خلاء وجود عالمان دینی در تهران و شهرهای بزرگ

عقیق:مرتضی نجفی قدسی طی یادداشتی با انگیزه رحلت حضرت آیت الله سید رضی شیرازی (ره) به بیان خلاء وجود عالمان دینی در تهران و شهرهای بزرگ پرداخت. امروزه در کمتر شهری عالم و فقیه برجسته وجود دارد و چاره اینکار در حوزه علمیة قم است،‌بلکه بزرگان حوزه تدبیری کنند و با مهاجرت علمای اعلام به تهران و شهرهای بزرگ این خلاء را پر کنند.

در پی ارتحال حضرت آیت الله سید رضی شیرازی، مرتضی نجفی قدسی طی یادداشتی چنین آورده است:

بسم الله الرّحمن الرّحیم

«وَلِکُلٍّ دَرَجَاتٌ مِّمَّا عَمِلُوا وَمَا رَبُّکَ بِغَافِلٍ عَمَّا یَعْمَلُونَ» (انعام، ۱۳۲)

و برای همه انسانها بواسطه اعمالی که انجام می دهند درجات و مراتبی است و پروردگارت از آنچه انجام می دهند غافل نیست.

* * *

رحلت عالم ربانی حضرت آیت الله سید رضی شیرازی (ره) ضایعه ای نه فقط برای حوزه علمیه تهران بلکه برای شهر تهران بزرگ محسوب می شود چرا که در حدیثی از امام علی (ع) آمده است که هر بلد و شهری نیازمند سه چیز است: حاکم عادل، فقیه و عالم پرهیزکار و طبیب حاذق. بنابر فرمایش امیر المؤمنین (ع) یکی از پایه های اصلی هر شهری وجود عالمی بزرگ در آن شهر است و البته طبیعی است شهر بزرگی مانند تهران که هر محله و منطقه اش به اندازه یکی از شهرهای قدیم است نیازمند دهها عالم بزرگ و برجسته می باشد.

در حدیث دیگری امام جعفر صادق (ع) می فرمایند: «لا یستغنی اهل کل بلد عن ثلاثه تفزع الیه فی امر دنیا و آخرتهم، فان عدموا ذلک کانو همجا، فقیه عالم ورع، و امیر خیر مطاع، و طبیب بصیر ثقه» (سفینة البحار، جلد ۲، ص ۷۸)

یعنی اهل هر شهر و سرزمینی از سه چیز بی نیاز نیستند تا در امور دنیا و آخرتشان به آنها پناه ببرند، بطوری که اگر فاقد آنها باشند امورشان مختل و بدون تدبیر خواهد بود و آن سه چیز عبارتند از: اول فقیه عالم و پرهیزکار و دوم حاکم و امیر خیرخواه و قدرتمند که همه حرفش را گوش بدهند و سوم طبیب و پزشک دانا و حاذق و مورد اعتماد.

در این حدیث بخوبی نیاز پایه ای و اصلی هر شهری بیان شده است و همانطور که بر وجود عالمان فقیه و متقی تأکید شده است بر وجود پزشکان و طبیبان و ضرورت وجود آنها در جامعه در کنار حاکمان عادل و خیرخواه مردم سخن رفته است، بنابراین فقدان هر یک از این پایه ها برای هر شهری و مردم ساکن در آنجا یک خسارت و ضایعه محسوب می شود.

* شخصیت علمی و معنوی آیت الله سید رضی شیرازی

در خصوص شخصیت علمی حضرت آیت الله سید رضی شیرازی (ره) همین بس که او شاگرد مراجع عظام نجف همچون آیت الله العظمی سيد ابوالقاسم خویی و در تهران نیز از محضر بزرگانی چون حضرات آیات: سید ابوالحسن رفیعی قزوینی، شیخ ابوالحسن شعرانی، میرزا مهدی الهی قمشه ای و فاضل تونی کسب فیض کرده بود.

