پایه گذار مراسم مسلمیه کیست؟

عقیق: مراسم عزاداری شهادت حضرت مسلم، از چهارشنبه شب به مدت سه شب در حرم حضرت عبدالعظیم حسنی(ع‌) برگزار خواهد شد. 

مراسم 150 ساله مسلمیه در جوار حضرت عبدالعظیم (ع) به روایت پیر غلامان و مداحان

فریاد تاریخ: نیا کوفه حسین

ماه ذی الحجه که فرا می رسدعلاوه برفضای معنوی و ملکوتی مناسک حج و انجام شعائر دینی،موضوعی دیگردر ذهن ها تداعی می شود و آن حج ناتمام امام حسین(ع) و شهادت غریبانه فرستاده اش حضرت مسلم ابن عقیل(ع) در کوفه است.بیش از یک قرن است که انبوه دسته های عزاداری برای ذکر مصیبت سفیر سید الشهداء(ع) در آستان مقدس حضرت عبدالعظیم (ع)گرد هم می آیند.

سال ها است که بلندترین طاق بازارحرم حضرت عبد العظیم(ع) شاهد حضور همه عزادارن ایام مسلمیه است. وقتی چهارپایه نوحه خوان ،زیر طاق آجرچینی درمحل چهارسوی بازار حرم قرارمی گیرد.نفس در سینه زائران حبس می شود. آنوقت است که همه نجوا کنان با چهارپایه رو(مداح) هم کلام می شوند و سوزداغ شهادت"مسلم ابن عقیل" ؛مراسم سینه زنی را سنگین و سنگین تر می کند.
...
طبق تاریخ شفاهی که مداحان و خادمان حرم حضرت عبد العظیم(ع) نقل می کنند به واسطه وجود حرم حضرت عبد العظیم (ع) ،سالهای متمادی است که شهرری میزبان عزاداران سفیر سیدالشهداء است. برای سه روز متوالی عزاداران حضرت مسلم(ع) در شهرری نوحه گری می کنند.با گذر زمان برپایی مراسم مسلمیه عمومیت پیدا کرده است اما به نقل از خاطرات برخی مداحان و نواده های آنها برگزاری این مراسم با قدمت حدود150 سال نیزبیان شده است. در تاریخ بلعمی آمده است مسلم ابن عقیل در نهم ذی الحجه سال 60 هجری در کوفه به شهادت رسید. سه روز بعد از شهادتش "عمربن سعد" براو نماز خواندو سپس در کنار دارالاماره به خاک سپرد.این محل برای خاکسپاری انتخاب شد تا "ابن زیاد" بتواند رفت و آمد شیعیان را زیر نظر بگیرد تا دوستداران او نتوانند مراسم سوگواری برگزار کنند.

تاریخچه مراسم

"غلام رضا سازگار" از مداحان و شاعران به نام تهران به مدت 15 سال است که برگزاری مراسم مسلمیه و حضورهیئت های تهرانی در شهرری را مدیریت می کند در خصوص قدمت مراسم مسلمیه می گوید:«آنچه که به صورت اسناد و در خاطر بنده مانده است حدود 60 تا70 سال است که مراسم مسلمیه در شهرری برگزار می شود و دلیل این اتفاق وجود حرم حضرت عبد العظیم (ع)است.»

عبد المجیدمساحتی، از قاریان و خادمان معروف شهرری است و مدت ۶۰ سال درحرم حضرت عبد العظیم (ع) قران می خواند .او متولد سال ۱۳۰۳ وخاطرات او سندی بر مراسم مسلمیه است ،می گوید: از وقتی ۱۰ ساله بودم برگزاری مراسم مسلمیه را به خاطر می آورم . شاهد مداحی و وعظ گویی "سلطان الواعظین" در هیئت سادات شیرازی ها بودم .وقتی این هیئت در روز آخر مسلمیه به چهارسوی بازار می رسید زیر طاق بلند بازار ،سالطان الواعظین بر چهارپایه می رفت ومداحی می کرد .او مردی بسیار بلند قامت وخوش سیما بود.اوچنان صدای رسایی داشت که وقتی بدون بلندگودر ثنای مسلم ابن عقیل (ع)می خواند صدایش به همه رواق ها می رسید.

