دوآیه متناقض در قرآن (2)

عقیق: در قرآن کریم سوره 56 آیه 7 آمده است که در روز قیامت مردم سه دسته می‌‌شوند، اما در سوره 90 آیات 18-19 و سوره 99 آیات 6-7 تنها دو گروه را بر می‌‌شمرد.این چگونه جمع می‌‌شود؟

پاسخ :

قرآن، مردم در قیامت را به گروه‌هایی تقسیم کرده است. در یکی از اینها، مردم را به سه دسته تقسیم کرده است: «وَ کُنتُمْ أَزْوَاجًا ثَلَاثَةً * فَأَصْحَابُ الْمَیْمَنَةِ مَا أَصحْابُ الْمَیْمَنَةِ * وَ أَصحْابُ المْشْئمَةِ مَا أَصحْابُ المْشْئمَةِ * وَ السَّابِقُونَ السَّابِقُونَ * أُوْلَئکَ الْمُقَرَّبُونَ»[1]

کلمه « أَزْوَاجًا» در این آیه به معنای صنف و گروه می‌باشد.[2] «فَأَصْحَابُ الْمَیْمَنَةِ ... وَ أَصحْابُ المْشْئمَةِ » کلمه «میمنة» از ماده «یمن» است که مقابل شوم به کار می‌رود و معنایى بر خلاف آن دارد، پس «اصحاب میمنه» اصحاب و دارندگان یمن و سعادت‌اند، و در مقابل آنان، «اصحاب مشئمه» هستند، که اصحاب و دارندگان شقاوت می‌باشند.[3]

البته برخی از مفسران این احتمال را داده‌اند که منظور از میمنه و مشئمه، دست راست و دست چپ باشد که در آخرت به عنوان نماد، نامه اعمال افراد خوب را به دست راست آنها و نامه اعمال انسان‌های بد را به دست چپ آنها می‌دهند.[4]
 

«وَ السَّابِقُونَ السَّابِقُونَ» این گروه با این‌که مقدم بر دو گروه دیگر است و بالاتر از آنها قرار دارد، در انتها ذکر شده؛ زیرا در ادامه این آیات، اوصاف بسیاری برای اینان ذکر شده است و چون توصیف دو گروه اول کوتاه است، آن‌دو را در بیان، مقدم بر این گروه کرده است.[5]

در این تعبیر خداوند سابقون را به خود سابقون تفسیر کرده است و به نظر بهترین تفسیر برای اینها، همان تفسیر به اسمشان است؛ لذا دو بار این کلمه تکرار شده است.[6]

اما در باب معنای السابقون، مطالبی در تفاسیر ذکر شده که شباهت‌های بسیاری به یکدیگر دارند و می‌توان گفت در نوع تعبیر متفاوت هستند: «در قرآن کریم آیه‏اى که صلاحیت تفسیر سابقون اول را داشته باشد آیه شریفه «وَمِنْهُمْ سَابِقٌ بِالْخَیْرَاتِ بِإِذْنِ اللَّهِ»[7] و آیه شریفه «وَلِكُلٍّ وِجْهَةٌ هُوَ مُوَلِّیهَا

فَاسْتَبِقُواْ الْخَیْرَاتِ »[8] و آیه شریفه «أُوْلَئِكَ یُسَارِعُونَ فِی الْخَیْرَاتِ وَهُمْ لَهَا سَابِقُونَ»[9] است که از این آیات به دست مى‏آید مراد از سابقون، کسانى هستند که در خیرات سبقت مى‏گیرند، و قهراً وقتى به اعمال خیر سبقت مى‏گیرند، به مغفرت و رحمتى هم که در ازاى آن اعمال هست ، سبقت گرفته‏اند».[10]

سابقون کسانى هستند که نه تنها در ایمان پیشگام‌اند، که در اعمال خیر و صفات و اخلاق انسانى نیز پیش قدم هستند، آنها اسوه مردم، و امام و پیشواى خلق می‌باشند، و به همین دلیل مقربان درگاه خداوند هستند.[11]

وَ السَّابِقُونَ مخلصینی هستند که در راه آنچه خداوند به آن فرا خوانده پیشی می‌گیرند و غبار را در کسب رضایت الهی از دل پاک می‌کنند».[12]
 

با این توضیحات بر تفسیر السابقون، به دست می‌آید که:

1. السابقون همان درستکاران هستند و می‌توانند در درون معنای لغوی میمنه قرار گیرند. البته در همان گروه، بالاتر از دیگران بوده و قرب و منزلت بالاتری دارند.

