۰۲ آذر ۱۴۰۳ ۲۱ جمادی الاول ۱۴۴۶ - ۱۴ : ۲۰
فضای مطالبه‌گری را چه کسی از سیل خوزستان به سمت مجری تلویزیون می‌برد؟
چرا سؤال مجری درباره شغل راننده تاکسی تا این اندازه در فضای مجازی مورد توجه قرار گرفت، اما مشکلات مردم خوزستان و آبگرفتگی خانه‌های آنها دیده نمی‌شود. فضای مجازی را چه کسانی هدایت می‌کنند و موضوعات چگونه انتخاب می‌شوند؟
عقیق:فضای مجازی با شیوع کرونا بیشتر از گذشته مورد توجه قرار گرفته است و هرکس با هر سلیقه‌ای در این فضا موضوعاتی را مطرح می‌کند. اما چه چیزی باعث می‌شود، در فضای مجازی یک موضوع مورد توجه قرار گیرد و چه کسانی آن موضوعات را انتخاب می‌کنند؟
روز گذشته برشی از یک برنامه‌های تلویزیونی و سؤال مجری آن از دختری درباره شغل پدرش که راننده تاکسی بود، در فضای مجازی به سرعت دست به دست شد و هر کسی تحلیلی از این ماجرا ارائه کرد. یکی به جسارت دختر اشاره و دیگری به مجری یا حتی صداوسیما انتقاد داشت و کار به جایی رسید که در نهایت مطالبه‌گری مردم در فضای مجازی، مسؤولان این برنامه و مجری را به توضیح و عذرخواهی واداشت.
نکته اینجاست که چرا این سؤال مجری درباره شغل راننده تاکسی تا این اندازه مورد توجه قرار گرفت، اما مشکلات مردم خوزستان و آبگرفتگی خانه‌های آنها دیده نشد و شاید افراد بانفوذ و به نوعی سلبریتی‌ها هم واکنش قابل توجهی به این امر نداشته و مطالبه‌گری از مسؤولان نداشتند. اصلا انتخاب موضوعات در فضای مجازی چگونه صورت می‌گیرد و آنها را چه کسی هدایت می‌کند؟
از ایده‌پردازی سریع تا مطالبه‌گری در فضای مجازی
مجید کاشانی، جامعه‌شناس، مطالبه‌گری مردم را پس از پیروزی انقلاب به چهار دوره تقسیم می‌کند و می‌گوید: اولین دوره مطالبه‌گری مردم در حوزه معنوی بود. مردم در آن دوره از اندیشمندان، نخبگان و رهبران دینی به دلیل مشارکت بالا و اعتمادی که داشتند، مطالبه‌گر شدند. پس از آن با فشار اقتصادی ناشی از تحریم‌ها، مطالبه‌گری با وحدت رویه در دوره سازندگی و بازسازی ادامه داشت تا در برابر دشمنان ایستادگی صورت گیرد. اما در دو دهه اخیر با افزایش هجمه‌های رسانه‌ای و گستردگی لجام‌گسیخته فضای مجازی، دامنه ارتباطات بیشتر و همین امر موجب شد که هر کسی بدون تخصصی یا آگاهی از موضوعی، راست و دروغ را منعکس کند و تشخیص سره از ناسره امکان‌پذیر نباشد و در نتیجه مطالبه‌گری در هر زمینه‌ای افزایش یابد.
آمار مصرف فضای مجازی در کشورمان بیش از ۴۰ میلیون نفر است
وی مطالبه‌گری را در عین مناسب بودن برای پیشرفت و فرصتی برای بهبود عملکرد، تهدیدی می‌داند و می‌افزاید: رسانه و به ویژه فضای مجازی در سال‌های اخیر با وجود اینکه مطالبه‌گری به حق را افزایش داده است و در کوتاه‌ترین زمان ایده‌هایی را مطرح می‌کند، از طرفی موجب شده تا شرایط و امکانات باهم سازگاری مناسبی نداشته باشد و در برخی زمینه‌ها مطالبات غیرمنطقی ایجاد شده و قدرت پاسخگویی کاهش یابد.
دریافت موضوع از برنامه‌های تلویزیون
کاشانی با اشاره به اینکه در فضای مجازی گاهی بدترین اهانت‌ها صورت می‌گیرد، اما بازخورد چندانی ندارد، خاطرنشان می‌کند: به دلیل اینکه رسانه ملی برای بسیاری از مردم مرجعیت دارد، هر آنچه از این تریبون مطرح می‌شود از حساسیت بالایی برخوردار است و هر کسی هم آن را نقد و بررسی می‌کند و نسبت به آن هم موضع می‌گیرد. همین موضع‌گیری عمومی درباره یک موضوع به طور مثال همان برنامه و درباره شغل پدر، در فضای عمومی بازنشر شد و افراد با موضع‌گیری‌هایی به آن دامن زدند و در نتیجه می‌توان ادعا کرد که الگوی رفتاری شکل گرفت.
فضای مجازی انتقال اطلاعات را از بالا به پایین متوقف کرد/ وقتی مردم هم منبع اخبار شدند
محمدعلی الستی، جامعه‌شناس حوزه ارتباطات نیز با بیان اینکه مطالبه‌گری پدیده‌ای است که به عنوان شکل جدیدی از سلطه رسانه مطرح است، می‌گوید: با ظهور شبکه اجتماعی، تحولی در کارکرد رسانه‌ها ایجاد شد و به جای انتقال اخبار از بالا به پایین و حتی یکطرفه، مردم نیز فعال و منبع اخبار شدند و با این تحولات، نظارت و مطالبه‌گری هم توسعه یافت.
میانگین زمان استفاده از فضای مجازی در ایران ۳ ساعت بیشتر از حد جهانی است
وی با بیان اینکه در رسانه‌های اجتماعی هر کسی به خود اجازه می‌دهد در زمینه‌های مختلف اظهار نظر کند، می‌افزاید: این امر موجب سرگردانی مخاطب می‌شود و در این موج‌سواری، اخبار از منابع معتبر و غیرمعتبر با هم تداخل پیدا می‌کند و از آنجایی که وقت و انرژی افراد کم است، در بسیاری اوقات موضوعات مهم و دارای اولویت مورد بی‌توجهی قرار گرفته و سایر امور مرکز توجه واقع می‌شود و به نوعی هرج و مرج را در اطلاع‌رسانی شاهد هستیم.
راهی برای مقابله با فضای منفی شبکه‌های اجتماعی
الستی با اشاره به اینکه دیگر مردم در اطلاع از مباحث روز اختیاری ندارند که مثلا اگر نمی‌خواهند اخبار را ببینند، تلویزیون را خاموش کنند؛ بلکه با جهت‌دهی پدیده‌ها، اخبار به گونه‌ای در فضای مجازی منعکس می‌شود، تصریح می‌کند: با افزایش آگاهی و ارتقای تحلیل اخبار می‌توان با فضای منفی شبکه‌های اجتماعی مقابله کرد. البته نباید فراموش کنیم که عده‌ای با اهداف شخصی در فضای مجازی موضوعاتی را پررنگ می‌کنند تا امور اصلی در هیاهوی آنها گم شود. با این وجود باید سواد رسانه‌ای مردم را ارتقا دهیم تا در گرداب دشمن غرق نشویم.
نبود فضای مناسب برای ارائه دیدگاه‌ها، افراد را به سوی فضای مجازی هدایت کرد
عالیه شکربیگی، جامعه‌شناس نیز معتقد است که رسانه‌ها و شبکه‌های مجازی موجب رشد طلبکاری شده‌اند و هر کسی حتی بدون داشتن هویت واقعی با یک کلیک و لایک کردن و یا حتی اشتراک‌گذاری موضوعی، بر افکار عمومی اثرگذار شده است.
دگردیسی هویتی از دنیای واقعی تا فضای مجازی
وی با بیان اینکه بسیاری از افراد در هر زمینه‌ای واکنش نشان می‌دهند؛ آن هم واکنشی که گاهی به دور از هدف و منطق است، می‌گوید: شبکه‌های اجتماعی ابزاری برای تقویت ادبیات شفاهی به شمار می‌روند و هر کسی در این زمینه به بیان دیدگاه‌های خود می‌پردازد. دلیل این امر هم در مواقعی نقاب زدن بر چهره برای بیان دیدگاه‌هاست. یعنی می‌توان بدون داشتن هویت واقعی نظرات و انتقادات را مطرح و به نوعی یک معضل یا اعتراض را هدایت کرد. از طرفی هم گاهی به دلیل نبود فضای مناسب برای ارائه دیدگاه‌ها در فضای حقیقی، افراد به سوی فضای مجازی می‌روند تا بدون سانسور دیدگاه‌های خود در هر موضوعی بیان کنند.
احسان شاه قاسمی، عضو هیأت علمی گروه ارتباطات دانشکده علوم اجتماعی دانشگاه تهران نیز با اشاره به ظرفیت فضای مجازی در سازندگی و حتی تخریب می‌گوید: گاهی نقدهای صحیح و سازنده در فضای مجازی نسبت به موضوعات مختلف صورت می‌گیرد، اما برخی به جای پاسخگویی به نقدها و استفاده از این فرصت به منظور امر به معروف و نهی از منکر، آن را به آسیب تبدیل کرده و به فحاشی می‌کشانند.
وی با بیان اینکه گاهی هم نقدهای غیرقابل قبولی از موضوعات مطرح می‌شود، می‌افزاید: رسانه‌ها باید فرصتی برای تعامل بیشتر ارائه دهند، نه اینکه موضوعی را که شاید ارزش تمرکز نداشته باشد، مهم دانسته و هر فردی با سلیقه خود آن را نقد کرده و حتی مورد قضاوت قرار دهد. اگر با آگاهی به فضای مجازی توجه کنیم، می‌توانیم انتظار مطالبه شفاف و عدالت اجتماعی را داشته باشیم و در صورت نقد یا حتی تمجید از عملکرد، پاسخ مناسبی از مسببان داشته باشیم.
منبع:فارس
گزارش خطا
