اعمال و فضائل شب و روز دهه اول ذی‌الحجه

عقیق:ماه ذی‎الحجه از جمله ماه‎های گرانقدر و عظیم الشأن است که خداوند متعال آن را فرصتی جهت تزکیه مؤمنان قرار داده است تا جایی که اهل‎بیت عصمت و طهارت(ع) احادیثی در بیان فضیلت این ماه شریف نقل فرموده‎اند.

به عنوان مثال امام صادق(ع) در تفسیر این بخش از آیات 203  بقره و 22 حج که خداوند می‌فرماید «وَ اذْکُرُوا اللَّهَ فی‏ أَیَّامٍ مَعْدُودات؛ و خدا را در روزهایی معین یاد کنید» ‏فرمودند «أَیَّامُ التَّشْرِیقِ الثَّلَاثَةُ، وَ الْأَیَّامُ الْمَعْلُومَاتُ الْعَشَرَةُ مِنْ ذِی الْحِجَّة؛ منظور از ایام معدودات سه روز یازدهم تا سیزدهم  و ایام معلومات (حج22) ده روز اول ذی‏‎الحجه است». (تفسیر قمی، ج1، ص71)

در اهمیت و پاسداشت ایام ذی‌الحجه به ویژه دهه اول آن، میرزا جواد ملکی تبریزی در کتاب «المراقبات» خویش به نکات ناب اخلاقی و معرفتی اشاره دارند. ایشان درباره فضیلت دهه اول ذى‌حجّه‌ می‌فرمایند:

یکى از این توقفگاه‌ها 10 روز اول آن است. و منظور از «ایام معلومات در این آیه: «و إذکُرُوا اللَّهَ فِی أیّامٍ [مَعْدُوداتٍ‌] . و خدا را در روزهاى معین یاد کنند.» نیز همین است. و «یاد» و «غفلت» با هم سازگارى ندارند. پس بپرهیز از این که در این ماه دل خود را بنجاسات آلوده نمایى، بخصوص با نافرمانى. ذکر کامل که در آیه بالا آمده این است که با عقل، روح، دل و بدن در ذکر خدا باشى، زیرا هر کدام از آنها ذکر مخصوصى دارند. این فرصت را غنیمت شمار که خداوند به تو اجازه ذکر خود را داده است. در عقل خود این را از نعمت‌هاى بزرگى بدان که عمرت براى اداى شکر آن کافى نبوده، روحت را در مقام حضور حاضر کن که گویا حاضر در نشستگاه صدق نزد پادشاه مقتدر است. با دل خود به بندگى او و شکر نعمت‌هاى بى‌منتهاى او روى آور و با تمام اعضاى بدنت مشغول انجام عبادات و طاعات شو. اگر خدا را این گونه ذکر کردى، مژده بده که چنین ذکرى، علامت این است که خداوند تو را در تمام وجودت و با تمام وجودت ذکر نموده و براى بار دوم بخاطر پاداش چنین ذکرى، تو را در تمام این موارد ذکر خواهد نمود. زیرا خداى متعال ذاکرین را دوبار ذکر مى‌کند.

ایشان در ادامه با اشاره به روایتى از پیامبر صلّى اللّه علیه و آله و سلّم درباره فضیلت این روزها می‌نویسد:

درباره روایتى که پیرامون فضیلت این روزها از پیامبر صلّى اللّه علیه و آله و سلّم روایت شده است بیندیش، آنجا که فرمودند: «مَا مِنْ أَیامٍ أَزکَی عِندَ الله تعالی وَ لاَ أعظَمَ أجراً مِن [فی‏] خَیرٍ مِنْ عَشْرَ اْلأضْحَی قِیلَ وَ لاَ الْجِهَادُ فِی سَبِیلِ اللهِ، قَالَ (صلی الله علیه و آله) وَ لاَ الْجِهَادُ فِی سَبِیلِ اللهِ إلاَّ رَجُلٌ خَرَجَ بِمَالِهِ وَ بِنَفْسِهِ ثُمَّ لَمْ یرْجِعْ مِنْ ذَلِکَ بِشَی‏ءٍ؛  پاک‌ترین و پرارج‌ترین روزها نزد خداوند، دهۀ اول ماه ذی حجه است. سؤال می‌شود آیا جهاد در راه خدا به پایۀ آن می‌رسد؟ می‌فرمایند: خیر مگر اینکه شخصی به جان و مالش خارج شود و دیگر برنگردد.» و نیز با توجه به روایتی دیگر می‌فرماید: «مَا مِنْ أَیامٍ الْعَمَلُ الصَّالِحُ فِیهَا أَحَبُّ إِلَی اللهِ ـ عَزَّ وَ جَلَّ ـ مِنْ أَیامِ الْعَشْرِ؛ یعْنِی عَشْرَ ذِی الْحِجَّةِ، قَالُوا: یا رَسُولَ اللهِ وَ لاَ الْجِهَادُ فِی سَبِیلِ اللهِ، قَالَ وَ لاَ الْجِهَادُ فِی سَبِیلِ اللهِ إِلاَّ رَجُلٌ خَرَجَ بِنَفْسِهِ وَ مَالِهِ، فَلَمْ یرْجِعْ..؛ عمل صالح در هیچ روزگاری نزد خداوند محبوب‌تر از عمل صالح در این دهه نیست. سؤال می‌شود: حتی جهاد در راه خدا؟ می‌فرمایند: خیر مگر شخصی که به جان و مالش خارج شود و دیگر برنگردد.

