روایت میوه انقلاب اسلامی در ۲۲ کتیبه

عقیق:رمان دو جلدی «کتیبه ژنرال» نوشته اکبر صحرایی، اثری ادبی بر اساس زندگینامه شهید عبدالله اسکندری، یکی از شهدای مدافع حرم است که بیش از پنج دهه از زندگی او را شامل می‌شود. کتاب در بیست و دو فصل یا کتیبه تنظیم شده که فصل اول آن، از سال ۱۳۴۲ شروع و به سال ۱۳۵۷ ختم می‌شود؛ در این مقطع زمانی که سال‌های آغازین نهضت انقلاب اسلامی به رهبری حضرت امام خمینی (ره) تا پیروزی انقلاب اسلامی را شامل می‌شود، زندگی عبدالله اسکندری از مقطع سنی کودکی تا جوانی روایت می‌شود. او که در سال‌های اولیه شکل‌گیری نهضت انقلاب اسلامی در سال ۴۲، دوران کودکی را سپری می‌کند، از نزدیک شاهد رویدادهای مرتبط با موضوع انقلاب اسلامی در محل زندگی خود، قصرالدشت استان فارس است. در ادامه و قبل از پیروزی انقلاب اسلامی، عبدالله اسکندری به طور مستقیم وارد مبارزات انقلابی علیه حکومت طاغوت می‌شود و فعالیت‌های تاثیرگذاری در به ثمر رسیدن نهال انقلاب اسلامی انجام می‌دهد.

فصل‌های بعدی کتاب، به زندگی عبدالله اسکندری در سال‌های بعد از پیروزی انقلاب اسلامی می‌پردازد و نقش او در رویدادهای مهم و تاثیرگذار انقلاب اسلامی و دوران دفاع مقدس را روایت می‌کند.

در جلد اول کتاب با عنوان«قصرالدشت» به این مقطع از زندگی شهید عبدالله اسکندری پرداخته شده و آخرین فصل این جلد؛ «کتیبه دوازده» به سال ۱۳۶۷ اختصاص یافته که مصادف است با پایان جنگ تحمیلی و بازگشت شهید عبدالله اسکندری از مناطق جنگی که با کوله باری از تجارب نظامی همراه است. ادامه زندگی این سردار دوران دفاع مقدس در سال‌های بعد از جنگ، در جلد دوم کتاب با عنوان«قمحانه» آمده است که نشان می‌دهد عبدالله اسکندری در سال‌های بعد از دوران دفاع مقدس هم یک لحظه هم از رسالت خود در پاسداری از آرمان‌های انقلاب اسلامی غفلت نکرده و در هر سنگری که احساس وظیفه کرده حضور تاثیرگذاری داشته است. از فعالیت‌های فرهنگی، اجتماعی و نظامی گرفته تا مسئولیت‌های اجرایی که همگی در راستای ثبیت پایه‌های نظام جمهوری اسلامی ایران بوده است. اوج این فعالیت‌های تاثیرگذار، همزمان با شروع بحران در کشور سوریه بوده که عبدالله اسکندری برای انتقال تجارب نظامی خود در دوران دفاع مقدس به مدافعان حرم، همراه تعدادی از فرماندهان نظامی وارد سوریه می‌شود. نویسنده در فصل‌های پایانی اثر خود به حضور عبدالله اسکندری در جبهه‌های سوریه پرداخته و رشادت‌های او در«کتیبه» یا «تل مورک» را روایت کرده است.

اکبر صحرایی در این اثر، علاوه بر روایت زندگی یک سردار شهید ایرانی از کودکی تا شهادت در ۵۶ سالگی، به بازسازی بخشی از تاریخ معاصر ایران در نیم قرن اخیر هم پرداخته و موضوع انقلاب اسلامی از زمان شکل‌گیری حوادث اولیه آن در سال ۱۳۴۲ تا سال‌های اخیر را در قالب داستان روایت کرده است.

سیر تاریخ انقلاب اسلامی در این اثر با تمرکز بر روی حوادث برجسته روایت شده است. همچون فعالیت‌های انقلابیون در سال‌های قبل از پیروزی انقلاب اسلامی که اغلب با دستگیری و زندانی شدن آنها همراه بوده و انشعاب‌های متعدد گروه‌های سیاسی در مقاطع مختلف تاریخی و حوادث ناخوشایندی مانند بمب گذاری و فعالیت‌های تررویستی منافقین در سال‌های بعد از پیروزی انقلاب اسلامی و حتی عملیات نظامی آنها که در قالب عملیات مرصاد، دفع شد. همچنین شکل گیری جبهه مقاومت در منطقه که از دستاوردهای انقلاب اسلامی در مواجه با استکبار جهانی بوده و هست.

