۰۲ آذر ۱۴۰۳ ۲۱ جمادی الاول ۱۴۴۶ - ۰۵ : ۲۳
نشریه مخفی آیت‌الله مصباح
آیت‌الله محمدتقی مصباح یزدی در سال‌های پیش از انقلاب اسلامی در خط مقدم مبارزه با رژیم طاغوتی پهلوی قرار داشت و از جمله فعالیت‌های ایشان در این دوران، انتشار نشریه «انتقام» بود.
عقیق:آیت‌الله محمدتقی مصباح یزدی، استاد فلسفه اسلامی و عضو مجلس خبرگان رهبری و رئیس مؤسسه آموزشی پژوهشی امام خمینی(ره) قم، عصر جمعه ۱۲ دی‌ماه ۱۳۹۹ دعوت حق را لبیک گفت و به ملکوت اعلی پیوست.
مطبوعات آینه‌ای از وقایع روزگار خود هستند؛ به گونه‌ای که در این آینه می‌توان تصویر بسیاری از وقایع آن زمان را مشاهده کرد. بررسی مطبوعات به‌عنوان منابع دست اول تاریخی بهویژه در دوره معاصر از مباحثی است که گوشه‌های نهفته‌ای از حیات اجتماعی جامعه را مورد مداقه قرار می‌دهد. با واکای اخبار، گزارش‌ها، مصاحبه‌ها، مقالات و تصاویر موجود در این نشریه‌ها وضعیت سیاسی، اجتماعی، فرهنگی، اقتصادی و مذهبی جامعه زمان انتشار آنها نیز تا حدود زیادی شناخته می‌شود. از این منظر مطبوعات و اطلاعات مندرج در آن، مهم‌ترین ابزار هر پژوهشگر برای شناسایی رویدادها و وقایع سیاسی، اقتصادی، فرهنگی و اجتماعی یک جامعه، یک طبقه و گروه خاص است.
نشریه «انتقام» (نشریه مخفی طلاب حوزه علمیه قم) دومین و مهم‌ترین نشریه انقلابی پس از قیام ۱۵خرداد بود که با مشی سیاسی و مذهبی با مدیریت آیت‌الله محمدتقی مصباح یزدی به مدت یک سال (۱۳۴۳-۱۳۴۴ش) در قم و تهران منتشر می‌شد. هدف اولیه این نشریه، دفاع از اسلام، روحانیت، ایجاد آگاهی سیاسی و اجتماعی در جامعه، روشن نمودن اهداف و آرمان‌های حوزه و مبارزه با استبداد و استعمار بود. در ادامه مقاله به معرفی مدیرمسئول و سردبیر، هیأت تحریریه، شکل ظاهری و محتوایی مجله پرداخته می‌شود.
آیت‌الله محمدتقی مصباح یزدی؛ مؤسس نشریه انتقام
آیت‌الله محمدتقی مصباح یزدی فرزند باقر در سال ۱۳۱۳ در یزد متولد شد. پس از گذراندن تحصیلات مقدماتی در زادگاهش، برای ادامه تحصیل به نجف اشرف رفت و پس از یک سال به قم برگشت. ایشان از محضر اساتیدی چون آیات عظام بروجردی، طباطبائی، حائری، امام خمینی و سایر اساتید کسب فیض نمود و به درجه اجتهاد رسید. با آغاز نهضت اسلامی امام، مبارزات خود را در راستای نهضت اسلامی امام تداوم داد. آیت‌الله محمدتقی مصباح یزدی از سال ۱۳۴۲ تا ۱۳۴۴، به اتفاق حجج اسلام: هاشمی رفسنجانی، باهنر، سیدهادی خسروشاهی، محمود دعایی و محمدجواد حجتی کرمانی توانستند نشریه «بعثت» را منتشر کنند. افراد مزبور در مدت انتشار این مجله بارها دستگیر شدند، ولی پس از آزادی، نشریه، کار خود را از سرگرفت. آیت‌الله مصباح یزدی در ۲۹ آذر ۱۳۴۳ مصادف با نیمه شعبان ۱۳۸۴ق اولین شماره نشریه انتقام را منتشر کرد. [۱]
این متفکر برجسته و مدیر شایسته، در عمر پربرکت خود در تولید اندیشه دینی، تحقیق و نگارش کتاب و تربیت شاگردان ممتاز گام‌های اثرگذاری برداشت، اما افزون بر این، در سال‌های پیش از انقلاب اسلامی نیز در خط مقدم مبارزه با رژیم طاغوتی پهلوی قرار داشت. از جمله فعالیت‌های ایشان در این دوران، انتشار دو نشریه با نام‌هاى «بعثت» و «انتقام» با هدف دفاع از اسلام، ایجاد آگاهی سیاسی و اجتماعی در جامعه، روشن نمودن اهداف و آرمان‌های حوزه و مبارزه با استبداد و استعمار بود.
