عقیق:حجت الاسلام والمسلمین علی نصیری استاد حوزه و دانشگاه در این متن به این سوال پاسخ می‌دهد که سرنوشت اطفالی که از دنیا می‌روند، چه خواهد شد؟
مراد از طفل کسی است که پیش از رسیدن به سن بلوغ و تکلیف از دنیا رفته باشد. اطفالی که از دنیا می‌روند به دو دسته اساسی تقسیم می‌شوند: ۱. اطفال مؤمنان؛ ۲. اطفال غیر مؤمنان شامل کافران، منافقان و.... از اطفال در متون دینی به عنوان مصداقی از مستضعفان فکری و دینی یاد شده است. آیه «… إِلاّ المُسْتَضْعَفینَ مِنَ الرِّجال وَالنِّساء وَالوِلْدان لا یَسْتَطیعُونَ حیلَةً وَلأَ یَهْتَدُونَ سَبیلاً» اشاره به این امر دارد.
نیز روایت ذیل در کافی شریف «بَابُ الْمُسْتَضْعَفِ» دلیل مدعا است: عَلِیُّ بْنُ إِبْرَاهِیمَ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ عِیسَی عَنْ یُونُسَ عَنْ بَعْضِ أَصْحَابِه عَنْ زُرَارَةَ قَالَ سَأَلْتُ أَبَا جَعْفَرٍ ع عَنِ الْمُسْتَضْعَفِ فَقَالَ هُوَ الَّذِی لَا یَهْتَدِی حِیلَةً إِلَی الْکُفْرِ فَیَکْفُرَ ولَا یَهْتَدِی سَبِیلاً إِلَی الإِیمَانِ لَا یَسْتَطِیعُ أَنْ یُؤْمِنَ ولَا یَسْتَطِیعُ أَنْ یَکْفُرَ فَهُمُ الصِّبْیَانُ ومَنْ کَانَ مِنَ الرِّجَالِ والنِّسَاءِ عَلَی مِثْلِ عُقُولِ الصِّبْیَانِ مَرْفُوعٌ عَنْهُمُ الْقَلَمُ.
درباره چگونگی تعامل با اطفال مؤمنان در جهان آخرت گفته شده است که آنان به والدین خود ملحق می‌شوند. آیه شریفه «وَ الَّذینَ آمَنُوا وَ اتَّبَعَتْهُمْ ذُرِّیَّتُهُمْ بِإیمانٍ أَلْحَقْنا بِهِمْ ذُرِّیَّتَهُمْ» کسانی که ایمان آوردند و فرزندانشان به پیروی از آنان ایمان اختیار کردند، فرزندانشان را (در بهشت) به آنان ملحق می‌کنیم.» شاهد این مدعا است، البته در برخی از روایات آمده است که اطفال پیش از الحاق به والدین خود در روز قیامت توسط والدین خود یا صدیقه طاهره (ع) یا ابراهیم و ساره سرپرستی می‌شوند.
درباره چگونگی تعامل با اطفال غیرمؤمنان پنج نظریه ارائه شده است:
۱. درباره حکم آنان سکوت کنید و علم آن را به خداوند واگذار نمائید. روایت ذیل موید این مدعا است: عَلِیُّ بْنُ إِبْرَاهِیمَ عَنْ أَبِیه عَنِ ابْنِ أَبِی عُمَیْرٍ عَنْ عُمَرَ بْنِ أُذَیْنَةَ عَنْ زُرَارَةَ قَالَ قُلْتُ لأَبِی عَبْدِ اللَّه ع مَا تَقُولُ فِی الأَطْفَالِ الَّذِینَ مَاتُوا قَبْلَ أَنْ یَبْلُغُوا فَقَالَ سُئِلَ عَنْهُمْ رَسُولُ اللَّه ص فَقَالَ اللَّه أَعْلَمُ بِمَا کَانُوا عَامِلِینَ ثُمَّ أَقْبَلَ عَلَیَّ فَقَالَ یَا زُرَارَةُ هَلْ تَدْرِی مَا عَنَی بِذَلِکَ رَسُولُ اللَّه ص قَالَ قُلْتُ لَا فَقَالَ إِنَّمَا عَنَی کُفُّوا عَنْهُمْ ولَا تَقُولُوا فِیهِمْ شَیْئاً ورُدُّوا عِلْمَهُمْ إِلَی اللَّه ۲. خداوند بر اساس علم خود به آینده آنان عمل می‌کند. اگر بداند که کودکی در صورت ادامه زندگی و پس از دوران بلوغ، مؤمن و سعید می‌شود، او را داخل بهشت می‌کند و اگر بداند کافر و شقی می‌شود، او را داخل آتش خواهد کرد. بر این اساس، خداوند در روز قیامت آنان را به داخل شدن در آتش امتحان می‌کند، چنانچه فرمان او را اطاعت کنند، آتش بر آنان بَرد و سلام شده و پاداش می‌یابند و اگر اطاعت نکردند، آنان را به آتش دوزخ در می‌آورد.
