(۴). تفسیر نمونه، مکارم شیرازی، ناصر، دار الکتب الإسلامیه، تهران، ۱۳۷۴ شمسی، چاپ اول، ج ۲۴، ص ۴۲۶.
(۵). گردآوری از کتاب: یکصد و هشتاد پرسش و پاسخ، مکارم شیرازی، ناصر، تهیه و تنظیم: حسینی، سید حسین، دار الکتب الاسلامیه، تهران، ۱۳۸۶ شمسی، چاپ چهارم، ص ۵۹۴.
منبع: آیین رحمت - سایت دفتر آیت الله العظمی مکارم شیرازی.