در روزهای فقدان این عالم فقیه و حکیم مجاهد، با توجه به اهمیت مواضع فکری ایشان در نشریه انتقام، نوشتار زیر را که به معرفی «انتقام» اختصاص یافته است به شما تقدیم می‌کنیم.
معرفی نشریه
نشریه انتقام دومین و پیشروترین نشریه مخفی طلاب حوزه علمیه قم در دهه ۱۳۴۰ بود که در تاریخ ۲۹ آذر ۱۳۴۳ تا ۱۵ مهر ۱۳۴۴ جمعا در ۸ شماره (سال اول ۳ شماره و سال دوم ۵ شماره) منتشر شد. هدف اولیه این نشریه «روشن کردن افکار تخدیرشده، بیدار نمودن عواطف مذهبی خفته، بیان احکام سیاسی و دفاع از اسلام و بسیج همگان با سلاح ایدئولوژیک ایمان در یک جهاد علیه استعمار و استبداد بود».
نخستین شماره نشریه انتقام در روز یکشنبه ۲۹ آذر ۱۳۴۳ مطابق با ۱۵ شعبان ۱۳۸۴ در هشت صفحه در قطع خشتی کوچک ۲۱×۲۹ منتشر شد. مؤسس نشریه به مناسبت تقارن چاپ نشریه با ولادت «حضرت ولیعصر ــ ارواحنا فداه ــ به پیروی از منویات مقدسه نایبان آن حضرت مراجع مجاهد شیعه، "انتقام" را در روز طلوع خورشید عدالت و مظهر انتقام حضرت احدیت، یعنی ولادت باسعادت منتقم حقیقی مهدی منتظر(عج) آغاز» کرد.
در کادر بالای صفحه اول تمامی شماره‌های نشریه انتقام، آیه شریفه «إِنَّا مِنَ الْمُجْرِمِینَ مُنتَقِمُونَ»؛ «ما از مجرمان جدا انتقام می‌گیریم» (سجده، ۲۲) و در کنار عنوان «انتقام» نیز آیه شریفه «وَ اللّهُ عَزِیزٌ ذوانْتِقام»؛ «وخداوند (براى کیفرِ بدکاران و کافران لجوج،) توانا و صاحب انتقام است» (آل عمران، ۴) و در کنار این آیه در درون یک کادر جدولی چنین متنی نوشته شده است: «ای توده‌های رنجدیده و استعمارزده: روشنفکران، دانشجویان، آزادیخواهان، کارگران، دهقانان، رنجبران... گمشده خود را تنها در پرتو تعالیم نورانی اسلام بجویید و به منظور برقراری حکومت اسلامی آزاد، همه با هم در راه یک جهاد مقدس و خستگی‌ناپذیر علیه استعمار و استبداد متحد شوید». سپس شماره روزنامه، تاریخ انتشار: روز، ماه، سال شمسی و قمری و میلادی، بهای نشریه، و در درون متن، سرمقاله و تیتر مطالب را در بر می‌گرفت. در صفحات دیگر نشریه به حوادث و رخدادهای سیاسی داخلی کشور، جهان اسلام، اهداف نهضت روحانیت، مباحث اندیشه‌ای و ایدئولوژی اسلامی، مهم‌ترین اخبار داخلی و خارجه پرداخته می‌شد. [۲]
معرفی هیأت تحریریه
مؤسس و نویسنده اصلی این نشریه که ۹۰ درصد نگارش مطالب و توزیع و تکثیر آن را به انجام می‌رساند آیت‌الله مصباح یزدی بود. [۳] به گفته سیدهادی خسروشاهی، «آیت‌الله مصباح همه کار این نشریه را از تهیه و نوشتن مقالات و اخبار، تایپ، چاپ و حتی بسته‌بندی و توزیع را خود به تنهایی انجام می‌داد». [۴] در ارتباط با سایر اعضا و نویسندگان نشریه بنا به سوگندی که آیت‌الله مصباح در نام نبردن آنها خورده است [۵] نگارنده با مطالعه و بررسی منابع و اسناد به‌جامانده توانست پنج نفر دیگر از سایر اعضای شش‌نفره این نشریه را شناسایی نماید. این افراد عبارت بودند از حضرات آیات آقایان: محمد یزدی، ابوالقاسم وافی یزدی، محمدحسین بهجتی اردکانی، علی‌اکبرمسعودی خمینی، یحیی انصاری شیرازی. [۶] پس از تصمیم اعضای مذکور برای انتشار نشریه، آنها در جلسه‌ای با هم سوگند یاد کردند که غیر از جمع خودشان، فرد دیگری از ماهیت آنها آگاه نشود و همچنین از پذیرفتن اعضای جدید به منظور لو نرفتن توسط ساواک خودداری کنند. در همان جلسه پس از بحث و بررسی نام انتقام را برای نشریه برگزیدند. [۷]
به گفته آیت‌الله علی‌اکبر مسعودی خمینی در تولید محتوا و انتشار این نشریه به منظور تسهیل در امور میان نویسندگان نشریه تقسیم کار شده بود و هریک از اعضا قسمتی از کار را برعهده گرفته بودند. ۸۰ درصد مطالب نشریه توسط آقای مصباح یزدی نوشته می‌شد. [۸] مقالات و یاداشت‌های نویسندگان نشریه طی جلسه‌ای با حضور اعضای مؤسس مورد نقد و بررسی قرار می‌گرفت و در صورت تصویب آن جمع منتشر می‌شد.