چند روایت دال بر این مدعا است؛ نظیر دو روایت ذیل:
۱. عِدَّةٌ مِنْ أَصْحَابِنَا عَنْ سَهْلِ بْنِ زِیَادٍ عَنْ غَیْرِ وَاحِدٍ رَفَعُوه أَنَّه سُئِلَ عَنِ الأَطْفَالِ فَقَالَ إِذَا کَانَ یَوْمُ الْقِیَامَةِ جَمَعَهُمُ اللَّه وأَجَّجَ لَهُمْ نَاراً وأَمَرَهُمْ أَنْ یَطْرَحُوا أَنْفُسَهُمْ فِیهَا فَمَنْ کَانَ فِی عِلْمِ اللَّه عَزَّ وجَلَّ أَنَّه سَعِیدٌ رَمَی بِنَفْسِه فِیهَا وکَانَتْ عَلَیْه بَرْداً وسَلَاماً ومَنْ کَانَ فِی عِلْمِه أَنَّه شَقِیٌّ امْتَنَعَ فَیَأْمُرُ اللَّه بِهِمْ إِلَی النَّارِ فَیَقُولُونَ یَا رَبَّنَا تَأْمُرُ بِنَا إِلَی النَّارِ ولَمْ تُجْرِ عَلَیْنَا الْقَلَمَ فَیَقُولُ الْجَبَّارُ قَدْ أَمَرْتُکُمْ مُشَافَهَةً فَلَمْ تُطِیعُونِی فَکَیْفَ ولَوْ أَرْسَلْتُ رُسُلِی بِالْغَیْبِ إِلَیْکُمْ.
۲. عَلِیُّ بْنُ إِبْرَاهِیمَ عَنْ أَبِیه عَنِ ابْنِ أَبِی عُمَیْرٍ عَنْ هِشَامٍ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّه ع أَنَّه سُئِلَ عَمَّنْ مَاتَ فِی الْفَتْرَةِ وعَمَّنْ لَمْ یُدْرِکِ الْحِنْثَ والْمَعْتُوه فَقَالَ یَحْتَجُّ اللَّه عَلَیْهِمْ یَرْفَعُ لَهُمْ نَاراً فَیَقُولُ لَهُمْ ادْخُلُوهَا فَمَنْ دَخَلَهَا کَانَتْ عَلَیْه بَرْداً وسَلَاماً ومَنْ أَبَی قَالَ هَا أَنْتُمْ قَدْ أَمَرْتُکُمْ فَعَصَیْتُمُونِی
۳. آنان در جایی به نام «اعراف» که مکانی میان بهشت و جهنم است، ساکن می‌شوند.
۴. آنان به عنوان خدمتکاران اهل بهشت وارد بهشت می‌شوند: «یَطُوفُ عَلَیْهِمْ وِلْدانٌ مُخَلَّدُونَ: نوجوانانی جاودان در شکوه و طراوت پیوسته گرداگرد آنان می گردند».
۵. در این بین تنها فرقه حشویه معتقد است که اطفال کافران به پدران خود ملحق شده و داخل جهنم خواهند شد.
چنان که پیداست بر اساس به استثنای نظریه مردود حشویه، هیچ از دیدگاه‌های پیش گفته، اطفال کافران به جهنم وارد نخواهند شد، مگر طبق یک نظریه که مبتنی بر روایتی از امام باقر (ع) است که در صورت عدم اطاعت از فرمان الهی وارد جهنم می‌شوند.
درباره این که چگونه در جهان آخرت از این دست از اطفال امتحان گرفته می‌شود، در حالی که می‌دانیم جهان آخرت، جهان امتحان و عمل نیست، چند نظریه ارائه شده است:
۱. نفی امتحان و عمل مربوط به بهشت و جهنم است، نه پیش از آن و این دست از اطفال پیش از ورود به بهشت یا جهنم امتحان می‌شوند.
۲. قانون نفی عمل و امتحان، عام نیست و در باره اطفال کافران استثنا شده است.
نظر مختار:
چنان که از ظاهر روایات بر می‌آید، آن چه به عنوان افروختن آتش و فرمان به عبور از آن برای اطفال در قیامت رخ می‌دهد، امتحان واقعی نیست و تنها برای اثبات سعادت و شقاوت آنان تحقق می‌پذیرد تا آنان نگویند که از کجا ما مستحق بهشت یا جهنم شده ایم. بنابر این، مشکل این دست از روایات از جهت عدم امکان امتحان در جهان آخرت حل می‌شود؛ زیرا امتحان واقعی رخ نمی‌دهد.
اشکال از ناحیه دیگر وارد می‌شود و آن این که خداوند با علم خود با بندگانش عمل نمی‌کند و الا می‌توانست پیش از آمدن ما به این جهان و تحقق معصیت یا اطاعت ما را به بهشت یا جهنم ببرد.
حال اگر طفلی به استناد علم الهی به آتش پا بگذارد، در حقیقت تنها نشانگر شقاوت اوست و تنها یک نافرمانی نسبت به فرمان الهی انجام داده است. در نتیجه مستوجب آتش نخواهد بود. از این جهت روایات مخالف عدل و رحمت الهی خواهد بود. جالب آن که در این روایات، اطفال به صورت مطلق آمده و تنها منحصر به اطفال کافران نیست. در این صورت با همه روایاتی که در آنها به ورود اطفال مؤمنان به بهشت تاکید شده، مخالف خواهند بود. راه چاره کنار گذاشتن این دست از روایات یا سکوت در برابر آنها و واگذاری علمشان به اهل بیت (ع) است.
منبع:مهر