مساحتی در حالیکه خاطرات گذشت را مرور می کند ادامه می دهد: وقتی هیئت ها از چهارسوی بازارمی گذشتند و می خواست وارد صحن حرم بشوند خادمان حرم حضرت عبد العظیم (ع)با چراغ و لاله های روشن به استقبالشان می آمدند.این صحنه فراموش نشدنی است درحالیکه همه زائران به خاطر سوگ سفیر امام حسین(ع) محزون بودند. در آن زمان که اغلب هیئت ها از تهران وارد شهرری می شدند بسیار مورد احترام اهالی شهرری بودند یادم می آید که آیت الله حسین اثنی عشری که در ابتدای دسته قرائت قران حرکت می کرد وقتی متوجه شد که یکی از هیئت های تهرانی در چهارسوی بازار عزاداری می کنند .با هیئت همراه منتظر ماندند تا زمان اجرای مراسمشان تمام شود.هنوز هم این مراسم انجام می شود و اولویت در برگزاری مراسم همیشه با مهمان است.

غلام رضا سازگار به اهمیت حضور هیئت های مهمان می گوید: از همان ابتداهرکدام از هیئت ها که به چهار سوی بازار می رسیدند 10 دقیقه فرصت داشتند عزاداری کنند برای اینکه جمع عزاداران به صورت یک دست نوحه خوانی کنند یک نفراشعار را روی تابلو می نوشت و بالای سر نگه می داشت تا همه بتوانند یک صدا شوند .پس از آن وارد صحن حرم حضرت عبد العظیم (ع) می شدندو چند دقیقه ایی را نیزدر حیاط سوگواری می کردند. الان هم رسم به همین منوال است اما چون تعداد هیئت ها افزایش یافته این مراسم تا ۳ نیمه شب ادامه دارد.سال گذشته مستمعان این مراسم حدود ۵ هزار نفربودند و حدود ۳ هزارنفراز تهران و شهرستان های اطراف برای اجرای مراسم حضور داشتند.

حاج مرزوق نخستین مداح مجلس

حاج حیدر توکل با اشاره به مداحان و روضه خوان های قدیمی می گوید: از مداحان قدیمی که حدود ۱۵۰ سال گذشته در ایام مسلمیه شهرری حضور داشتند می توان به حاج محمد مزروق عرب حائری اشاره کرد که حضور او در شهرری خودش داستانی دارد به این قرار که صنف پارچه فروش های تهران بعد از چند سال مقدمه چینی، هیئتی را به نام جان نثاران صنف بزاز تهران تاسیس کردند.محلهیات هم مسجد میرزا موسی ،نزدیک به مسجد جامع بازار انتخاب شد.برای اینکه مداحی و سینه زنی هیئت از همان ابتدا اصیل باشد طلبه ای از کربلا به نام حاج مرزوق را به این هیئت دعوت می کنند.در پی دعوت دومی که از سوی هیئت بنی فاطمه از حاج مرزوق صورت می گیرد .حاج مرزوق خواب حضرت امام حسین (ع)را می بیند و تصمیم می گیرد که به ایران برود.این سفر در سال ۱۲۷۰ اتفاق افتاد.

حاج مرزوق به دلیل عشق و ارادتی که به کربلا و حضرت امام حسین(ع) داشت. طبق این حدیث که هر کس قبر حضرت عبد العظیم(ع) را زیارت کند قبر سید الشهدا (ع) را زیارت کرده است. ایام مسلمیه را در جوار حرم حضرت عبد العظیم(ع) برگزار کرد و خیلی از شاگردان او معتقدند که از زمان حضور حاج مرزوق مراسم ایام مسلمیه در شهرری برگزار شده است.از شاگردان به نام حاج مرزوق که تا پایان عمرشان در مراسم مسلمیه شرکت داشتند می توان به حاج اکبرناظم، مرحوم آقا شاه حسین، حاج محمد علامه، حاج محمدعلی اسلامی وحاج عباس زری باف و...اشاره کرد.

"علی اکبر قوام "از معلمان قدیمی شهرری و خادم حرم حضرت عبد العظیم (ع) متولد 1303 است می گوید: حدود 80 سال پیش هیئت های مشخصی به شهرری می آمدند که اکثر آنها بازاریان تهران بودند. در شب اول هیئت مداحان حضور پیدا می کرد شب دوم واعظین و شب سوم سادات شیرازی ها بودند.

قوام توضیح می دهد: جامعه مداحانی که شب اول مسلمیه به شهرری می آمد اغلبشان نابینا بودند و از بین آنها می توان به مرشد باقر ،مرشد اسماعیل و... اشاره کرد و از هیئت های معروف و قدیمی هیئت بنی فاطمه بود.

پذیرایی شهر ری ها در خانه ها

حسینیه مسلم ابن عقیل در محله شاه غلامان شهرری قدمت طولانی دارد حتی قبل از ساخت این حسینیه پیرغلامانی که درآن حضور پر رنگی دارند 70 سال گذشته در هیئت کودکان شاه غلامان فعال بودند.