انتساب ایشان به بیت شریف میرزای شیرازی بزرگ صاحب فتوای تحریم تنباکو و قهرمان مبارزه با استعمار در قرن چهاردهم هجری که در پیام تسلیت رهبر معظم انقلاب نیز به آن اشاره شده است، جایگاه رفیع خاندان ایشان را نشان می دهد.

امّا آنچه که در پیام های تسلیت مراجع بزرگوار نجف و قم مخصوصاً در پیام مرجع عالیقدر جهان تشیع حضرت آیت الله العظمی سیستانی (دامت برکاته) به آن تصریح شده است،‌ تعبیر «عالم ربانی» است که به نظرم این توصیف را آقایان به فقهایی اطلاق می دهند که در مقام عمل و زهد و تقوی و ورع برجسته باشند یعنی همان تعبیری که امام جعفر صادق (ع) در آن حدیث شریف بیان فرمودند «فقیه عالم ورع» که معادلش همین عالم ربانی می شود.

به هر حال ما این ضایعه را از این منظر نگاه می کنیم که خسارتی به شهر تهران وارد شده است و بخصوص پس از درگذشت پی در پی عالمان بزرگ این شهر در سالهای اخیر و گذشته همچون حضرات آیات: سید احمد خوانساری، شیخ محمّد تقی آملی، میرزا ابوالحسن شعرانی، مهدی الهی قمشه ای، رفیعی قزوینی، شیخ مجتبی تهرانی،‌ محمّد رضا مهدوی کنی، مجتهدی تهرانی، سید محمّد ضیاء آبادی، عزیز الله عطاردی، میرزا عبدالکریم حق شناس، سید محمود طالقانی،‌ محمّد رضا حکیمی، موسوی اردبیلی، سید هاشم رسولی محلاتی، شیخ محمّد تقی شریعتمداری، شیخ عزیز الله خوشوقت، شیخ جواد فومنی حائری، محمّد تقی فلسفی ، شهيدان مطهرى ، بهشتى و مفتح و قدیمترین آنها ملا علی کنی،‌ سید ابوالقاسم کاشانی و شهيد شیخ فضل الله نوری و آیت الله شاه آبادی و بسیاری دیگر از بزرگان علم و فقاهت و تقوی، هم اکنون خلاء وجود عالمان ربانی و بزرگ در این شهر کاملاً پدیدار است و باید فکر چاره ای کرد.

چندی پیش از آیت الله حسینی بوشهری شنیدم که رهبری معظم انقلاب نیز از خالی شدن تهران از علمای بزرگ ابراز نگرانی کرده اند. البته این وضعیت در بسیاری از شهرهای بزرگ کشور پدید آمده است و در کمتر شهری عالم فقیه برجسته وجود دارد و چارة‌ این کار در حوزة علمیة قم است بلکه بزرگان حوزه تدبیری کنند و با مهاجرت علمای اعلام به تهران و شهرهای بزرگ این خلاء را پر کنند، همانطور که حضرت آیت الله العظمی شیخ حسین مظاهری به سفارش رهبری معظم به اصفهان مهاجرت کردند و چراغ پرفروغ حوزه علمیة تاریخی این شهر را رونق بخشیده و پشت و پناه ملت انقلابی و شهید پرور اصفهان نیز شدند.

امروزه حتی شهر مقدس مشهد الرضا (ع) که روزی مهد عالمان بزرگ و مراجع عظام تقلید بود نیز نیازمند چنین عالمان برجسته ای است که پرچم دین را برافراشته و تکیه گاه مردم مسلمان باشند و دیگر شهرها و مراکز استانها نیز همین نیاز را دارند، البته لازم به ذکر است وجود نمایندگان ولی فقیه در استانها جای خود و شرح وظایف خودشان را دارند که مانعة الجمع و یا مانعة الحضور عالمان و فقیهان برجسته در این استانها و شهرها نیست.

