گزارش تصویری

عقیق: هشتمین قسمت از برنامه اینترنتی «محیا»، اولین مجله تصویری هیئت، شب گذشته به صورت زنده از لایو اینستاگرامی این برنامه و صفحه عقیق پخش شد. موضوع این قسمت از برنامه «بررسی آسیب‌ها و فرصت‌های مداحی استدیویی» بود و مهمانان ویژه‌ای هم‌چون حاج مهدی آصفی، حاج محمد کمیل و اکبر شیخی در این قسمت حضور پیدا کردند.

حاج مهدی آصفی در بخش ابتدایی این برنامه صحبت کرد. او با اشاره به اینکه رسانه‌ها چگونه درباره هیئت کار کنند، گفت: باید از خود ائمه معصومین کمک بگیرند و خود حضرت سیدالشهدا بهترین پاداش‌دهنده و هدایت‌کننده است.

وی با نقل روایتی از علامه طباطبایی صحبت‌های خود را ادامه داد و گفت: علامه طباطبایی، مفسر قرآن و نویسنده کتاب ارزشمند «المیزان» که واقعا از فیلسوف‌ها هستند، می‌فرمایند که عرفان تکامل پیدا نمی‌کند، مگر از دو مسیر؛ یک کربلای امام حسین علیه السلام و دوم مجلس عزای امام حسین علیه‌السلام. این حرف ذوقی نیست و ریشه‌ای است. هر کس به هرجایی رسیده است از همین‌جا بوده است. مسیرهای دیگر شاید خوب باشد اما مسیر امام حسین میانبر است و خیلی زودتر ما را به مقصد می‌رساند.

وی با اشاره به سفر اخیر خود به کربلا بیان داشت: سفر بسیار خوبی بود و در معیت آقایان پویانفر، سیدحسین عرب، آقای مولایی و حجت الاسلام اهری بودیم. سفر خوبی بود و هم‌سفرهای خوبی داشتیم. همانطور که در روایات آمده است: «الرفیق، ثم الطریق».

این پیرغلام اهل بیت در پاسخ به سوالی مبنی بر اینکه از چه سنی وارد دستگاه روضه‌خوانی اباعبدالله الحسین شده است، گفت: از سن 15 سالگی، نوکری اباعبدالله می‌کنم. خاطرم هست که استادی به نام آقای محمد مرشدی داشتم. او هم مداح بود و هم مدیر کاروان حج. به اعتبار اینکه شاگرد دفتر ایشان بودم، در سال 1349 اولین سفر حج را تجربه کردم. خوشبختانه از سال 1349 تا 1377 هر سال حج رفتم. از سال 1349 تا 1360 خدمه و معاون بودم و تا سال 1377 رئیس کاروان بودم.

وی ادامه داد: در کربلا هرچه بخواهید و هرچه تصور کنید، وجود دارد. مردانگی و در نقطه مقابلش، نامردی را در بالاترین سطح می‌بینید. نمی‌خواهم بگویم کربلا نمونه محشر است اما محمدخان فارسی از شعرای خوش‌ذوق وقتی به اربعین می‌رسید می‌خواند: «چو کربلای ندیدی، به حشر خواهی دید، نمونه‌ای ز اوضاع کربلا محشر»

او در پاسخ به سوال دیگری مبنی بر اینکه در سفر به کربلا بهتر است چه چیزی از امام حسین علیه السلام بخواهیم، گفت: به ما یاد داده‌اند که باید از معصوم عاقبت بخیری بخواهیم. از معصوم می‌پرسند که در شب‌های ماه مبارگ چه باید بخواهیم و ایشان هم جواب می‌دهد: عافیت. کسانی که سرشان در حساب و کتاب است، نگران 3 چیز هستند: کی می‌میرند؟ کجا می‌میرند و در چه شرایطی می‌میرند؟ به یکی از بزرگان فرمودند که ما را دعا کنید و ایشان هم جواب داده بود: «دعا کنید بهشتی بمیرم.»