این دو روایت بخصوص روایت دومى را بنگر. آنچه را خدا بزرگ مى‌داند تو نیز بزرگ بدان. آمادگى کامل پیدا نموده و با تمامى نشاط و شوق و دعا و توسل به نگهبانان امت، بخصوص در شب اول، وارد این میدان شو. در تضرع خود به در کرم آنان بخواه که تو را در قصد، حزب، دعا، حمایت، ولایت، شفاعت و شیعیان خود وارد نموده، به درگاه خداى متعال براى توفیق، قبول، رضایت او از تو، تأیید، اصلاح و تمام خیرهاى دینى و دنیوى و آخرتى براى تو و خانواده‌ات، برادران دینى، همسایگان و کسانى که حقى بگردن تو دارند، تضرع نمایند.

ایشان همچنین در ادامه گفتار خویش به اعمال روز اول ذى‌حجه‌ اشاره کرده و می‌نویسد:

روز اول آن را روزه بگیرد. در «الفقیه» روایت شده است: «کسى که روز اول ذى حجه را روزه بگیرد، خداوند روزه هشتاد ماه را براى او مى‌نویسد».مستحب است در روز اول نماز فاطمه زهرا علیها السّلام خوانده شود. این نماز چهار رکعت است با یک بار «حمد» و پنجاه بار«قل هو اللّه احد»که بعد از نماز تسبیح حضرت زهرا علیها السّلام گفته مى‌شود و نیز گفته مى‌شود:سُبْحانَ اللَّهِ ذِی الْعِزِّ الشّامِخِ الْمُنِیفِ، سُبْحانَ ذِی الْجَلالِ الْباذِخِ الْعَظِیمِ، سُبْحانَ ذِی الْمُلْکِ الْفاخِرِ الْقَدِیمِ، سُبْحانَ مَنْ یَرى أَثَرَ النَّمْلَةِ فِی الصَّفا، سُبْحانَ مَنْ یَرى وَقْعَ الطَّیْرِ فِی الْهَواءِ، سُبْحانَ مَنْ هُوَ هکَذا لا هکَذا غَیْرُهُ

میرزا جواد ملکی تبریزی به نماز شبهاى دهه اول‌ ذی الحجه اشاره کرده و می‌نویسد.

در هر شب از آن بین مغرب و عشا دو رکعت نماز بجا آور، در هر رکعت آن سوره «فاتحة الکتاب» و «اخلاص» و این آیه را بخوان: وَ واعَدْنا مُوسى‌ ثَلاثینَ لَیْلَةً وَ أَتْمَمْناها بِعَشْرٍ فَتَمَّ میقاتُ رَبِّهِ أَرْبَعینَ لَیْلَةً وَ قالَ مُوسى‌ لِأَخیهِ هارُونَ اخْلُفْنی‌ فی‌ قَوْمی‌ وَ أَصْلِحْ وَ لا تَتَّبِعْ سَبیلَ الْمُفْسِدین‌ . تا در ثواب با حاجیها شریک شوى، گرچه حج نکرده باشى. در هنگام قرائت این آیه شریفه از خود بپرس که این وعده چیست؟ حسرت و شوق خود را براى دیدار خدا افزایش داده و از خاسرین (ضررکنندگان) مباش «الّذِینَ کَذَّبُوا بِلِقَاءِ اللَّهِ حَتى إذا جاءَتْهُمُ الساعَةُ بَغْتَةً قَالُوا یَا حَسْرَتَنا عَلَى مَا فَرّطْنَا فِیها وَ هُمْ یَحْمِلُونَ أوزَارَهُمْ عَلى ظُهُوِرهِم ألا سَاءَ ما یَزِرُون؛ «کسانى که دیدار خدا را انکار کردند و آنگاه که قیامت فرا رسد، گویند: واى بر ما که آسایش و سعادت این روز را از دست دادیم. آنان بار گناهان خود را بدوش مى‌کشند و چه بار بدى.»

درباره روایت پیامبر اکرم صلّى اللّه علیه و آله و سلّم که در آن شوق حضرت موسى علیه السّلام به این وعده‌گاه را بیان کردند، بیندیش آنجا که فرمودند:«در چهل روز رفت و آمد خود بخاطر اشتیاقى که به دیدار خداوند داشت، نخورد، نیاشامید و نخوابید.»