افشای راز شهادت مؤسس حوزه علمیه قم پس از ۱۰۰ سال

عقیق: مستندات تاریخی، حوزه علمیه هزار ساله قم مقدسه، قرن ها مشتاقان علوم دینی را گرد خود فراخوانده است و یکی از شواهد این موضوع انتخاب مسیر سفر حضرت معصومه سلام الله علیها در عبور از قم است که با وفات این بانوی کریمه و دفن این عالمه بی نظیر از میان حیات او تا زمان ما، محفل مشتاقان معارف اهل بیت عصمت و طهارت را بیش از پیش رونق بخشید، ولی در طول سالیان دراز به خاطر وجود حاکمان جور و فشار دستگاه های حکومتی ضد دین، حوزه قم از رونق افتاد تا اینکه آیت الله حاج شیخ عبدالکریم حائری یزدی(میبدی) احیاگر حوزه علمیه قم مقدسه شد.

یکی از پژوهشگران حوزوی با پژوهشی در زندگانی سراسر معنوی و مبارزاتی آیت الله حاج شیخ عبدالکریم حائری یزدی(متولد و اهل محله مِهرجَرد میبد) کتابی را با عنوان «مؤسس شهید» تألیف کرده است که فصل جدیدی یعنی «شهادت» را در زندگی این عالم فرهیخته آغاز می کند.

برای اطلاع از نحوه شهادت این شهید گمنام تاریخ و حوزه علمیه قم مقدسه پس از قریب به۱۰۰ سال از زمان شهادت او با حجت الاسلام سید محمد حسین جلال زاده میبدی نویسنده کتاب«مؤسس شهید» به گفتگو نشسته ایم.

ابتدا خود را معرفی کنید

سید محمد حسین جلال زاده میبدی هستم و از سال ۱۳۷۳ توفیق تحصیل علوم دینی را یافتم و به لطف پروردگار و عنایات اهل‌بیت (ع) و تلاش اساتید گرامی و عزیزم سال‌هاست که در حوزه علمیه قم به تحصیل و تدریس مشغولم. در حال حاضر در مقطع درس خارج فقه و اصول مشغول به تحصیل هستم. در ضمن در سطوح عالی و سطح یک حوزه علمیه قم نیز توفیق خدمتگزاری به طلاب عزیز را دارم.

به لطف الهی در کنار تحصیل و تدریس به پژوهش اشتغال دارم و به مدد الهی شش اثر در حوزه فقه، اصول‌فقه، حقوق خانواده و تاریخ اسلام و تاریخ معاصر منتشر کرده ام.

در مورد آخرین اثر خود که موضوع گفت‌وگوی ماست یک توضیح کوتاهی بفرمایید. چگونه مطالب کتاب را جمع‌آوری کردید؟

آخرین اثر بنده کتابی درباره سیره سیاسی و اجتماعی مؤسس حوزه علمیه قم با نام«مؤسس شهید»است.

این اثر با استناد به ۱۲۰ کتاب و مقاله و در طی سه سال تألیف شده است. سال گذشته کتاب آماده چاپ شد، اما به دلیل بالا رفتن هزینه‌های نشر، با یک بازنویسی مجدد، در آذرماه سال جاری در ۱۸۰ صفحه پالتویی توسط نشر«مشهور» در هزار نسخه منتشر شد که هنوز ایین رونمایی آن انجام نشده و وارد بازار کتاب نشده است.

انگیزه شما از نوشتن این کتاب چه بود؟

انگیزه ابتدایی بنده رسیدن به پاسخ این سئوال بود که آیت‌الله حائری یزدی (ره) به چه دلیل در مسائل سیاسی دخالت نمی‌کردند؟ اما با عمق یافتن پژوهش به این حقیقت رسیدم که ادعای دور بودن مؤسس حوزه علمیه ثم از ساحت سیاست را کسانی چون یحیی دولت‌آبادی فراماسون به زبان‌ها انداخته‌اند و شواهد تاریخی خلاف این ادعا را به اثبات می‌رساند.

در مورد ارتباط امام خمینی(ره) و آیت الله حائری بفرمایید.