قرآن اینان را به این جهت به سه گروه تقسیم کرده است که خواسته تفصیلاتی را برای السابقون ذکر کند. در واقع اصحاب میمنه و سعادت‌مندان به دو گروه سابقون و غیر سابقون تقسیم می‌شود که معنای لغوی میمنه هر دو گروه را شامل می‌شود که البته در این‌جا به جهت ذکر سابقون، اصحاب میمنه را به غیر سابقون تفسیر می‌کنیم.

2. بنابراین، این تقسیم با تقسیمات دیگری که پیرامون همین افراد وجود دارد، منافاتی ندارد؛ برای نمونه ممکن است اصحاب مشئمه نیز به گروه‌هایی تقسیم شوند و آن گروه‌ها نیز به گروه‌های دیگر و آن تقسیم‌ها هیچ‌کدام با این تقسیم منافات ندارد. همچنین ممکن است تنها اصحاب میمنه و مشئمه ذکر شوند و سابقون و غیر سابقون نیکوکار را در معنای میمنه قصد کرده باشیم؛ لذا در قرآن می‌بینیم در برخی از آیات تنها این دو گروه را به صورت کلی مورد بررسی قرار داده است: «أُوْلَئکَ أَصحْابُ المْیْمَنَةِ * وَ الَّذِینَ کَفَرُواْ بِایَاتِنَا هُمْ أَصْحَابُ الْمَشْمَةِ».[13]

پی نوشت ها:

[1]. واقعه، 7 – 11: «و شما خلایق بر سه دسته مختلف شوید. * گروهى سعادتمندان، اصحاب یمین باشند که چقدر حالشان (در بهشت ابد) نیکوست! * و گروهى شقاوتمندان، اصحاب شومى و شقاوتند که چقدر روزگارشان (در دوزخ) سخت است. * و (طایفه سوم) آنان که (مشتاقانه در ایمان) بر همه پیشى گرفتند و (در اطاعت خدا و رسول) مقام تقدم یافتند. * آنان به حقیقت مقربان درگاهند».

[2]. فیض کاشانی، ملامحسن، تفسیر الصافی، تحقیق: اعلمی، حسین، ج 5، ص 119، الصدر، تهران، چاپ دوم، 1415ق.

[3]. طباطبایی، سید محمد حسین، المیزان فی تفسیر القرآن، ج 19، ص 116، دفتر انتشارات اسلامی، قم، چاپ پنجم، 1417ق.

[4]. مکارم شیرازی، ناصر، تفسیر نمونه، ج 23، ص 203، دار الکتب الإسلامیة، تهران، چاپ اول، 1374ش؛ آلوسی، سید محمود، روح المعانی فی تفسیر القرآن العظیم، تحقیق: عطیة، علی عبدالباری، ج 14، ص 132، دارالکتب العلمیة، بیروت، چاپ اول، 1415ق.

[5]. روح المعانی فی تفسیر القرآن العظیم، ج ‏14، ص 132.

[6]. فخرالدین رازی، ابوعبدالله محمد بن عمر، مفاتیح الغیب، ج 29، ص 390، دار احیاء التراث العربی، بیروت، چاپ سوم، 1420ق.

[7]. فاطر، 32: «برخى به هر عمل خیر (با جان و دل) به دستور حق سبقت گیرند»

[8]. بقره، 148: «هر کسى را راهى است به سوى حق (و یا قبله‏اى است در دین خود) که به آن راه یابد و به آن قبله رو آورد، پس بشتابید به خیرات و عبادات»

[9]. مومنون، 61: «اینانند که در کارهاى خیر مى‏شتابند، و در [انجام دادن‏] آن [از دیگران‏] پیشى مى‏گیرند».

[10]. المیزان فی تفسیر القرآن، ج ‏19، ص 116 – 117.

[11]. تفسیر نمونه، ج ‏23، ص 204.

[12]. ‏زمخشری، محمود، الکشاف عن حقائق غوامض التنزیل، ج 4، ص 457، دار الکتاب العربی، بیروت، چاپ سوم، 1407ق.

[13]. بلد، 19: «که آنها اهل یمین و سعادتند (و نامه عمل به دست راست گیرند). * و آنان که به آیات ما (قرآن و دیگر کتب آسمانى) کافر شدند آنها اهل شومى و شقاوتند (نامه عمل به دست چپ دارند)».

منبع: جام نیوز

212009