با توجه به این که شخصیت محوری این رمان، شهید عبدالله اسکندری است، بخش‌های اصلی داستان از زبان این شخصیت به شکل اول شخص بیان شده که صمیمیت روایت را دوچندان کرده است. برای باورپذیری این شیوه روایی، در چند جای اثر اشاره شده که شخصیت محوری داستان، شهید عبدالله اسکندری در حال نوشتن یادداشت‌های روزانه است. در بخش‌های کوچکی از اثر هم، نویسنده از راوی سوم شخص استفاده کرده است. بیش از یکصد شخصیت داستانی در این اثر حضور دارند که برخی از آنها، شخصیت‌های واقعی و نام آشنا در تاریخ انقلاب اسلامی و دوران دفاع مقدس هستند و برخی دیگر شخصیت‌های داستانی هستند که برای پوشش وقایع رمان خلق شده اند. این شخصیت‌های فرعی کارکرد تیپ‌های آشنایی را دارند که مخاطب به راحتی با آنها ارتباط برقرار می‌کند. در بین شخصیت‌ها و تیپ‌های داستانی رمان کتیبه ژنرال، افرادی از چهار نسل ایرانیان دیده می‌شود که در پیوست وقایع داستان نقش‌آفرینی می‌کنند. جهان بینی و دیده‌های این چهار نسل متفاوت اما به هم پیوسته که وجه اشتراک آنها، تنفس در هوای انقلاب اسلامی است در فصل‌های مختلف رمان بیان شده و نسبت هر یک از آنها با وقایع انقلاب اسلامی، با طراحی روایت‌های به هم پیوسته در لا به لای اثر گنجانده شده است.

در بخش نثر داستان، نویسنده نوآوری‌هایی دارد که در حیطه بومی‌سازی لغات رایج در زبان ساکنان برخی نواحی استان فارس متداول است. مثال‌های چند گواه این رویکرد است:

«بعد از ظهر، با اصرار مکرر و قُم قُم (غرغر زیر لب) صاحب قنادی، مرخصی گرفتم... خودم هم هول شدم و پایم رفت روی دنده و موتور با دُک (تعجب، جا خوردن) و سکته خاموش شد... می‌خندی مردک مسخره؟! منو عَنک (مسخره) خودت کردی؟!...» (ص ۱۰۸)

دستغیب برگشت و به چشمان قاسم خیره شد.

ـ علیکم السلام بَبی گُلُم (بچه یا پسر گل)

ـ آقو عرضی داشتم.

ـ بفرمایید بَبَم. (فرزندم، پسرم) (ص ۱۷۹)

در بخش‌هایی از رمان هم به موقعیت جغرافیایی اثر با شرح جزئیات آن پرداخته شده است: «ـ سرکار، دَلی آباد، دروازه شادویی (دروازه شاه دایی: نام دروازه‌ای قدیمی در جنوب شهر شیراز.)، پشت قبرستون قدیم دارالسلام، لابد رفتی برای گرفتن دزد و معتاد. یه شهره با چند هزار آلونک ساخته شده از حلب و دَلی روغن نباتی. یه سوم مردم شیراز دارن تو دَلی آباد زندگی می‌کنن؛ اونوَخ شاه داره تو قصر...» (ص ۱۴۴)

یکی از ویژگی‌های این رمان، بیان حضور تاثیرگذار مدافعان حرم در دفاع از حرمین شریفین است. علاوه بر روایت حضور رزمندگان ایرانی که در قالب مدافعان حرم در مناطق درگیر سوریه با تروریست‌ها مقابله می‌کنند، در برخی حوادث رمان، حضور سایر نیروهای جبهه مقاومت، همچون حزب الله لبنان، حیدریون عراق، فاطمیون افغانستان و زینیون پاکستان هم روایت شده که گستردگی این رویداد تاریخی را نشان می‌دهد. همچنین برخی عناوین اختصاصی که در جبهه سوریه متداول است، در دل قصه بیان شده که برای مستندسازی این واقعه قابل توجه است. عناوینی همچون«دفاع وطنی» که به نیروهای سوری مدافع مردم و کشور سوریه اطلاق می‌شود یا گروه«مسلحین» که به افراد گروه تروریستی النصره اطلاق می‌شود. برخی نام‌های افراد موثر در این نبردها هم در رمان کتیبه ژنرال آمده که بخشی از تاریخ معاصر هستند. مانند «سرهنگ سهیل حسن» که در بین مردم سوریه به «ببر کوهستان» شهرت دارد و طرفدارانش او را منجی وطن می‌دانند. نویسنده سعی کرده بسیاری از جزئیات وقایع مرتبط با شخصیت اصلی داستان، شهید عبدالله اسکندری را در کتاب خود بیاورد و به این شکل، رمان کتیبه ژنرال، اثری جامع درباره یک شخصیت جامع است که به نوعی می‌شود او را«میوه انقلاب اسلامی» نامید تا نسل چهارم فرزندان انقلاب اسلامی که در پی ثمره این نهضت اسلامی می‌گردد، با این شخصیت جامع و انقلابی آشنا شود و پرسش‌های احتمالی خود را مطرح و به پاسخ‌های جامع و کامل دست یابد.

چاپ اول (پاییز ۱۳۹۸) کتاب دو جلدی «کتیبه ژنرال» نوشته اکبر صحرایی در هزار صفحه و با قیمت ۱۰۰ هزار تومان از سوی انتشارات شهید کاظمی چاپ و منتشر شده است.

علی‌الله سلیمی

منبع:فارس