مژدۀ پیامبر(ص) به نویسندگان

عقیق: سر آغاز حرکت بشر به سوی تعالی در پناه علم و آگاهی شکل می‌گیرد، از این‌رو خدای متعال در آیات متعددی انسان‌ها را به فراگیری علم تشویق کرده و از جهل و نادانی بر حذر می‌دارد، آنچنان که در قرآن مجید خطاب به بشر می‌فرماید: «قُلْ هَلْ یَسْتَوِی الَّذِینَ یَعْلَمُونَ وَالَّذِینَ لَا یَعْلَمُونَ إِنَّمَا یَتَذَكَّرُ أُولُو الْأَلْبَابِ [زمر/9] آیا آنان که اهل علم و دانشند با مردم جاهل نادان یکسانند؟ منحصراً خردمندان متذکر این مطلبند.» در واقع علم و دانش است که بستر را برای حرکت انسان به سوی اطاعت الهی سوق می‌دهد؛ زیرا که شوق انسان به رفتاری برخواسته از علم و دانش وی است و اگر شخصی به چیزی علم نداشته باشد هیچگاه به سوی آن حرکت نمی‌کند و تلاشی برای رسیدن به آن انجام نمی‌دهد امام موسی کاظم (علیه‌السلام) در بیان خویش به این موضوع اشاره کرده و می‌فرمایند: «نجات فقط با طاعت به دست می آید و طاعت در گرو علم است و علم در گرو یادگیری.»[1] البته علم تنها آبادکننده آخرت انسانی نیست بلکه زندگی و رفاه یک جامعه نیز در گرو آن است آنچنان که پیامبر(ص) در حدیثی به این موضوع اشاره کرده و می‎فرمایند: «خیر دنیا و آخرت با دانش است و شرّ دنیا و آخرت با نادانى»[2]

یکی از بسترهای مهمی که سبب رشد و تعالی علم می‌شود و می‌توان از آن به عنوان مهم‌ترین ابزار تمدن بشر یاد کرد نگارش و مطالعه است موضوعی که بر اساس اسناد تاریخ اسلام توسط ادریس نبی (علیه‌السلام) برای بشر به یادگار مانده است،[3] از این‌رو رسول گرامی اسلام (صلی‌الله‌علیه‌وآله) از ابتدای تشکیل جامعه اسلامی به این موضوع توجه داشته‌اند به گونه‌ای که در جنگ بدر برای آزادی آن عده از اسیران که خواندن و نوشتن می‌دانستند، این شرط را تعیین کردند که هر کدام از آنها اگر به 10 مسلمان خواندن و نوشتن بیاموزند آزاد می‌شوند، علاوه بر آنکه آن حضرت بستر را برای سوادآموزی مسلمانان آماده می‌کردند ایشان را تشویق به این امر نیز می‌کردند آنچنان که در حدیث خطاب به مسلمانان این گونه می‌فرمایند: «گاه مؤمنی از جهان درگذرد و تنها یک برگ کاغذ از خود به میراث بگذارد که دانشی بر آن نوشته شده باشد، همان یک برگ پرده ای میان او و آتش دوزخ خواهد افکند»[4] یا در بیان دیگر می‌فرمایند: «هر که بمیرد و میراث او دفترها و دوات باشد، به بهشت می‌رود»[5]

این تأکیدات اسلام به علم‌آموزی از یک سو و تشویق به نگارش و مطالعه از سوی دیگر سبب شد که مسلمانان بعد از فتوحات اقدام به ترجمه علوم دیگر جوامع کنند و بعد از پرورش این علوم به نگارش اندوخته‌های خویش بپردازند و آن را برای دیگر تمدن‌ها به یادگار بگذارند، موضوعی که "جرجی زیدان" در کتاب خویش به آن اینگونه اشاره کرده و می‌نویسد: «دانش‌پروری و علم‌دوستی بزرگان اسلام، سبب شد که روز به روز مؤلف و کتاب در قلمرو اسلام فزونی یابد و دایره تحقیق وسعت پیدا کند. پادشاه و امیر و وزیر، دارا و ندار، عرب و ایرانی، رومی و هندی، ترک و یهود، مصری و مسیحی، دیلمی و سریانی و... در خلافت اسلامی شام و مصر و عراق و فارس و خراسان و ماوراء النهر و سند و آفریقا و اندلس و غیره در تمام شبانه روز به تألیف مشغول شدند و خلاصه هر جا اسلام حکومت می‌کرد، علم و ادب به سرعت پیشرفت می‌‌کرد. در این تألیفات گران‌بها خلاصه‌ای از تحقیقات بنی نوع انسان از روزگار پیشین تا آن زمان دیده می‌شد و مباحث مهمی از علوم طبیعی، الهی، نقلی، ریاضی، ادبی و عقلی در کتب جمع شده بود و در نتیجه تحقیقات علمای اسلام، علوم مزبور دارای شعب متعدد شد.» [6]

با توجه به این نکته، این گونه می‌توان گفت اگر مسلمانان توانستند تمدن بزرگی را بنا نهند که حدود 6 قرن به عنوان مرکز علمی جهان شناخته می‌شده، به این علت بوده که مردم مسلمان آن دوران به مطالعه و علم آموزی علاقه‌مند بوده‌اند، و اکنون نیز اگر قرار هست، انقلاب اسلامی ایران به عنوان پرچمدار تمدن نوین اسلامی در میدان عمل گام نهد و موانع را از مسیر راه خویش بردارد لازم است که مردم جامعه به سوی مطالعه و اندیشیدن پیش بروند، از این‌رو امام خامنه‌ای در بیانات مختلف خویش جامعه را به سوی مطالعه کردن سوق می‌دهند، که به عنوان نمونه می‌توان به این سخن ایشان اشاره کرد که می‌فرماید: «اگر از این جهت هم حساب کنید که امروز این ملت، ملتی است که در دنیا دچار ستم‌های ناشی از اعمال غرض قدرت‌های استکباری جهان است، پس باید از خودش دفاع کند، کدام دفاع ملی است که در درجه اول متکی به فرهنگ و آموزش و بینش و دانش نباشد؟ پس، باز هم به کتاب برمی‌گردیم. یعنی شما از هر طرف که بچرخید، مجبورید به کتاب اهمیت بدهید.»[7]
* حجت‌الاسلام محمدعلی کمالی‌نسب استاد حوزه علمیه قم

پی‌نوشت:
[1]. بحارالأنوار، علامه مجلسی، دار إحیاء التراث العربی‏، ج‏1، ص: 138
[2]. بحار الأنوار، ج‏1، ص: 204
[3]. الملل والنحل، شهرستانی، محمد بن‌ عبدالکریم‌، بیروت، دارالمعرفة، 1402 ‌ق،ج2، ص353.
[4]. بحار الأنوار، ج‏1، ص: 198.
[5]. إرشاد القلوب إلى الصواب،دیلمی، الشریف الرضی‏، ج‏1، ص: 176.
[6]. تاریخ تمدن اسلام، جرجی زیدان، ترجمه علی جواهر کلام، ص 595.
[7]. دیدار با دست اندرکاران برگزاری هفته کتاب؛ 3/7/1375.

منبع:تسنیم