بیشتر اخبار خارجی نشریه از طریق گوش دادن به رادیو «بی.بی.سی» و «مونت کارلو» و اخبار داخلی نشریه با مشاهده میدانی، گزارش‌های افراد مطلع و مطالعه روزنامه‌ها و مجلات کشور توسط نویسندگان تهیه می‌شد. [۹] مطالب ادبی و اشعار توسط آیت‌الله بهجتی اردکانی متخلص به شفق سروده می‌شد. [۱۰] یکی از بستگان آیت‌الله مصباح تایپ نشریه را انجام می‌داد.
اعضای هیأت تحریریه پس از نگارش و صفحه‌بندی نشریه به تکثیر آن می‌پرداختند. دستگاه ماشین پلی‌کپی توسط آیت‌الله هاشمی رفسنجانی و با حمایت‌های مالی آیت‌الله مصباح تهیه شده بود و اعضا شبانه و به صورت مخفی نشریه را در تیراژ حدود ۲۰۰۰ نسخه و تعداد شش الی هشت صفحه در قم و مدتی در تهران در زیرزمین خانه پدری آیت‌الله مصباح چاپ می‌کردند. [۱۱]
محتوای مقالات نشریه
همان‌طورکه ذکر شد نشریه انتقام از آذر ۱۳۴۳ تا مهر ۱۳۴۴ منتشر می‌شد. در سال‌های مذکور حوادث و رخدادهای سیاسی، اجتماعی و اقتصادی مهمی در کشور اتفاق افتاد که ریشه و بسترهای آن به سال‌های گذشته باز می‌گشت. با توجه به فضای خفقان و سرکوب و دستگیری بسیاری از رهبران ملی و مذهبی توسط رژیم، این نشریه منتشر می‌شد. با بررسی نشریه طی سال‌های ۱۳۴۳ـ۱۳۴۴ اهم سرمقاله‌ها، یادداشت‌ها، مقالات و اخبار این نشریه در مقابله و مبارزه با طرح‌ها و اقدامات حکومت پهلوی و هیأت حاکمه، [۱۲] کشورها و رژیم‌های استعمارگر خارجی بهویژه آمریکا، [۱۳] ایدئولوژی مبارزه اسلامی، [۱۴] مطرح کردن مبارزات انقلابی جهان اسلام، [۱۵] اصلاح حوزه و اخبار مرتبط با نهضت روحانیت را در بر می‌گرفت. [۱۶]
فرجام
پس از کودتای ۲۸ مرداد ۱۳۳۲ و سقوط دولت مصدق، محمدرضا پهلوی به ایران بازگشت و با تقویت ارتش و ایجاد ساواک به سرکوب تمامی جریان‌های مخالف خویش پرداخت. با آغاز دهه ۱۳۴۰ تحولات و رخدادهای مهمی در کشور به‌وجود آمد.
محمدرضا پهلوی با حمایت‌های کندی، رئیس‌جمهور آمریکا، برنامه‌های سیاسی، اقتصادی، فرهنگی و امنیتی را به منظور جلوگیری از انقلاب توده‌ای به اجرا گذاشت. با تحمیل شدن این برنامه‌ها در ایران، امام خمینی به مخالفت با این اقدامات رژیم برخاست.
رژیم پهلوی در واکنش به مخالفت‌های امام و علمای مذهبی به دستگیری، تبعید و سرکوب آنها دست زد. رژیم پهلوی پس از تبعید امام خمینی هرگونه حرکت مستقل را بهشدت سرکوب و امکان فعالیت آزاد سیاسی را از بین برد. در چنین وضعیتی آیت‌الله محمدتقی مصباح یزدی، از طلبه‌های مبارز حوزه علمیه قم، به منظور استمرار مبارزه، آگاه نمودن افکار جامعه و طلاب حوزه از شرایط سیاسی کشور و افشای «جنایت‌های رژیم»، نشریه مخفی با عنوان انتقام را به مدت یک سال (۴۴۱۳۴۳-۱۳۴۴ ش) در قم و تهران منتشر کرد.
