زمینه‌های هجرت پیامبر(ص) به مدینه / شهری که با قرآن فتح شد

عقیق: از مهم‌ترین رویدادهای تاریخ صدر اسلام، هجرت تمدن‌ساز پیامبر(ص) از مکه به مدینه بود. رسول گرامی اسلام صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم در سال چهارم بعثت، آن هنگام که دعوت توحیدی خود را علنی کرد، مشرکان متعصب قریش به آزار و اذیت آن حضرت و صحابه ایشان پرداختند و با به اوج رساندن شکنجه‌ها، شهر مکه را به محیطی ناامن تبدیل کردند. این چالش‌ها زمینه‌ساز آن هجرت تاریخی شد.

حجت‌الاسلام حمیدرضا مطهری، رئیس پژوهشکده تاریخ و سیره اهل‌بیت(ع) در پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی درباره علل هجرت پیامبر(ص) به مدینه به خبرنگار فرهنگی خبرگزاری تسنیم گفت: پیامبر صلی الله علیه و آله پس از آنکه ابوطالب(ع) و حضرت خدیجه(س) را به عنوان دو حامی قدرتمند خود در مکه از دست دادند، با هجمۀ زیاد مشرکان مواجه شدند. پیامبر که در راستای مأموریت خویش به دنبال گسترش دین اسلام بود، طبیعی است که به دنبال مسیری برای این امر باشند؛ لذا سعی داشتند مکان‌های دیگری را به عنوان پایگاه قیام خویش انتخاب کنند؛  از جمله مکان‌هایی که انتخاب کردند، طائف بود، اما به دلیل قرابتی که با مشرکان مکه داشتند، از پیامبر(ص) استقبال نکردند. حتی برخی قبائل گفتند حاضرند از ایشان حمایت کنند، اما شرط خود را جانشینیِ پیامبر(ص) قرار دادند که حضرت با پیشنهاد آنان مخالفت کرد و مسئلۀ خلافت را امری از سوی خداوند دانست.

وی با اشاره به زمینه‌های ورود پیامبر(ص) به مکه گفت: گروه اندکی از ساکنان یثرب که بعدها مدینةالنبی نام گرفت، برای زیارت خانه خدا به مکه آمدند. باوجود اینکه مشرکان به هیچ گروهی اجازه ملاقات با پیامبر صلی الله علیه و آله نمی‌دادند، آنها با آن حضرت ملاقات کردند. در این دیدار، برخی آیات قرآن را شنیدند و خبر آیین جدید را به سایر یثربیان اطلاع دادند.

وی افزود: خبربعثت پیامبر(ص) برای یثربیان از جهات مختلف اهمیت داشت: اول اینکه یثربیان به دلیل همجواری با یهودیان ساکن در مدینه خبر بعثت پیامبر خاتم را شنیده بودند. هرچند یهودیان تصور می‌کردند این پیامبر از بنی‌اسرائیل است، اما وجه غالب مبنی بر ظهور پیامبری در آخرالزمان بود. دوم اینکه یثربیان با مشکلاتی مثل درگیری‌های قبیله‌ای مواجه بودند. اوس و خزرج دو قبیله‌ای بودند که سالیان سال با یکدیگر درگیری‌های خونین داشتند. آنها به دنبال راهکاری برای برون‌رفت از این مشکل بودند. حتی گاهی از میان خود فردی را به عنوان حَکم انتخاب می‌کردند، اما موفق نمی‌شدند. از این جهت وقتی خبر بعث پیامبر صلی الله علیه و آله را شنیدند، انگیزه دیگری برای آنها حاصل شد.

مطهری ادامه داد: سال بعد 12 نفر از اهل یثرب با پیامبر صلی الله علیه و آله در مکه دیدار کردند و مسلمان شدند و بعد در محل عَقبه با آن حضرت بیعت کردند. این بیعت در تاریخ اسلام بیعة‌النساء نام گرفت. هرچند بیعةالنساء پس از فتح مکه انجام شد، اما با توجه به اینکه مفادش با بیعت عقبه یکی بود، نامشان یکی شد. پیامبر همراه آنان، فردی به نام «مصعب بن عمیر» که از اشراف‌زادگان مکه بود و به دین اسلام تشرف یافت، به عنوان معلم قرآن فرستاد تا یثربیان را با اسلام و قرآن آشنا کند. به این ترتیب به تدریج ساکنان یثرب با دین اسلام آشنا شدند؛ از این جهت مشهور است که «فإنّ المدینة فُتِحَت بِا لقرآن» یعنی مدینه یا یثرب با قرآن فتح شد.

وی با اشاره به بیعت دوم پیامبر(ص) با اهل یثرب گفت: سال بعد بیش از 70 نفر از مسلمانان یثرب مجدد به مکه آمدند و دوباره با حضرت بیعت کردند. آنها پذیرفتند همچنان که از زن و فرزندان خود دفاع می‌کنند، از پیامبر (صلی الله علیه و آله) هم دفاع کنند. وقتی خبر این بیعت به مشرکان رسید، توطئۀ ترور آن حضرت را طراحی کردند. این جریان سبب شد ماجرای مشهور لیلةالمبیت اتفاق بیفتد که طی آن، امیرالمؤمنین(ع) به اذن الله در بستر پیامبر(ص) قرار گرفت تا آن حضرت راهی مدینه شود. آیۀ 207 سورۀ بقره در شأن این ماجرا و در فضیلت امیرالمؤمنین نازل شد آنجا که خداوند فرمود: «وَ مِنَ النَّاسِ مَنْ یَشْری نَفْسَهُ ابْتِغاءَ مَرْضاتِ‏ اللَّهِ وَ اللَّهُ رَؤُفٌ بِالْعِباد؛ و از میان مردم کسى است که جان خود را براى طلب خشنودى خدا مى‌فروشد، و خدا نسبت به [این‏] بندگان مهربان است.»

منبع:تسنیم