آیا می‌دانید بهشت آدم(ع) در دنیا بود؟

عقیق: بهشت آدم علیه‌السلام اولین سکونت‌گاه ایشان همراه با حوا سلام‌الله علیها محسوب می‌شود که در سه سوره قرآن‌ از این بهشت یاد شده است. این دو بزرگوار در این بهشت، از فراوانی نعمت برخوردار بودند همچنان که خداوند خطاب به ایشان فرمود «وَ قُلْنا یا آدَمُ اسْکُنْ أَنْتَ وَ زَوْجُکَ الْجَنَّةَ وَ کُلا مِنْها رَغَداً حَیْثُ شِئْتُما؛ و گفتیم: «اى آدم، خود و همسرت در این باغ سکونت گیر[ید]؛ و از هر کجاى آن خواهید، فراوان (از نعمتهای مادی و معنوی) بخورید» اما در عین حال هشدار داد «وَ لا تَقْرَبا هذِهِ الشَّجَرَةَ فَتَکُونا مِنَ الظَّالِمین‏؛ به این درخت نزدیک نشوید که از ستمکاران خواهید بود.» (35 سوره بقره) نزدیک به این تعبیر را در آیه19 سوره اعراف می‌بینیم.

درباره موقعیت بهشت آدم علیه‌السلام به عنوان اولین رسول بزرگوار الهی، حد اقل سه نظریه وجود دارد: بهشتی برزخی، بهشت اخروی و باغی در زمین. بر این اساس، عمده اندیشمندان مبتنی بر روایات عترت و ظاهر آیات، معتقدند این بهشت به دلیل ویژگی‌های خاصی که دارد، از جنس بهشت‌های قیامتی نیست؛ همچنان که امام صادق علیه‌السلام صراحتاً فرمود «کَانَتْ مِنْ‏ جِنَانِ‏ الدُّنْیَا تَطْلُعُ فِیهَا الشَّمْسُ وَ الْقَمَرُ- وَ لَوْ کَانَتْ مِنْ جِنَانِ الْآخِرَةِ مَا أُخْرِجَ مِنْهَا أَبَداً آدَمُ وَ لَمْ یَدْخُلْهَا إِبْلِیس‏؛باغی از باغ‌های دنیا بود که خورشید و ماه بر آن می‌تابید و اگر بهشت جاودان بود، هرگز آدم از آن بیرون رانده نمی‌شد و ابلیس وارد آن نمی‌شد؛ (تفسیر القمی، ج‏1، ص4)

بر اساس این روایت، تابش خورشید و ماه در بهشت آدم علیه‌السلام و خروجش از آن بهشت و ورود ابلیس به این مکان مقدس، از استدلال‌هایی مبنی بر موقعیت دنیایی بودن بهشت آدم علیه‌السلام شمرده شده است؛ چرا که در بهشت‌های قیامتی خروجی وجود ندارد همچنان که در اوصاف بهشت‌های قیامتی می‌خوانیم «وَ ما هُمْ مِنْها بِمُخْرَجین‏؛ از آنجا بیرون رانده نمی‌شوند» (48 سوره حجر) یا در بهشت‌های قیامتی خورشید و ماهی وجود ندارد و مدتها قبل، از بین رفته‌اند؛ همچنان که برخی جمع شدن خورشید و ماه در آیه «و جُمِعَ الشَّمسُ والقَمَر» را نیز ناظر به این ماجرا دانسته‌اند و یا اینکه شیطان در بهشت قیامتی ورودی ندارد.

در جمع‌بندیِ موقعیت بهشت آدم علیه‌السلام می‌توان گفت بهشت آدم علیه‌السلام محدوده‌ای در زمین بوده که احتمالاً همان محدوده أرض موعود است؛ اما قوانین حاکم بر این بهشت، از جنس برزخ بود به گونه‌ای که به تعبیر قرآن، با وجود تابش خورشید، اثر آفتاب‌زدگی بر ساکنین آن نداشت؛ همچنین عدم گرسنگی و تشنگی از ویژگی‌های این بهشت بود. در آیات 118 و 119 سوره طه، خداوند ضمن توصیه به مراقبت از مکر ابلیس، خطاب به آدم علیه‌السلام می‌فرماید: «إِنَّ لَکَ أَلاَّ تَجُوعَ فیها وَ لا تَعْرى‏»، «وَ أَنَّکَ لا تَظْمَؤُا فیها وَ لا تَضْحى» یعنی (در حقیقت براى تو در آنجا این [امتیاز] است که نه گرسنه مى‌‏شوى و نه برهنه مى‏‌مانى‏، و [هم‏] اینکه در آنجا نه تشنه مى‌شوی و نه آفتاب‌‏زده.)

جالب است که وقتی آدم علیه‌السلام هبوط کرد و خارج شد، تمام این موقعیت‌ها از ایشان برداشته شد؛ در واقع قوانین آن بهشت برچیده شد و ایشان در فضای جدیدی که شکل گرفته بود، به مشقت افتاد. همچنان که خداوند در همان آیات سوره طه یعنی آیه 117، این هشدار را داده بود و فرمود «فَقُلْنا یا آدَمُ إِنَّ هذا عَدُوٌّ لَكَ وَ لِزَوْجِكَ فَلا یُخْرِجَنَّكُما مِنَ الْجَنَّةِ فَتَشْقى‏؛ پس گفتیم: ای آدم! مسلماً این [ابلیس] دشمنی است برای تو و همسرت، پس شما را از بهشت بیرون نکند که در مشقت و رنج افتی.»