البته شاید گفته شود که اگر این آقایان به شهرهای دیگر مهاجرت کنند حوزة علمیه خالی می شود و از رونق می افتد که این موضوع را البته مراجع عظام تقلید و شورای عالی حوزه های علمیه بهتر می دانند که چگونه تدبیر کنند تا هم نیاز شهرهای بزرگی مانند تهران، تبریز، شیراز، اصفهان، اهواز،‌ یزد، مشهد و دیگر شهرها تأمین شود و هم حوزة علمیة قم از عالمان و اساتید برجسته خالی نشود.

* خاطره ای از محضر حضرت آیت الله العظمی سیستانی (دامت برکاته)

در همین مقال بسیار مناسب می دانم که به ذکر خاطره ای از درک محضر حضرت آیت الله سیستانی در نجف اشرف بپردازم. چند سال پیش توفیق شد تا در معیت حضرات آیات: سید هاشم رسولی محلاتی، مرتضی مقتدایی و رضا استادی به زیارت عتبات عالیات برویم و توفیق بزرگی بود که در نجف اشرف به محضر حضرت آیت الله سیستانی شرفیاب شویم.

در این ملاقات حضرت آیت الله سیستانی به نکته بسیار مهمی اشاره فرمودند و خطاب به آقایان مقتدایی و استادی که از اعضای شورای عالی حوزه بودند سخنی بدین مضمون اظهار داشتند که چرا در حوزه نهال فروشی می شود؟! طلابی که برای تحصیل علم وارد حوزه شده اند پس از چند سال درس خواندن درحالی که هنوز بارور نشده و به اجتهاد نرسیده اند و به مانند یک نهالی تازه هستند بلافاصله آنها را به یک پست و مسئولیت در ادارات و نهادها و مشاغل می فرستید؟ این کار هم برای آنها خوب نیست چون تا قوی و مسلط نشوند نمی توانند به وظایف خود بخوبی عمل کنند و هم برای حوزه خوب نیست چون آینده حوزه نیازمند حضور فقیهان و مجتهدان است.

در این جلسه حضرت آیت الله مقتدایی در مقام توضیحی برآمدند که یک درصدی از حوزویان چنین وضعیتی پیدا می کنند و بسیاری هم به درس و بحث خود ادامه می دهند که در اینجا بلافاصله حضرت آیت الله سیستانی فرمودند من از خودم نمی گویم من فرمایش حضرت آیت الله جوادی آملی را می گویم! ایشان فرمودند: که در حوزه نهال فروشی نکنید!‍ و باز مجدداً  نام حضرت آیت الله جوادی آملی را تکرار کردند و برای من خیلی جالب بود که شخصیتی مانند حضرت آیت الله سیستانی که یک مرجع بزرگ و جهانی است اینچنین در حضور سه تن از علمای بزرگ ایران از حضرت آیت الله جوادی آملی چنین با احترام و با لقب آیت الله یاد مى کنند و بر تحقق فرمایش ایشان تأکید می فرمایند.

علی ای حال تذکر حضرت آیت الله سیستانی بسیار مهم است و امیدواریم بزرگان حوزه و شورای عالی حوزه های علمیه این نکته مهم را مد نظر داشته و برای تحقق آن برنامه ریزی کنند،‌ ما امروزه در شهرها نیازمند عالمان فقیه و برجسته هستیم و الاّ با اعزام طلاب و فضلا مشکل حل نمی شود شاید برای روستاها جواب بدهد ولی برای شهرها و مخصوصاً تهران و شهرهای بزرگ نیازمند عالمان ربانی و برجسته هستیم و برای تأمین چنین نیازی لازمه اش این است که حوزه های علمیه مجتهد پرور شوند یعنی کسانی که از جهت علمی و فقهی ممتاز بوده و از جهت اخلاقی و تهذیب نفس و معنویت نیز بتوانند پاسخگوی نیاز مردم و جوانان باشند. ان شاء الله

مرتضی نجفی قدسی

منبع:شبستان