نقش هیأت های مذهبی در اثرگذاری بر سیاست های عدالت محور

عقیق: پنجمین پیش‌نشست تخصصی همایش علمی هیأت و آئین‌های مذهبی، با عنوان «نقش هیئات مذهبی در اثرگذاری بر سیاست و تصمیم‌گیری‌های عدالت محور» در دانشگاه علوم اسلامی رضوی برگزار شد.

بر اساس این گزارش، حجت‌الاسلام جلائیان در شروع سخنان خود با تاکید بر تأثیرگذاری هیأت‌ها بر اجتماع، سیاست‌ها و تصمیم‌گیری‌های عدالت‌محور، ضرورت شناخت هیأت را یادآور شد و گفت: فارغ از معنای لغوی هیأت که فقط بُعد ظاهری را در نظر می‌گیرد، مقصود ما از هیأت مذهبی، فراتر از شکل ظاهری است و اصالت را به محتوا می‌دهیم. ما هیأت را به لحاظ ظاهری یک تشکل مذهبی بر محور عزاداری برای خاندان عصمت و طهارت در نظر می‌گیریم. بنابراین، باید خصوصیات یک گروه اجتماعی را در آن ببینیم.

وی در ادامه به تشریح مفهوم هیأت در پرتو دیدگاه جامعه‌شناسانه پرداخت و افزود: جامعه‌شناس‌ها هیأت‌ها را یک تشکل اجتماعی می‌دانند. تشکل اجتماعی هم تعریف خاص خودش را دارد. اولین نکته، نظام است. نظام یعنی یک چارچوب که با چارچوب‌های دیگر در یک ارتباطی است. یعنی در آن رهبریت دیده می‌شود، تقسیم کار دیده می‌شود و در عین تقسیم کار، ارتباط دیده می‌شود. نقش‌ها دقیق بوده و با یکدیگر ارتباط درونی و بیرونی دارند. این می‌شود یک نظام و از این رو هیأت در منبر و مداح خلاصه نمی‌شود.

عضو هیأت علمی دانشگاه علوم اسلامی رضوی با بیان اینکه اگر این تشکل [هیأت] درست تنظیم شود، تأثیرات مهمی خواهد داشت، اظهار کرد: گروه‌های اجتماعی دارای هدف هستند. بعد از هدف، جهت‌گیری و فعالیتی مشترک دارند. درست است که آنچه باعث می‌شود افراد در هیأت گرد هم بیایند عزاداری است، ولی هیأتی که می‌خواهد تأثیرگذار باشد، آن عزاداری را محوری برای فعالیت‌های بعدی خود قرار می‌دهد. حال آن هدف باید بازخوانی شود و این موضوع مورد بحث ماست. هیأت‌ها هویت ساز هستند و به واسطه ایجاد نوعی حس تعلق، «ما» تشکیل می‌دهند؛ هیأت‌ها دارای کنش متقابل هستند.

ویژگی‌های یک هیأت برای تأثیرگذاری در سیاست و عدالت چیست؟

حجت‌الاسلام جلائیان برای تبیین هدف هیأت به آموزه‌هایی از تاریخ صدر اسلام اشاره و گفت: هیات‌هایی که امروزه از آن‌ها صحبت می‌کنیم، تکامل یافته هسته‌های اولیه تشکیلاتی در زمان پیامبر اکرم صلی‌الله‌علیه‌وآله هستند. تشکل‌ها در زمان آن حضرت، داری هدف مشخصی بوده و ویژگی «پایگاه بودن» داشته‌اند. منشور همکاری، دستورالعمل اجرایی، نظام مدیریتی و رابطه ناگسستنی و همیاری، از ویژگی‌هایی است که اگر هیأت می‌خواهد در سیاست و عدالت تأثیرگذار باشد، باید این ویژگی‌ها را داشته باشد.

وی در ادامه، نمونه‌هایی از ویژگی‌های تشکلی در زمان رسول خدا صلی‌الله‌علیه‌وآله را برشمرده و افزود: هدف و جهت‌گیری اساسی هیأت، توحید و دست‌یابی به تمدن اسلامی است. تمدن اسلامی نیز به معنی حکومت صالحان است که نهایت آن، حکومت امام زمان عجل الله تعالی فرجه الشریف خواهد بود. در زمان پیامبر اکرم صلی‌الله‌علیه‌وآله، پایگاه آن حضرت کجا بوده است؟ مسجد. ایشان در مدینه ابتدا به ساخت مسجد به عنوان پایگاه خود مبادرت کردند. منشور همکاری پیامبر صلی‌الله‌علیه‌وآله، صحیفه المدینه است که به نام‌های مختلفی خوانده شده است. این منشور بندهایی دارد که به آن اشاره خواهیم کرد. هیأت مذهبی بایستی متضمن نوع عقلانیت و تدبیری باشد که در این منشور متبلور شده است.