حاج مهدی آصفی در بخش دیگری از صحبت‌های خود درباره حاج ماشاءالله جلیلوند اظهار داشت: به نظرم 3-4 نفر هستند که واقعا در عرصه مداحی خاص‌اند؛ حاج ماشاءالله جلیلوند، حاج محمد مرشدی،‌ حاج حسن محمدی دولابی، حاج محمد علامه و حاج احمد شمشیری از جمله کسانی‌اند که اگر فردای قیامت آنها را به عنوان الگوی مداحی بگذارند خیلی از امثال بنده نمره نمی‌آوریم. حاج ماشاءالله جلیلوند کارمند وزارت امور خارجه بود و تا سن 80 سالگی روی منبر نشست و با تکیه بر عصایش انجام وظیفه می‌کرد. آنان ادب حضوری را رعایت می‌کردند. مشهور است که می‌گویند در مجالس اهل بیت، ائمه طاهرین حضور یا توجه دارند. اگر به این مورد توجه داشته باشیم، شاید خیلی از کارها را در مجالس انجام ندهیم. چه از نظر وضع ظاهری و چه از نظر مطالبی که بیان می‌شود.

وی تاکید کرد: کسی که می‌خواهد مداح شود، باید استاد ببیند. مداحی با تلویزیون و سی‌دی انجام نمی‌شود و مداح باید استاد ببیند. اساتید ما می‌گفتند که مداحی 100 چشمه دارد؛ یکی از آنها خواندن است و 99 چشمه دیگر هم دارد. امروزه خیلی از این آداب رعایت نمی‌شود.

وی ضمن انتقاد از برخی مداحان که آداب صحیح عرض ادب به ساحت مقدس ائمه معصومین را رعایت نمی‌کنند، گفت: اساتید ما می‌گفتند اربابی که ما می‌خواهیم، وجود دارد اما آیا ما آن نوکرهایی که آنان می‌خواهند، هستیم؟ بعضا می‌بینیم که افرادی می‌آیند و ته‌صدایی دارند اما زود می‌روند. این جور مداحی‌ها خیلی دوامی ندارد. چند صباحی هستند اما خود همان پامنبری‌ها هم از اشعار یکبار مصرف خسته می‌شوند. وقتی شعر قوی باشد، مستمع چندین بار هم که بشنود برایش تازگی دارد. به نظرم پامنبری‌ها به خوبی نشان می‌دهند که چه کرده‌ایم. جمعیت زیاد ملاک نیست و باید دید چه کسانی پای منبر نشسته‌اند؟

سیدجواد پرئی، شاعر نماهنگ «مداد رنگی» که اخیرا با صدای عبدالرضا هلالی منتشر شده است، مهمان دیگر این قسمت از برنامه اینترنتی محیا بود که به صورت تلفنی روی خط آمد.

او درباره دغدغه خود برای شعرگفتن برای نوجوانان گفت: چند اتفاق در 2-3 سال گذشته داشتیم که نشان می‌داد بزرگترهای ما آرام آرام در حال تمرکز بر قشر کودک و نوجوان هستند، هرچند از نظر فرم اختلاف‌نظرهای عمیق داشتیم. آقای مطیعی 3 سال پیش کاری در فضای هیئت و برای کودک و نوجوان خواند. خود ما یکسری اشکالات بدان وارد می‌دانستیم اما این اقدام بسیار ارزشمند بود. همچنین دیدم که حاج آقای کریمی در روز قدس پویشی با عنوان «نقاشی مسجد الاقصی» راه انداخت.

وی اضافه کرد: به نظرم نتوانسته بودیم آن بازخوردی که لازم بود را از بچه‌ها بگیریم. احساس کردم که اتفاق مثبت مدنظرم در فضای سرود می‌تواند رخ دهد، بنابراین مدیوم را تغییر دادم. اینکه گفته شده بود: «مدادهای رنگی‌مو نذر کردم که باهاش حرم بکشم» از سنت‌های قبلی خود اقتباس کردم. اگر به یاد داشته باشید، زمانی که به سن تکلیف نرسیده بودیم و والدین می‌خواستند برای ما فرهنگ‌سازی کنند که روزه بگیریم، کمی تغییر در آن ایجاد می‌کردند و مثلا از روزه کله گنجشکی صحبت می‌کردند. از نظر فقهی چنین صورتی وجود ندارد اما با همین تغییر ما آن فرهنگ را یاد گرفتیم. با خود گفتم چه قدر خوب است که از سنین کودکی برخی مفاهیم نظیر نذر رادر این قالب آموزش بدهیم.

