چگونه در سفر اربعین تفاوت‌های فرهنگی را به رسمیت بشناسیم؟

عقیق: حجت‌الاسلام دکتر امیرمحسن عرفان کارشناس تاریخ و تمدن اسلامی و نویسنده کتاب «رسانه و آموزه مهدویت» طی سلسله یادداشت‌هایی به تبیین ابعاد فرهنگی زیارت اربعین پرداخت. «اربعین و مدیریت تنوعات فرهنگی» عنوان یادداشت دوم این کارشناس تاریخ تمدن است که در ادامه می‌خوانید.

در سفر اربعین با خرده‌فرهنگ‌ها، تفاوت‌ها و تنوعات فرهنگی مواجهیم. میدانی که عاشقان اباعبدالله علیه‌السلام در پیاده‌روی اربعین حاضر می‌شوند، تنوعات فرهنگی متعددی دارد. تمایزات زبانی، تفاوت‌های گویشی، تنوعاتی در آداب و رسوم نیایش و زیارت و همچنین تفاوت‌هایی در نحوه پوشش، آداب میزبانی یا مهمانی و خواب و معاشرت اجتماعی دیده می‌شود.

اما چه کنیم که این تفاوت‌ها و تنوعات فرهنگی تبدیل به تعارضات فرهنگی نشود؟ به عبارتی دیگر این گسست‌ها فعال و موجودند، چه کنیم که گسست‌های فرهنگی در پیاده‌روی اربعین غیر فعال باقی بماند و فعال نشود؟ راهکارش هم‌افزایی و تعامل فرهنگی است. هم‌افزایی فرهنگی به این معناست که تفاوت‌های فرهنگی را قبول کنیم، بدانیم که در پیاده‌روی اربعین، تفاوت‌هایی در نژاد، قومیت، زبان، گویش، آداب، رسوم و نحوه پوشش وجود دارد و بدانیم که نباید برتریِ خاصی در تفاوت‌های فرهنگی قائل باشیم. یعنی ایرانی، لبنانی، پاکستانی، افغانی و صاحبان فرهنگ مختلف نباید برتریِ خاصی بر این تمایز خودشان داشته باشند. به عبارت دیگر در پیاده‌روی اربعین، تفاخر فرهنگی، آسیب بزرگی است که می‌تواند گسست‌های فرهنگی را در پیاده‌روی فعال کند.

اما شاخصه‌های هم‌افزایی فرهنگی چیست؟

1. من تفاوت فرهنگی را قبول کنم. هیچ برتری خاصی در نژاد، قومیت،‌ زبان و نیز آداب و رسوم خود نسبت به هیچ ملیتی قائل نباشم.
2. تفاوت‌ها یا حتی تضادهای فرهنگی را به رسمیت بشناسم. بدانم که تفاوت‌های فرهنگی در دنیا وجود دارد و نیاز نیست که همه مثل من سخن بگویند، مثل من بپوشند، مثل من رفتار کنند، مثل من بخورند، مثل من بخوابند و از این دست موارد.
3. فراتر از قبول تفاوت‌های فرهنگی و به رسمیت شناختن تفاوت‌ها، باید به تفاوت‌ها و تنوعات فرهنگی احترام بگذاریم. نحوه آداب و رسوم فرهنگ‌های مختلفی که در پیاده‌روی اربعین می‌بینیم، محترم است.
4. دوری از سیاست‌های یکدست‌ساز فرهنگی؛ یعنی اساساً نباید به این سمت و سو برویم که تمام موکب‌ها و فرهنگ‌ها و آداب دعا و معاشرت‌ها و غیره را یکدست‌سازی کنیم. این مورد هم خیلی خطرناک است.

جهت اینکه این هم‌افزایی و تعامل فرهنگی در اربعین محقق شود، باید رفتارهای مشترک مبتنی بر اشتراکات ارزشی شکل بگیرد. باید به هنجارها و ارزش‌های مشترک تأکید داشته باشیم، مثل حب امام حسین علیه‌السلام و تبعیت از مسیر ایشان. دوم اینکه به تمامی زائران، منطقِ مواجهه با تفاوت‌های فرهنگی را بیاموزیم. باید همه بدانیم که تفاوت‌های فرهنگی مورد احترام است و نباید مورد تمسخر و تحقیر قرار گیرد تا در نهایت آن هم‌زیستی فرهنگ‌ها در اربعین محقق شود.

در مقابلِ هم‌افزایی فرهنگی، استیلای فرهنگی، اجتناب فرهنگی و انعطاف فرهنگی داریم. استیلای فرهنگی، به معنای غلبه و سلطه یک فرهنگ بر دیگر فرهنگ‌هاست که تمام فرهنگ اربعینی، ذیل یک فرهنگ ذوب شود. این اشتباه است.  اجتناب فرهنگی یعنی از برخورد و تعامل فرهنگی در اربعین اجتناب شود. اجتناب فرهنگی سبب می‌شود تعامل فرهنگی شکل نگیرد.  انعطاف فرهنگی به این معناست که اساساً ما توجهی به این تنوعات فرهنگی نداشته باشیم یا سلطه فرهنگ‌های دیگر بر خود را بپذیریم؛ لذا راهکار اصلی در پیاده‌روی اربعین، هم‌افزایی فرهنگی است. 

منبع:تسنیم