اکبرکاوه از پیشکسوتان مداحی و زمینه خوانی که مدیریت حسینیه مسلم ابن عقیل را بر عهده دارد می گوید: وقتی مداحان و روضه خوانان قدیمی این شهر میزبان عزاداران مسلمیه بودند ما هنوز به دنیا نیامده بودیم . تعدادحسینیه ها در شهرری محدود بود اهالی خانه های خود را برای پذیرایی از عزادران مسلمیه تهران آماده می کردند.»اکبر کاوه که نوه کربلایی رضا از مداحان معروف تکیه میدان بزرگ شهرری است. می گوید:پدر بزرگم حدود 150 سال گذشته همراه با جمعی ازمداحان و تکیه داران قدیمی میزبان هیئت های قدیمی تهران بودند.قدیم ترها هیئت ها براساس صنف شغلی آنها تشکیل می شد.

مثل صنف بزازها ، آهنگرها خراطها و... پدر بزرگم کل رضا که از آهنگران و مداحان تکیه بزرگ شهرری بود درایام مسلمیه میزبان هیئت آهنگران در خانه اش بود. حالا که حسینیه ایی هم به نام حسینیه مسلم ابن عقیل(ع) در جوار حرم حضرت عبد العظیم (ع)داریم همچنان در ایام مسلمیه میزبان هیئت های تهرانی می شویم.»اکبر کاوه ادامه می دهد: اسناد دیگری در دست داریم که قدمت این مراسم به ۱۵۰ سال گذشته باز می گردد .ثبت اشعاری برروی پوست حیوانات است که این اشعار در وصف شهادت مسلم سروده شده است.» تو یکی از ابیات معروف که عزاداران مسلمیه با یکدیگر قرائت می کردند را برایمان باز خوانی می کند:«مهمان طوعه عاقبت فدا شد/حسین حسین گفت و سرش جدا شد.» یا«در میان کوفیان من یک تنه یار توام ،من گرفتار توام /تو علی هستی و من میثم تمار توام ،من گرفتار توام»

این ایام خاص و رویداد سیاسی

یکی از خاطراتی که ازبزرگان نقل شده است مربوط به حضور حاج عباس زری باف از مداحان معروف وقت است اوقبل از انقلاب به یکی از شهر های دور تبعید شده بود.هنوز زمان تبعید او تمام نشده بود که پنهانی برای مراسم برگزاری مراسم مسلمیه به شهرری آمد و بعد از اینکه درچهارسوی بازار مراسم پرشوری را برگزار کرد و از چارپایه پایین آمد توسط ساواک پهلوی دستگیر شد.طی سال هایی که دردوره پهلوی اول روضه خوانی و حرکت دسته های عزاداری ممنوع بود مراسم مسلمیه در صحن و بازار حرم برگزار می شدو منبری هایی مثل آقایان فلسفی و خراسانی سخنرانی می کردند.

خیمه ای که برپا می ماند

"امیر نوارچی" ازبرپا کنندگان مراسم مسلمیه در چهارسو بازارو فرزند مداح و شاعر معروف «حاج حسین نوارچی»است که سه ماه گذشته دار فانی را وداع گفت .امیر نوارچی چند سال گذشته طی اقدام خود جوش، خیمه بزرگی را در بلند ترین طاق بازار(چارسوی بازار) برپا می کرد .اهالی و بازاریان بازار حرم شاهد بودند که او چند هفته مانده به ایام مسلمیه با جان و دل فعالیت می کرد تا شرایط را برای حضور مهمان های حرم آماده کند.او خیمه عزا را طبق سنت و آئین قدیمی بر فرار بازار، بلند می کرد درست درجایی که بیش از یک قرن چهار پایه مداحان قرار گرفته بود.نوارچی با جمع آوری و نصب قاب عکس های قدیمی مداحانی که در مراسم مسلمیه شرکت داشتند نام و یاد آنها را زنده نگه می داشت.

امسال تصویر امیرنوارچی بین عکس های خدمت گزاران و مداحان درخیمه مسلمیه قرارخواهد گرفت. امیر نوارچی از مداحان و شاعران اهل بیت بود.

پدرش حسین نوارچی نیز ازبنیانگذاران هیئت ابوالفضلی ها (ع) واقع در خیابان حرم بوده است. هیئت ابو الفضلی ها(ع) از ۸۰ سال گذشته وقتی هنوز به صورت سیار اداره می شد میزبان مهمان های ایام مسلمیه بود.این حسینیه و هیئت ابوالفضلی ها(ع) همچنان میزبان مداحان جامعۀ الذاکرین تهران در ایام مسلمیه است.

در ادامه برشی از مستند میراث مرثیه به کارگردانی و نویسندگی مهدی زنگنه را ببینید: