هدف حداقلی نماز چیست؟

عقیق:آیت الله محمدعلی جاودان از اساتید اخلاق شهر تهران، چهارشنبه ۱۹ آذرماه در جلسه هفتگی درس اخلاق خود که به صورت مجازی از حسینیه مرحوم شیخ مرتضی زاهد برگزار شد، گفت: طرحی که دین و ادیان آسمانی برای بشر دارند، این است که هدف اعلای و نقش اصلی آن‌ها پاکی و پاکدامنی است.

این استاد اخلاق با اشاره به آیه ۶ سوره مائده اظهار کرد: خیلی عجیب است که خداوند نیز در قرآن کریم می‌فرماید: «یا أَیهَا الَّذِینَ آمَنُوا إِذَا قُمْتُمْ إِلَی الصَّلَاةِ فَاغْسِلُوا وُجُوهَکُمْ وَأَیدِیکُمْ إِلَی الْمَرَافِقِ وَامْسَحُوا بِرُءُوسِکُمْ وَأَرْجُلَکُمْ إِلَی الْکَعْبَینِ»، ای کسانی که ایمان آورده‌اید، اگر خواستید نماز بخوانید صورت‌هایتان و دست‌هایتان را بشویید و مسح سر و پا کنید.

وی ادامه داد: بعد هم همینطور در ادامه آیه می‌فرماید: «وَإِنْ کُنْتُمْ جُنُبًا فَاطَّهَّرُوا وَإِنْ کُنْتُمْ مَرْضَیٰ أَوْ عَلَیٰ سَفَرٍ أَوْ جَاءَ أَحَدٌ مِنْکُمْ مِنَ الْغَائِطِ أَوْ لَامَسْتُمُ النِّسَاءَ فَلَمْ تَجِدُوا مَاءً فَتَیمَّمُوا صَعِیدًا طَیبًا فَامْسَحُوا بِوُجُوهِکُمْ وَأَیدِیکُمْ مِنْهُ» اگر جنابت برای شما پیش آمد، غسل کنید؛ اگر مریض بودید یا در سفر به بی آبی گرفتار شدید و دیگر موارد، از یک خاکِ پاک تیمم کنید.

همه دستورات دین برای تطهیر شدن انسان

آیت الله جاودان به موضوع تطهیر و پاکی انسان به عنوان اولویت اصلی دستورات دینی اشاره و بیان کرد: حرف اصلی و مورد بحث ما اینجا است که در ادامه این آیه، خداوند می‌فرماید: «مَا یرِیدُ اللَّهُ لِیجْعَلَ عَلَیکُمْ مِنْ حَرَجٍ وَلَٰکِنْ یرِیدُ لِیطَهِّرَکُمْ وَلِیتِمَّ نِعْمَتَهُ عَلَیکُمْ لَعَلَّکُمْ تَشْکُرُونَ» ما نخواستیم شما را در سختی بیندازیم. خدای تبارک و تعالی اراده نداشته که شما را در سختی بیندازد، بلکه او اراده داشته که شما را تطهیر کند.

وی تصریح کرد: همه دستورات دینی می‌فرماید که این دستور بعد از تیمم است، که در تیمم شما خود را به خاک می‌مالید و دست را به خاک می‌زنید و سپس به صورت می‌کشید. «یرِیدُ لِیطَهِّرَکُمْ» با اینکه انسان خودش را به خاک بمالد نمی‌سازد، اما معلوم می‌شود که مسئله یک مسئله کلی در دین است که همه دستورات برای این است که شما را تطهیر کنند. در ادامه دستورات دینی آمده که خمس و زکات بدهید، حج بروید، نماز بخوانید، روزه بگیرید، تا تطهیر شوید. و این یک طرح کلی برای کل دین است که فرمودند برای کل دین دستور و هدف این است که بندگان خدا تطهیر شوند.

تطهیر انسان هدف حداقلی نماز

این استاد و محقق حوزوی هدف حداقلی نماز را تطهیر انسان دانست و گفت: اگر وضو بگیرید و دست‌ها و صورت را بشورید و سر و پا را مسح کنید، مثلاً فرض کنید تطهیر می‌شود. ناگزیر پای انسان یا سر او باید پاک باشد، که روی پا و سر پاک مسح کشید که اینها طرح‌های حداقلی از تطهیر است که بدن و ظاهر پاک شود.

وی افزود: البته گفته می‌شود اگر وضو می‌گیرید و صورت را می‌شویید صورت از گناهانش پاک می‌شود؛ اگر نماز می‌خوانید مثل این است که در یک نهری غسل کرده‌اید. در روایت آمده است که اگر کسی ۵ بار در روز خود را شستشو دهد، دیگر چرکی در بدن او باقی نمی‌ماند؛ و هدف نماز تطهیر و پاک نمودن انسان است و این حداقل‌های آن است.

آیت الله جاودان به مراتب بالاتر تطهیر اشاره و بیان کرد: مراتب بالاتر هم برای تطهیر است که مرتبه دوم آن این است که اگر شما با حسادت خودت می‌جنگید، چشم خود را پاک نگه می‌دارید و به نامحرم نگاه نمی‌کنید، زبان خود را از غیبت و دروغ حفظ می‌کنید؛ اینها هم یک مرحله از تطهیر است که شما می‌کوشید از اعمال بد که همه رجس و پلیدی هستند خود را پاک نگه دارید؛ و این هم یک مرحله بالاتر از تطهیر است تا جایی که به مرحله بالای از تطهیر را کسب می‌کنید.