این شاعر اهل بیت تاکید کرد: شما در معرفی این کار از عبارت «نماهنگ» استفاده کردید؛ به نظرم باید این اصطلاحات را درست کرد. نام این تولید، سرود است. در دهه 1360 مکررا بر تعمیق ظرفیت سرود تاکید می‌شد. همه این کار لطف امام حسین بود و حتی در خواب هم نمی‌دیدیم که چنین بازخوردی را بگیریم.

وی سخنان خود را با یک درخواست و هشدار ادامه داد و گفت: اکنون دیدیم که کار کودک و نوجوان بازخورد خوبی دارد. مبادا که ناگهان همه به این حوزه حمله کنند و در این زمینه کار کنند. این موضوع در حالی است که صوت سرود «مداد رنگی» بیش از 6 ماه از ما زمان برده است؛ با روانشناسان، مشاوران، معلمان و .... صحبت کردیم و بررسی‌های میدانی انجام دادیم. برای من این نگرانی وجود دارد که همه به سمت فرمی حمله کنند که جواب گرفته است. نگرانم که مبادا پرداخت‌های ضعیف و محصولات کم‌کیفیت آن قالب را لوس کند.

پرئی در پایان با اشاره به نماهنگ «دهه هشتادی‌ها» که چندی پیش با محوریت نوجوانان منتشر شده بود، گفت: هر رده سنی یکسری اقتضاعاتی دارد؛ آن کار علیرغم انتقاداتی که بدان وارد شد، نقاط روشنی هم داشت. هم‌چنین دقت داشته باشید که سرود «مداد رنگی» به نوعی متعلق به دهه 90‌ هاست. ادبیات «مداد رنگی» شاید مناسب دهه هشتادی‌ها که برخی از آنان در آستانه 20 سالگی هستند، نباشد.

در بخش دیگر برنامه میزگرد بررسی آسیب‌ها و فرصت‌های مداحی استدیویی با حضور حاج محمد کمیل و اکبر شیخی برگزار شد.

کمیل با اشاره به اینکه مداحی استدیویی اولویت امروز مداحی کشور نیست، گفت: به نظرم هر چیزی را خودمان بهش بپردازیم، به طبع نظرات هم بدان بیشتر جلب خواهد شد. همه اتفاق نظر دارند که اکنون مداحی استدیویی جزء اولویت‌ها نیست. اگر همه ما قائل هستیم که این موضوع اولویت نیست، نباید بدان بپردازیم.

وی ادامه داد: من اسم مداحی استدیویی را عنوان مناسبی نمی‌دانم، چرا که مداحی نمی‌تواند استدیویی باشد و استدیو جایی برای کار دیگری است.  به نظرم بعید است که عامه مردم با این عنوان مانوس باشند و شاید برای آنان واژه غریبی باشد. به نظرم حرکت مداحی به سمت استدیویی امر ناگزیری است. شاید واقعا جای خالی چنین اثرهایی در زندگی مردم دیده می‌شده است. به نظرم نباید این اتفاق را در کسانی خلاصه کنیم که نمی‌توانستند به هیئت بروند بلکه اگر هیئت هم بروند باز هم از این کارها استفاده می‌کنند. 28 صفر دو سال پیش بودم که در مشهد بودم. بالای 80 درصد مواکب از همین کارها استفاده می‌کردند و به سمت استفاده از این فضا سوق پیدا کرده بودند. پخش این نماهنگ‌ها مطمئنا روی مستمع اثر داشته است. 

شیخی موضوع محتوا و قالب را جدای از هم دانست و گفت: خواهش من در ابتدای جلسه این است که موضوع محتوا را از قالب جدا کنیم. در گذر زمان قالب‌ها عوض می‌شود و کسانی که با قالب قبلی کار می‌کنند، قالب جدید برایشان نامانوس است.

