مخاطب و پیام؛ عاملان حیاتی در تأثیرگذاری هیئت هستند

عقیق: شانزدهمین پیش‌نشست تخصصی همایش علمی هیئت و آئین‌های مذهبی ۱۴۰۳ با عنوان «هیئت به مثابه یک رسانه» با حضور حجت‌الاسلام کریم خان‌محمدی، عضو هیئت علمی دانشگاه باقرالعلوم (ع)، و سیدحسین شرف‌الدین، عضو هیئت علمی مؤسسه امام خمینی (ره) برگزار شد. هدف اصلی این نشست، بررسی نقش هیئت‌ها به عنوان رسانه‌ای اجتماعی و فرهنگی در جامعه شیعه و تحلیل کارکردهای آن‌ها بود.

در آغاز نشست شرف‌الدین به موضوع هیئت به مثابه یک رسانه پرداخت و با تاکید بر اهمیت این موضوع بیان کرد: هیئت‌ها به عنوان نهادهای مذهبی، نقش بسیار مهمی در انتقال پیام‌های دینی و فرهنگی دارند و می‌توانند به عنوان رسانه‌ای مؤثر در جامعه عمل کنند.

وی در ادامه به تشریح مؤلفه‌های مختلف هیئت پرداخت و گفت: هیئت به عنوان یک جماعت مناسکی یا سازمان اجتماعی مذهبی شناخته می‌شود که با هدف تنظیم شعائر مذهبی و بازخوانی وقایع قدسی شکل می‌گیرد. در بررسی هیئت، دو مؤلفه اصلی وجود دارد: مخاطب و پیام. این دو مؤلفه در شکل‌گیری و تأثیرگذاری هیئت‌ها بسیار حیاتی هستند.

شرف‌الدین با اشاره به اینکه هیئت‌ها در عرف شیعه، بیشتر به عنوان نهادهایی برای اقامه عزا و سوگواری شناخته می‌شوند و بیان کرد: متأسفانه در جامعه ما، وجه اعیاد در هیئت‌ها کمتر به چشم می‌خورد و بیشتر بر سوگواری‌ها تمرکز داریم.

هیئت می‌تواند ارتباطات کلامی و غیرکلامی را درگیر کند

وی به کارکردهای اجتماعی و فرهنگی هیئت‌ها نیز اشاره کرد و گفت: یکی از انواع ارتباطات سنتی، ارتباطات سنتی دینی است. ارتباطات سنتی آنجا که بستر انتقال پیام‌های دینی می‌شود، در اصطلاح ارتباطات سنتی دینی یا ارتباط تبلیغی یا ارتباط با کارکرد تبلیغ است که به انتقال، حفظ، تعمیق و استمرار میراث فرهنگی در ادوار متوالی تاریخ کمک کرده است. ازجمله ویژگی‌های هیئت این است که به طور توأمان می‌تواند ارتباطات کلامی و غیر کلامی را به جریان بیندازد. می‌تواند توأمان حواس چندگانه آدم‌ها را درگیر کند و از این حیث رسانه‌ای با برد بسیار عمیق و قوی است افراد در طی مناسک از حیات فردگرایانه روزمره به حیات جمعی و وجدان جمعی و آگاهی جمعی پیوندی مجدد پیدا می‌کنند و موقعیت و وظیفه شأن را در جامعه نسبت به خود بازتولید و تقویت می‌کنند.

عضو هیئت علمی مؤسسه امام خمینی (ره) تصریح کرد: هیئت‌ها علاوه بر اقامه عزا، کارکردهای متنوع دیگری در زمینه‌های فرهنگی، اجتماعی و حتی سیاسی دارند. کارکردهای هیئت به ویژه در شکل و ساختار سنتی اش بسیار متعدد و متنوع است که تقریباً هفت نوع کارکرد دارد. کارکردهای عام، کارکردهای دینی، فرهنگی، اجتماعی، اقتصادی، سیاسی، آموزشی، تربیتی و کارکردهای هنریو

شرف‌الدین در ادامه به اهمیت مخاطب در هیئت‌ها پرداخت و گفت: مخاطب یکی از ارکان اصلی هیئت‌هاست. بدون مخاطب، هیچ پیامی نمی‌تواند به درستی منتقل شود چرا هیئت در جامعه آنقدر مورد اهتمام مؤمنان است؟ چون روی فرهنگ عمومی جامع تأثیر دارد.

هیئت به مثابه رسانه

عضو هیئت علمی مؤسسه امام خمینی (ره) به وجه رسانه‌ای هیئت‌ها اشاره کرد واظهار داشت: اساساً هیئت به مثابه رسانه، دارای دو مؤلفه اش مهم است. اولاً دارای کارکرد و تأثیر دارد و این کارکرد با مخاطب معنادار می‌شود چون کارکرد به معنای مطلق که نیست و مخاطب باید این کارکرد را احساس کند. مخاطب باید احساس کند هیئت برایش مفید بود و مخاطب است که باید به هیئت نمره بدهد چون این کارکردها را دارد و مخاطب از رهگذر هیئت به این نتایج می‌رسد، نتایجی که هیچ کجای دیگر نمی‌تواند به این صورت به آن برسد و این برایش مهم است. نظریه استفاده و رضامندی می‌گوید هرگاه شما در چرخه ارتباط استفاده ببرید، به طور طبیعی رضامند هم خواهید شد. یک دلیل برای اینکه مخاطبان هیئت رضامندانه با هیئت مواجعه می‌شوند این است که احساس می‌کنند استفاده می‌کنند و نمی‌شود هیئت را ترک کرد

در ادامه، حجت‌الاسلام کریم خان‌محمدی به نقد مقاله دکتر شرف‌الدین پرداخت و برخی نقاط قوت و ضعف آن را بررسی کرد. وی همچنین به تعریف دقیق مفاهیم و چارچوب مفهومی در مقاله اشاره کرد و گفت: مفاهیم باید به صورت منسجم و مرتبط با یکدیگر ارائه شوند تا خواننده دچار سردرگمی نشود. جملات مقاله بسیار طولانی و ثقیل هستند و این برای خواننده امروزی زیبا نیست. ما باید به زبان ساده و مختصر بنویسیم تا مخاطب بتواند به راحتی مطالب را درک کند

در نهایت، این نشست به ما یادآوری کرد که هیئت‌ها نه تنها به عنوان مکان‌هایی برای برگزاری مراسم مذهبی، بلکه به عنوان رسانه‌هایی برای انتقال پیام‌های دینی و فرهنگی در جامعه عمل می‌کنند. اهمیت توجه به مخاطب و نیازهای او، به‌ویژه در دنیای امروز که جوانان به دنبال معنویت و ارتباطات عمیق‌تر هستند، بیش از پیش احساس می‌شود.

منبع:مهر