شاهد بر این مدعا آن است که حضرت امام خمینی(ره) ۱۶ سال محضر آیت الله حائری یزدی(ره) را درک کردند و براساس زندگی‌نامه خودنوشت امام راحل، عمده استفاده فقهی امام از محضر ایشان بوده است.

مسلما این جمله تاریخی امام خمینی(ره) که که آیت الله شبیری زنجانی در«جرعه‌ای از دریا» از ایشان نقل کردند: «تأسیس حوزه علمیه در آن دوره کمتر از تأسیس جمهوری اسلامی نبوده است.» اشاره به فضای حاکم بر جامعه در آن زمان و اهداف و انگیزه‌های آیت‌الله حائری یزدی از تأسیس حوزه دارد. فضایی که پس از گذشت ۱۰۰ سال به راحتی قابل درک نبوده و نیاز به واکاوی ژرف و عمیق و بازخوانی اسناد تاریخی دارد.

کتاب شما دارای چه بخش هایی است؟ نام کتاب (مؤسس شهید) را خودتان انتخاب کردید؟

کتاب در شش فصل به معرفی سیره عبادی، اجتماعی، سیاسی، مدیریتی و اصلاحی ایشان و در فصلی به ماجرای شهادت ایشان پرداخته است. انتخاب این عنوان برای دیده شدن یکی از ابعاد مخفی زندگی سراسر افتخار شهید آیت الله حائری یزدی(ره) بود.

جریان شهادت آیت الله حائری را بیان کنید (سال و روز شهادت به قمری یا شمسی)

آیت الله حائری یزدی(ره) در ۱۰ بهمن ۱۳۱۵ که مصادف با ۱۷ ذی‌القعده ۱۳۵۵ مسموم و به شهادت رسیده است.

در فصل مستقلی از کتاب شواهد دال بر شهادت ایشان با استناد به گفتار شاگردان و همسایه ایشان و شهرت شهادت ایشان در میان علما در آن دوره مورد بررسی قرار گرفته است. سرنوشت مشترکی که در آن دوره برای علمای بسیاری چون حاج‌آقا نورالله اصفهانی، شهید مدرس، شهید سیدمحمدرضا واحدی کرمانشاهی، شهید روح‌الله دانایی قزوینی، میرزامحمد آقازاده خراسانی و... رقم خورد.

چه توصیفی از شخصیت آیت الله حائری یزدی(ره) دارید؟

آیت‌الله حائری یزدی(ره)، فقیهی برجسته، عالمی شجاع و غیور، مدیری مدبر و کارآمد، سیاست‌مداری زمان‌شناس و مصلحی بزرگ بوده است.

فتوا علیه مصوبات غیرقانونی دولت‌ها، مبارزه با ترویج افکار کمونیستی، جریان‌های انحرافی صوفیه و بهائیت، مبارزه با نفوذ اقتصادی و فرهنگی بیگانه، تحریم قمه‌زنی، اصلاح الگوهای عزاداری، احیای حوزه قم مقدسه و شهرستان‌ها و حفظ استقلال مالی و استقلال اداری آن‌ها، تأمین رفاه عمومی مردم قم و تأسیس دو باب بیمارستان و...، آموزش زبان خارجه و پرورش مبلغان بین‌المللی، تخصصی شدن فقه، شکوفایی فلسفه و عرفان در دوره مدیریت ایشان از جمله اقدامات و مواضع آینده‌نگرانه و قابل تقدیر ایشان در بعد اجتماعی است.

کارنامه مؤسس شهید در بُعد سیاسی را چگونه ارزیابی می کنید؟

دیدگاه و عملکرد ایشان در مشروطه، نحوه تعامل ایشان با علمای مجاهد و شهید مدرس، حمایت ایشان از علمای مبارز در دوره رضاخان، مقابله با مصوبات و اقدامات غیرقانونی دولت‌ها، جلوگیری از تحقق جمهوری رضاخانی، اعتراض به کشف حجاب و قتل عام گوهرشاد در بعد ملی و حمایت از تقریب مذاهب اسلامی و حمایت از فلسطین در بعد بین‌المللی کارنامه درخشان ایشان در بعد سیاسی به شمار می رود.