وی اضافه کرد: بنده معتقدم کسی که برای روزگارش تصمیم نگیرد و تلاش نکند، به اجبار روزگار برایش تصمیم می‌گیرد. در خیلی از موضوعات اگر واژه‌سازی نکنیم، درنهایت یک واژه‌ای ساخته می‌شودو آن قدر استفاده می‌شود که در بین مردم جا می‌افتد. مداحی استدیویی نیز از همین جنس موضوعات است.

او بیان داشت: به نظرم اصوات و خروجی‌های هیئت‌های ما هیچ نقصی ندارد، کما اینکه 50 سال پیش که هیچ صوتی بیرون نمی‌آمد، نقصی نداشت. حال باید پرسید که چرا چنین اتفاقی می‌افتد؟ در فضای رسانه بستری به نام «فضای مجازی» در عصر ما درست می‌شود. حضرت آقا از چند سال پیش تاکید داشتند که این فضا را دریابید. اگر به یاد داشته باشید، گاهی اوقات برخی نوحه‌ها را نقد می‌کردیم و در نهایت به این نتیجه می‌رسیدیم از آنجا که در زمان درست، نوحه قوی ساخته نشده است، آن نوحه ضعیف دیگر مورد توجه قرار گرفته و شنیده می‌شود.

این مداح اهل بیت سخنان خود را با ذکر یک مثال ادامه داد و گفت: بگذارید مثالی بزنم؛ وقتی پای شما درد می‌گیرد، در ابتدا اطرافیان شما نظر می‌دهند. سپس در فضای مجازی این درد را با یک دکتر مطرح می‌کنید و حتی عکس پایتان را هم برایش می‌فرستید تا نظر بدهد. اگر مشخص شود که پای شما نیاز به جراحی دارد دیگر نمی‌توانید به صورت مجازی درمان شوید. دقت داشته باشید که کار هیئت، درمان تخصصی است و نمی‌توانید از راه دور موضوع درمان را دنبال کنید. برای مثال صوت آقای ارضی را حتی اگر موسیقی و تنظیم بگذارید، هیچ وقت کارکرد نمونه اصلی را نخواهد داشت.

شیخی با تاکید بر اینکه نمی‌خواهد مداحی استدیویی را رد کند، گفت: من نمی‌خواهم هیچ کدام را رد کنم، بلکه می‌خواهم فرق بین این دو را به نمایش بگذارم. به نظرم صوت مداح در هیئت کارکرد خودش را دارد و اگر آن را تدوین کردیم و در فضای مجازی منتشر کردیم کارکرد خودش را دارد. این دو نسخه اصلا یکی نیستند و کارکردهایشان نیز متفاوت است. حتی برد تبلیغاتی هرکدام نیز متفاوت است. حتی جالب است که قبل از ایجاد مداحی استدیویی کلیپ‌سازی از هیئت‌ها را داشته‌ایم. بنابراین با پدیده آن‌چنان نویی روبه‌رو نیستیم.

شیخی ضمن تاکید بر اینکه مداحی استدیویی و کلیپ‌سازی یک ابزار است، گفت: بنده معتقدم که ما می‌توانیم این ابزار را به استخدام کشیده و از آن استفاده کنیم. از سویی دیگر، مداحی استدیویی کارکرد خاص خود را دارد اما بدانید که هیچ وقت به کارکرد هیئت نمی‌رسد. بگذارید مثالی بزنم؛ در ایام ماه رمضان، سر کوچه شما یک مداح و یک سخنران ضعیف برنامه دارند، در حالی که تلویزیون با یک مداح و یک سخنران بسیار قوی برنامه دارد. انتخاب بین این دو کدام است؟ من به این رسیده‌ام که بزرگان و علمای ما می‌گویند به آن هیئت حضوری بروید چرا که ما حضور نفس‌ات را می‌خواهیم و حضور روح چندین انسان در یک جمع باعث می‌شود که خداوند به آنها نگاه بیشتری داشته باشد.