این استاد اخلاق خاطر نشان کرد: درباره مراتب بالاتر از تطهیر در قرآن آیه ۱۲۵ سوره انعام آمده که می‌فرماید: «فَمَنْ یرِدِ اللَّهُ أَنْ یهْدِیهُ یشْرَحْ صَدْرَهُ لِلْإِسْلَامِ ۖ وَمَنْ یرِدْ أَنْ یضِلَّهُ یجْعَلْ صَدْرَهُ ضَیقًا حَرَجًا کَأَنَّمَا یصَّعَّدُ فِی السَّمَاءِ ۚ کَذَٰلِکَ یجْعَلُ اللَّهُ الرِّجْسَ عَلَی الَّذِینَ لَا یؤْمِنُونَ؛ پس کسی را که خدا بخواهد هدایت کند، سینه‌اش را برای [پذیرفتن] اسلام می‌گشاید؛ و کسی را که [به خاطر لجاجت و عنادش] بخواهد گمراه نماید، سینه‌اش را چنان تنگ می‌کند که گویی به زحمت در آسمان بالا می‌رود؛ خدا این گونه پلیدی را بر کسانی که‌ایمان نمی‌آورند، قرار می‌دهد.».

وی ادامه داد: هر کس را که خدا اراده کرده که او را هدایت کند به او شرح صدر عطا می‌کند، و در مقابل هر کس را اراده کرده که گمراه کند به او ضیق صدر می‌دهد و سینه‌اش را تنگ قرار می‌دهد. که البته خدای متعال اراده گمراهی برای هیچ کس ندارد مگر خود شخص گمراهی را بخواهد و ظلم و گناه کند؛ چنین کسی که خودش گمراهی را خواسته است این گرفتار گمراهی خواهد شد.

این استاد اخلاق تصریح کرد: در پایان آیه هم آمده است که کسی که گناه می‌کند و غرق در گناه است اصلاً ایمان ندارد، اما اگر گاهی گناه می‌کند به خاطر این است که ایمان کمی دارد و ایمان او نقص دارد. حالا در برابر کسی را که خدا می‌خواهد او را هدایت کند به او شرح صدر می‌دهد.

خطر تبدیل اعمال بد به اخلاق بد و تبدیل آنها به گمراه شدن انسان

آیت الله جاودان با هشدار خطر تبدیل شدن اعمال بد به اخلاق بد اظهار کرد: اعمال بد برای انسان اخلاق بد را به بار می‌آورد و اخلاق بد باعث گمراهی می‌شود. کسی که نمی‌تواند ببیند که دوست او به مقامی یا مرتبه بالایی رسیده است؛ مثلاً برنده یا شاگرد اول شده و … این فرد در قلب خود نمی‌تواند این موفقیت دوست خود را ببیند و در قلبش احساس تنگی و فشار می‌کند. اما در مقابل کسی که می‌بیند دوستش به مقامی رسیده است و مرتبه بالایی را کسب کرده خوشحال می‌شود و این خوشحالی و شادمانی را احساس می‌کند و این سعه‌صدر را در درون خود حس می‌کند و آن فرد هم در مقابل این ضیق صدر را حس می‌کند.

وی ادامه داد: نتیجه این که اگر اعمال بد زیاد شود و به اخلاق بد مانند حسادت، بخل، کینه، تکبر و … برسد اینها یک مجموعه اعمال بدی است که ضیق صدر به بار می‌آورند تا جایی که احساس ضیق صدر را هم فرد حس می‌کند؛ اما در مقابل اگر اخلاق خوب در اثر اعمال خوب کسب شد، فرد احساس واقعی سعه‌صدر را حس می‌کند، یعنی آن را وجدان می‌کند و می‌یابد. که نشانه دارای بودن صفات خوب همین داشتن سعه‌صدر است. وقتی کینه در دل نیست آن فرد یک سعه‌صدر یافته است؛ تکبر انسان را خفه می‌کند، حالا این فرد تکبر ندارد و احساس سعه‌صدر می‌کند، و واقعاً این احساس راحتی و شادی و خوشی را دارد که اسم آن شرح صدر است.

آیت الله جاودان گفت: شرح صدر برابر با پاک شدن سینه و قلب انسان از اخلاق بد است و در مقابل ضیق صدر ثمره اعمال بد است که اخلاق بد به بار می‌آورد و ضیق صدر نتیجه آن است. و این مرحله سوم پاکی است.

وی در پایان اظهار کرد: گفته شد که یک پاکی ظاهر است که با وضو، غسل و تیمم انجام می‌شود و بدن تمیز می‌گردد، که مرحله اول تطهیر و پاکی است؛ مرحله دوم اینکه فرد اعمال بد مانند دروغ و غیبت را انجام نمی‌دهد و به جد از نگاه به نامحرم پرهیز می‌کند، اموال و حقوق مردم را ضایع نمی‌کند، که این مرحله دوم تطهیر و پاکی است؛ و مرحله سوم هم اینکه ریشه همه گناهان را از دل و قلب خود پاک می‌کند، که گفته شد ریشه همه گناهان تکبر، کینه و حسد است که اینها یک مجموعه صفات بد است که اگر اینها پاک شد و صفات خوب آمد این مرحله سوم تطهیر و پاکدامنی است.

منبع:مهر