مراتب تقوا و ورع و مکارم اخلاقی آیت الله حائری یزدی(ره) تا حدودی برای مردم بیان شده است. اما مقام شامخ علمی ایشان شناخته نشده است که امیدوارم با انتشار آثار ایشان در همایش یکصدمین سال بازتأسیس حوزه این نقیصه جبران شود.

جلوه‌هایی از ارادت ایشان به اهل بیت عصمت و طهارت (ع) وجود دارد که در مورد کمتر عالم شیعه سراغ داریم و کمتر بیان شده است، زهد و مردم‌داری ایشان تقریبا بی‌بدیل است و می‌توان گفت که بازتاب نیافته است.

در مورد عالم به زمان بودن موسس حوزه علمیه قم بفرمایید.

زمان‌شناسی و سیاست‌مداری شهید آیت الله حائری یزدی(میبدی) هم جلوه دیگری است که نه تنها بیان نشده، بلکه متأسفانه خلاف آن نیز شهرت یافته است. ایشان اولین فقیهی است که خطر غده سرطانی اسرائیل را تشخیص داده و به مقابله با آن پرداخت. ایشان دولت رضاخان را دولت جائر می‌دانست و هرگز با دولت رضاخان همراهی و همکاری نکرد.

آیت الله حائری یزدی(ره) دارای چه الگویی برای نسل امروز و روحانیت شیعه هستند؟

زندگی ایشان از جهات متعددی می‌تواند الگوی برای عموم افراد جامعه و به ویژه علما، روحانیت، طلاب، سیاست‌مداران و جوانان باشد. ایشان الگوی بارز زمان‌شناسی، وظیفه‌شناسی، استقامت در راه آرمان خود و مصداق بارز مبلغان رسالت الهی است که از سرزنش هیچ سرزنش کننده‌ای ملول و خسته نمی‌شوند. ایشان الگوی خدمت بدون مرز به مردم، غمگساری از شیعیان و حمایت از عموم مسلمانان است.

آیا در نگارش کتاب کرامتی هم از آیت الله حائری یزدی(ره) آورده اید؟

در فصل نخست کتاب به کراماتی از ایشان اشاره کرده‌ام. برخی از مراتب تقوا و کرامات ایشان در گفتار شاگردان ایشان چون آیت‌الله سید حسین بدلا(ره) و بزرگانی چون آیت‌الله العظمی بهجت(ره) و شهید آیت‌الله مرتضی مطهری (ره) بیان شده است.

سال‌ها پیش چند جلد کتاب که از جمله آنها ترجمه آثار چند خاورشناس را که درباره ایران یا سفرنامه آنان به ایران بود خریداری و مطالعه کردم، اما احساس من در آن زمان این بود که این کتاب‌ها که هزینه قابل توجهی برای خریدشان برای پژوهشی درباره تاریخ معاصر کرده بودم، چندان مفید نیست. هنگام نگارش این کتاب،‌ مطالب آن کتاب‌ها برایم تداعی شد و با مراجعه مجدد به آنها توانستم به تحلیل عمیق‌تری از زمانه آیت‌الله حائری یزدی(ره) و منش اجتماعی مؤسس شهید برسم. گویی از همان سال‌ها انتخاب، خرید و حتی مطالعه این کتاب‌ها به من الهام شده بود.

سخن پایانی؟

شهید آیت الله حائری یزدی(ره) یک نمونه از هزاران عالم مجاهدی است که بی‌ادعا در راه پاسداری از دین، اقامه عدل و حمایت از مستضعفان شربت شهادت نوشیدند و آن‌گونه که شایسته است، معرفی نشدند. وظیفه وجدانی و دینی ما، شناخت و معرفی آنان و قدردانی از زحمات مخلصانه آنان است.

در پایان از زحمات شما و همکارانتان در عرصه جهاد تبیین و زمینه‌ای که برای معرفی موسس حوزه علمیه قم فراهم کردید، سپاسگزارم.