برخورد اسلام با تعصب جاهلانه/ مانع همیشگی راه انبیاء

عقیق: تعصب آفت خانمان‌سوزی است که در هر شکل و شمایلی هم که باشد خود را نشان می‌دهد و ضربه خود را می‌زند. اما با این حال اسلام را باید پادزهری بر این زهر کشنده دانست که افکار را نابود و از بین می‌برد. در ادامه بخش‌هایی از کتاب «خمود و جمود»، را به قلم محمد اسفندیاری در این رابطه می‌خوانیم.

تعصب، مانع همیشگی راه انبیا

پیام همه پیامبران در یک کلمه، «توحید» است و در یک جمله «لا اله الا الله». این جمله نخستین سخن پیامبر (ص) و آخرین سخنش نیز بود و نه فقط سخن آخرین پیامبر (ص) بلکه سخن همه پیامبران بود. این شعار دعوت به وارستگی از غیر خدا و وابستگی به خدا است. پیامبران با توحید که اصل‌الاصول همه ادیان است آزادی را برای انسان‌ها به ارمغان آوردند به گفته مولوی:

چون به آزادی نبوت هادی است
مؤمنان را زانبیا آزادی است

از آیات متعددی در قرآن استفاده می‌شود که یکی از بزرگ‌ترین موانع دعوت پیامبران، «تعصب» عده‌ای بر آیین پدرشان بود. تعصب خویشاوندی چنان چشم و گوش برخی را بسته بود که خدا و پیامبرانش را به افکار پوسیده پدرشان می‌فروختند. به این موضوع در بیش از ۱۵ آیه قرآن اشاره شده و از جمله در سوره مائده آیه ۱۰۴ آمده است: «وَإِذَا قِیلَ لَهُمْ تَعَالَوْا إِلَىٰ مَا أَنْزَلَ اللَّهُ وَإِلَى الرَّسُولِ قَالُوا حَسْبُنَا مَا وَجَدْنَا عَلَیْهِ آبَاءَنَا ۚ أَوَلَوْ کَانَ آبَاؤُهُمْ لَا یَعْلَمُونَ شَیْئًا وَلَا یَهْتَدُونَ؛ و چون به آنها گفته شود: بیایید از حکم کتابی که خدا فرستاده و از دستور رسول او پیروی کنید، گویند: آن دینی که پدران خود را بر آن یافتیم ما را کفایت است. آیا باید از پدران خود هر چند مردمی جاهل بوده و به حق راه نیافته باشند باز پیروی کنند؟»

ار انگشت تو گوش کردن تا سروصدا هنگام تلاوت قرآن

قوم نوح آنقدر متعصب بودند که حتی حاضر به شنیدن سخنان وی نبودند. انگشتشان را در گوش می‌گذاشتند و لباس هایشان را به سر و صورت می‌کشیدند تا سخن پیرشان را نشنوند. نوح به خدا چنین شکایت کرد: «وَإِنِّی کُلَّمَا دَعَوْتُهُمْ لِتَغْفِرَ لَهُمْ جَعَلُوا أَصَابِعَهُمْ فِی آذَانِهِمْ وَاسْتَغْشَوْا ثِیَابَهُمْ وَأَصَرُّوا وَاسْتَکْبَرُوا اسْتِکْبَارًا؛ و هر چه آنان را به مغفرت و آمرزش تو خواندم انگشت بر گوش نهادند و جامه به رخسار افکندند (تا مرا نبینند و سخنم را نشنوند) و (بر کفر) اصرار و لجاج ورزیدند و سخت راه تکبر و نخوت پیمودند.». مانند چنین برخورد تعصب آمیزی برخورد کافران با حضرت محمد (ص) بود که هیاهو می‌کردند تا صدای قرآن به گوششان نرسد: «وَقَالَ الَّذِینَ کَفَرُوا لَا تَسْمَعُوا لِهَٰذَا الْقُرْآنِ وَالْغَوْا فِیهِ لَعَلَّکُمْ تَغْلِبُونَ؛ و کافران (به مردم) گفتند: به این قرآن گوش فرا ندهید و سخنان لغو و باطل در آن القاء کنید تا مگر بر او غالب شوید.»

اسلام، پادزهر تعصب است

این برخورد تعصب آمیز را مقایسه کنید با منطق قرآن که بدون هیچ تعصبی همگان را به شنیدن سخن‌های گوناگون تشویق می‌کند: «بَشِّرْ عِبَادِ الَّذِینَ یسْتَمِعُونَ الْقَوْلَ فَیتَّبِعُونَ أَحْسَنَه، بشارت ده به آن بندگان که من به سخن گوش فرا می‌دهند و از بهترین آن پیروی می‌کنند.» از رفتار متعصبانه کافران در برابر پیامبر (ص) که بگذریم تعصب اهل کتاب نیز در برابر یکدیگر عبرت‌آموز است. در قرآن به تعصب دینی یهودیان و مسیحیان اشاره شده است که می‌گفتند: «فقط ما به بهشت می‌رویم».

اما برخورد قرآن با اهل کتاب تعصب‌آمیز نیست و از اعتراف به فضایل آن‌ها خودداری نکرده است. در قرآن به صراحت آمده است که خداوند بنی اسرائیل را بر همه مردم آن روزگار برتری داد «یَا بَنِی إِسْرَائِیلَ اذْکُرُوا نِعْمَتِیَ الَّتِی أَنْعَمْتُ عَلَیْکُمْ وَأَنِّی فَضَّلْتُکُمْ عَلَى الْعَالَمِینَ» درباره عده‌ای از اهل کتاب گفته شده است که ایشان امین هستند و اگر مالی کلان به آنها امانت دهید باز می‌گردانند «وَمِنْ أَهْلِ الْکِتَابِ مَنْ إِنْ تَأْمَنْهُ بِقِنْطَارٍ یُؤَدِّهِ إِلَیْکَ» همچنین به صفای باطن ایشان اشاره رفته است که به آنچه بر پیامبر (ص) نازل می‌شود شادمانی می‌کنند «وَالَّذِینَ آتَیْنَاهُمُ الْکِتَابَ یَفْرَحُونَ بِمَا أُنْزِلَ إِلَیْکَ»               

منبع:فارس