کمیل در پاسخ به برخی ابهامات مبنی بر اینکه به جای مداحان، برخی خواننده‌های مذهبی استدیوخوانی کنند، گفت: به نظرم نیازی نیست که خواننده‌ها وارد شوند؛ بگذارید مثالی بزنم؛ فرض کنید که من شأنیتی در فضای کار دارم. در مدرسه بچه‌ام شأنیت متفاوتی دارم و زمانی که مداحی می‌کنم جایگاه دیگری دارم. اینکه اینها با هم تداخل دارد و یا روبه‌روی هم قرار گرفته است، موضوع مهمی است. البته این صحبت‌ را با آقای شیخی می‌کردم که اگر تخصصی از عهده فردی بربیاید و پتانسیل آن را داشته باشد و بتواند بین خوانندگی و مداحی در استدیو فرق قائل شود، چرا نتواند؟‌ باید این سوال را پرسید که آیا می‌توان چارچوبی برای این موضوع قائل شد یا خیر؟ به نظر می‌رسد که فضای مداحی استدیویی چارچوبی ندارد و بعضا کارهایی دیده می‌شود که نباید ساخته شوند.

وی تاکید کرد: یک نکته را تاکید کنم و آن هم این است که باید قالب و محتوا را از هم جدا کنیم. مجالسی که در آن دورگه‌خوانی دیده می‌شود، اگر محتوای درستی در آنها ارائه بشود، چه اشکالی دارد؟ بنده روزهایی که شورخوانی تازه مد شده بود را به یاد دارم. در آن زمان بزرگترها واقعا موضع گرفتند و آن را کاملا رد می‌کردند. سوال من این است که اگر محتوا درست باشد، چه اشکالی دارد که قالب عوض شود؟ البته منظورم قالبی است که تعریف شده و شأنیت دارد. شما به استقبال و تاثیرگذاری نگاه کنید؛ من هیچ جلسه‌ای را بدون استقبال نمی‌بینم. به نظرم درست کردن محتوا بزرگترین چالشی است که پیش‌روی ما قرار دارد.

شیخی با اشاره به اینکه قالب‌ها در جامعه براساس خواست و انتخاب مردم معین می‌شود، گفت: اسلام همیشه می‌گوید من محتوا را معین می‌کنم و قالب را در جامعه خودتان پیدا کنید. تنها نکته این است که این قالب در داخل چارچوبی قرار گیرد که اسلام معین کرده است. بنابراین در قالب هم گاردریل داریم. برای مثال در موسیقی، فقیه هیچ وقت دست روی آهنگ نمی‌گذارد و بگوید این حلال است و آن یکی حرام، بلکه می‌گوید اگر فلان نکند حلال است و در غیراین صورت حرام. این اگر‌ها گاردریل‌های دوطرف شاهراه موسیقی را می‌چیند که فقیه هم آنها را معین می‌کند. کس دیگری نباید بچیند. هر قالب جدیدی که مورد استقبال قرار می‌گیرد، موجی از تولیدات را به همراه خود دارد و همه افرادی که فکر می‌کنند در این زمینه میتوانند کاری کنند، می‌آیند و کلیپ می‌سازند. در این شرایط هم محصولات خوب داریم، هم محصولات ضعیف و هم محصولاتی که ضربه‌زننده است.

وی ادامه داد: پس از مدتی این موج می‌خوابد و کم می‌شود. در نهایت کسانی در صنعت کلیپ‌سازی می‌مانند که واقعا زحمت می‌کشند و فهم رسانه دارند. آنان هیئت را می‌شناسند و به دلیل فهم از رسانه محصولات خوبی تولید می‌کنند.دقت داشته باشید که نیاز من به عبادت با نیاز من به کلیپ متفاوت است. بنابراین ممکن است موجی ایجاد شود اما هیچ وقت جای هیئت را نمی‌گیرد. هیئت قرار است کاری کند که در مستمع تغییر رفتار به وجود بیاید نه تغییر حال. دقت داشته باشید که وقتی مداح در هیئت می‌خواند، مستمع به فکر می‌رود. برخی از سبک‌های موسیقی اتفاقا می‌گویند فکر نکن، هیجان داشته باش و شاد باش!

کمیل در بخش پایانی صحبت‌های خود گفت: استدیو جای مداحی نیست. استدیو جای کار موسیقی و رسانه پاپ است. به نظرم بحث مداحی با استدیویی‌خوانی متفاوت است. البته این فضا فرصتی است که اگر اهل فن باشید و با علم بدان ورود کنید می‌توانید بهترین بهره را از آن ببرید.