منبع: پژوهشکده مطالعات تاریخ معاصر ایران
۱. فرهنگنامه رجال روحانی عصر امام خمینی(ره)، تهران، مرکزاسناد انقلاب اسلامی، ۱۳۸۹، صص ۳۵۷-۳۵۸.
۲. نشریه انتقام، س ۱، ش ۱، ۲۹ آذر ۱۳۴۳، ص ۱.
۳. متن پیاده‌شده از نوار مصاحبه موسسه امام خمینی با آیت‌الله مصباح یزدی. اکبر هاشمی رفسنجانی، دوران مبارزه، خاطرات، تصویرها، اسناد، ج ۱، تهران، دفتر نشر معارف انقلاب، ۱۳۷۶، ص ۱۹۵.
۴. خاطرات مستند سید هادی خسروشاهی درباره: نشریات مخفی حوزه علمیه، قم، کلبه شروق، ۱۳۹۱، ص ۹۵.
۵. «چند نفر از دوستان بودند که مشارکت داشتند در این نشریه من تا به حال نخواستم که معرفى کنم چون ما از ابتدا یک حرفى داشتیم که خلاصه در هیچ شرایطى دوستان را معرفى نکنیم و به اقتضاى وفاى به آن سوگند من تا به حال یادم نمى‌آید همکاران آن نشریه را معرفى کرده باشم البته حالا شاید بگویم انصراف دارد، ولى احتیاطا چون عهد و پیمان در کار بوده نخواستم معرفى کنم به هر حال یک جمعى که از ارادتمندان خالص امام بودند و ارتباطى با بیوت دیگر نداشتند این نشریه را راه انداختند.» رک: متن پیاده‌شده از نوار مصاحبه موسسه امام خمینی با آیت‌الله مصباح یزدی.
۶. خاطرات آیت‌الله محمد یزدی، تهران، مرکز اسناد انقلاب اسلامی، ۱۳۸۰، ص ۱۸۰؛ خاطرات آیت‌الله علی‌اکبر مسعودی خمینی، به کوشش جواد امامی، تهران، مرکز اسناد انقلاب اسلامی، ۱۳۸۱، ص ۲۷۸؛ اسناد نهضت اسلامی ایران، تدوین سیدهادی خسروشاهی، تهران، مرکز اسناد انقلاب اسلامی، ۱۳۸۹، ص ۱۷؛ رضا صنعتی، گفتمان مصباح: گزارشی از زندگی علمی و سیاسی آیت‌الله مصباح یزدی، تهران، مرکز اسناد انقلاب اسلامی، ۱۳۸۷، ص ۹۴؛ زندگی‌نامه خودنوشت آیت‌الله ابوالقاسم وافی یزدی برگرفته از سایت مجلس خبرگان رهبری؛ محمدرضا احمدی، خاطرات آیت‌الله طاهری خرم‌آبادی، ج ۱، تهران، مرکز اسناد انقلاب اسلامی، ۱۳۷۷، ص ۳۳۷.
۷. خاطرات آیت‌الله محمدیزدی، تهران، مرکز اسناد انقلاب اسلامی،۱۳۸۰، ص ۱۸۱.
۸. خاطرات آیت‌الله مسعودی خمینی، همان، ص ۲۷۹.
۹. متن پیاده‌شده از نوار مصاحبه موسسه امام خمینی با آیت‌الله مصباح یزدی؛ خاطرات آیت‌الله مسعودی خمینی، ص ۲۷۹.
۱۰. متن پیاده‌شده از نوار مصاحبه موسسه امام خمینی با مرحوم آیت‌الله بهجتی.
۱۱. متن پیاده‌شده از نوار مصاحبه موسسه امام خمینی با آیت‌الله مصباح یزدی و مرحوم آیت‌الله بهجتی.
۱۲. نشریه انتقام، س ۲، ش ۴، ۱۰ فروردین ۱۳۴۴، صص۱ـ۲؛ نشریه انتقام، س ۱، ش ۲، صص ۳-۴.
۱۳. همان، س ۱، ش ۳، ۸ اسفند ۱۳۴۳، صص ۲ ـ ۳.
۱۴. همان، ش ۲، ۲۶ آذر ۱۳۴۳، ص ۶.
۱۵. همان، س ۱، ش ۳، ۸ اسفند ۱۳۴۳، ص ۵.
۱۶. همان‌جا؛ سیدحمید روحانی، نهضت امام خمینی، ج ۱، تهران، موسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی، عروج، ۱۳۸۹، ص ۱۰۸۸.
منبع:فارس
گزارش خطا