هیأت بایستی باعث ایجاد ارتباطات وسیع و سازمان یافته میان مؤمنین باشد

حجت‌الاسلام جلائیان عنوان کرد: پیامبر اکرم صلی‌الله‌علیه‌وآله میان مسلمین اخوت برقرار ساختند، باید در هیأت نیز، چنین مسئله‌ای را ببینیم. هیأت بایستی باعث ایجاد ارتباطات وسیع و سازمان یافته میان مؤمنین باشد. فعالیت‌های اجتماعی، اقتصادی و سیاسی مؤمنین، باید با همراهی یکدیگر در بستر هیأت اتفاق بیافتد.

وی افزود: در هیأتی که پیامبر اکرم صلی‌الله‌علیه‌وآله پایه‌گذاری می‌کنند، نظام مدیریتی را شاهد هستیم. بحث ولایت از ابتدای اعلام رسمی نبوت مطرح می‌شود که نشان دهنده این نظام مدیریتی است. مثلاً در هیأت آنقدر باید ارتباط با ارکان مسجد قوی باشد که هیأت چیزی جز مسجد نباشد. این نظام مدیریتی است. نباید در سطح مدیریت و اداره هیأت، بسیج و مسجد، اختلافی باشد. از الزامات نظام مدیریتی، هماهنگی بالاست.

عضو هیأت علمی دانشگاه علوم اسلامی رضوی با اشاره به بیانات مقام معظم رهبری در خصوص هیأت اظهار کرد: ما مسلمانان و به خصوص شیعیان، امتیازی داریم که دیگر ملت‌ها و ادیان این امتیاز را مانند ما ندارند و آن عبارت است از تشکیل اجتماعات دینی به صورت چهره به چهره و نفس به نفس. لذا هیأت با این ویژگی بایستی اثرگذار بوده و موجب شود انسان تغییر کند.

وی ادامه داد: نکته دیگر اینکه، هیأت باید انسان را آماده جهاد کند؛ کما اینکه در زمان دفاع مقدس، بعضاً هیات‌هایی بودند که وارد عرصه جهاد شدند و گردان‌هایی را تشکیل دادند. مقام معظم رهبری فرمودند «هیأت، کانون جهاد است». این جهاد هم لزوماً نظامی نیست و امروز، یکی از مصادیقش، جهاد تبیین است. هیأت باید به دنبال احیا امر اهل بیت علیهم السلام باشد و این یعنی جهاد؛ یعنی جهاد تبیین.

هیأت محل تبیین و بیان معارف اسلامی

وی درباره جایگاه افراد در هیأت در زمینه نقش‌آفرینی اجتماعی گفت: آیا امروز جز هیأت یا بسیج، می‌توانند جهاد تبیین برای مخاطب جوان را بر عهده بگیرند؟ قطعاً خیر. لذا مقام معظم رهبری به طور جدی به هیأت‌ها امیدوارند و می‌گویند هیأت محل تبیین و بیان معارف اسلامی و علوی و پاسخ به سوالات و شبهات است. بعد می‌گویند قوام هیأت به جهاد است. همین مطلب نشان دهنده نقش هیأت مذهبی در سیاست و تصمیم‌گیری‌های عدالت محور است.

حجت الاسلام جلائیان در توضیح اینکه هیأت باید «عصبه» باشد، بیان کرد: عصبه از عصب می‌آید. عصب رشته‌های به هم پیوسته‌ای است که از یک مرکز به نام عقل دستور می‌گیرند و تشکیلاتی هستند. پس قرآن می‌گوید آن‌هایی که در میدان مبارزه قرار گرفتند، فرد فرد نبودند و تشکیلات داشتند. پس هیأت باید عصبه باشد، یعنی تشکیلاتی باشد.

وی افزود: در مقابل، پایگاه و تشکیلات منفی هم مورد اشاره ادبیات دینی و قرآن قرار گرفته است که نمونه‌اش، مسجد ضرار است. دستور خدا بود که این پایگاه ویران شود، هرچند که نام مسجد را یدک می‌کشید. بنابراین اگر هیأتی نیز وجود داشت که بنای خود را بر ظلم و تعدی قرار داده بود، بایستی نابود شود.

حجت‌الاسلام جلائیان با اشاره به حلقه‌های قرائت قرآن که توسط پیامبر اکرم صلی‌الله‌علیه‌وآله ایجاد شده بود و یا حلقه‌های موالی که به دست امام زین‌العابدین علیه‌السلام شکل گرفته بود، آنها را از دیگر مصادیق تشکیلات ایجاد شده توسط ائمه اطهار علیهم‌السلام دانسته و با معنای عام هیأت، تطبیق داد.

وی پس از تاکید بر نکاتی درباره اهمیت استفاده از ظرفیت اجتماعات گسترده هیأت‌ها به ویژه در ایام محرم، بخش‌هایی از پیمان‌نامه پیامبر اکرم صلی‌الله‌علیه‌وآله را قرائت کرده و جنبه‌هایی از دلالت‌های اجتماعی آن را برشمرد.