ماجرای خواستگاری امام علی از دختر ابوجهل؛ دروغ یا واقعیت!؟

عقیق:کتاب «پرسمان علوی» اثری از مؤسسه آموزشی ـ پژوهشی مذاهب اسلامی و با همکاری ستاد پاسخگویی به مسائل مستحدثه دینی است که بخش های گوناگون این کتاب در شماره های مختلف تقدیم نگاه شما فرهیختگان می گردد.

مرور زمان بسیاری از چهره های بزرگ تاریخی را کهنه و یا به فراموشی می سپارد و جز نامی از آنان در لابلای تاریخ نمی گذارد، اما در این میان برخی از چهره ها را نه تنها مرور زمان کهنه نمی کند بلکه روز بروز آنان را روشن تر و زنده می سازد.

یکی از کسانی که مرور زمان وجود او را روشن تر و نیاز به شناخت وی را ضروری تر می سازد، انسان کامل، امام علی بن ابیطالب(علیه السلام) می باشد.

بدون تردید امروزه انسان های تشنه عدالت و معنویت بیش از هر روز دیگر به الگو قرار دادن شخصیت حضرت امیر(علیه السلام) نیازمند است و این امر بستگی به شناخت و آگاهی همه جانبه از افکار، اندیشه ها و سیره و منش آن حضرت می باشد.

امید است که پروردگار بزرگ زمینه های الگوگیری آن حضرت را بیش از این به ما عنایت فرماید. از آنجا که پیرامون شخصیت بزرگان و افکار و سیره آنان پرسش ها و گاه در اثر فاصله زمانی ابهاماتی پدید می آید، شایسته است که به آنها پاسخ داده و ابهامات برطرف شود.

بدین جهت پرسش های رسیده از مناطق مختلف که مربوط به حضرت علی(علیه السلام) می باشد توسط معاونت پژوهش مؤسسه آموزشی ـ پژوهشی مذاهب اسلامی جمع آوری و به صورت کتاب در خدمت شیفتگان آن حضرت عرضه می شود.

- آیا حضرت علی (علیه السلام) خواستگار دختر ابوجهل بوده است؟

در این باره روایتی از مسور بن مخرمه نقل شده است که می گوید: «حضرت علی (علیه السلام) از دختر ابوجهل (جویریه) خواستگاری کرد و فاطمه (علیها السلام) این مسأله را شنید و نزد پدر رفت و عرض کرد: می پندارد که تو جانب دختران خود را رعایت نمی کنی؛ علی از دختر ابوجهل خواستگاری کرده است».

مسور بن مخرمه می گوید: «چون پیامبر از تشهد فارغ شد، شنیدم که فرمود: «دخترم را به ابوالعاص بن ربیع دادم و او با من به راستی رفتار کرد. فاطمه(علیها السلام) پاره تن من است. آنچه او را ناخوش آید، دوست نمی دارم. به خدا سوگند دختر رسول خدا، با دختر دشمن خدا نزد کسی جمع نخواهد شد. از این روی علی (علیه السلام) ترک خواستگاری نمود».

این روایت هر چند در صحیح بخاری و صحیح مسلم نقل شده است؛ اما از بررسی آن روشن می شود که این روایت دارای سند و متن قابل اعتمادی نیست.

۱. از جهت سند

صحیح بخاری و مسلم این روایت را فقط از مسور بن مخرمه که در آن زمان در سنین کودکی بوده است، نقل کرده اند. حادثه ای به این مهمی که پیامبر آن را بعد از تشهد نماز، و یا طبق برخی نقل ها بر بالای منبر برای اصحاب خود بیان می دارد، می باید از طریق های متعدد نقل شود و به حد شیوع برسد، نه این که آن را فقط یک کودک شنیده باشد. زیرا مسور بن مخرمه دو سال پس از هجرت به دنیا آمده و هنگام رحلت پیامبر هشت ساله بوده است. آیا این صحبت پیامبر را فقط همین کودک شنیده است و از اصحاب کسی دیگر نبود ت بشنود!؟

۲. از جهت متن و دلالت

اولاً جمله «ابو العاص با من به راستی رفتار کرد»، می فهماند که علی(علیه السلام) العیاذ بالله با پیامبر به ناراستی و رفتار کرده است؛ در صورتی که آن حضرت در ضمن عقد فاطمه(علیها السلام) هیچ تعهدی به پیامبر(صلی الله علیه وآله) نسپرده بود تا خلاف آن را صورت داده و العیاذ بالله با پیامبر به راستی رفتار نکرده باشد.

ثانیاً در سخن حضرت فاطمه(علیها السلام) آمده است که «می پندارند تو جانب دخترانت را رعایت نمی کنی»، همچنین در سخن پیامبر خطاب به حضرت علی (علیه السلام) نیز آمده است که «آنچه او را ناخوش آید، دوست نمی دارم». بنابراین معلوم می شود که حساسیت و ناراحتی آن مخدره(علیها السلام) حساسیت زنانگی و به خاطر ازدواج مجدد علی(علیه السلام) و آوردن «هوو» برای آن حضرت بوده است.

از طرفی از مسلمات تاریخ است که حضرت علی(علیه السلام) در صحیفه عقد تعهدی نداده بود که ازدواج مجدد نکند. حال این سؤال مطرح می شود که آیا اگر حضرت خواستگاری زن دیگری کند، شرعاً حق او هست یا خیر؟ قطعاً جواب مثبت است؛ زیرا هیچ دلیلی بر استثنای آن حضرت از این حکم نداریم، در این صورت با توجه به این که پیامبر می فرماید: «فاطمه پاره تن من است»، از شأن فاطمه زهرا (علیها السلام) دور است که از عملی شدن حکم الهی ناراحت و غمگین شود.

ثالثاً این که حضرت می فرماید: «دختر رسول خدا با دختر دشمن خدا جمع نمی شود»، قاعدتاً باید از احکام اختصاصی پیامبر باشد که بین دختر آن حضرت و دختر مؤمنی که پدرش مشرک باشد، نمی شود جمع کرد؛ در حالی که احدی این حکم را در شمار احکام اختصاصی پیامبر ذکر نکرده است.

رابعاً این حدیث نشان می دهد که علی(علیه السلام) از زشتی چنین کاری، یعنی جمع بین دختر پیامبر و دختری که پدرش مشرک بوده است، بی خبر بوده تا حدی که پیامبر را ناراحت کرده است؛ در حالی که چنین فرصتی با مقام والای علمی امیرالمؤمنین(علیه السلام) سازگاری ندارد. به علاوه، این حدیث با مقام تقوا و محبتی که حضرت علی(علیه السلام) به پیامبر و فاطمه زهرا(علیها السلام) داشتند، سازگار نیست.

ما انسان های معمولی اگر کار نادرستی را از دوستمان ببینیم و نپسندیم، ابتدا به صورت دوستانه و خصوصی به او تذکر می دهیم و اگر چند بار تذکر دادیم و او نپذیرفت، در آن صورت ممکن است در میان جمعیت، عیب او را بازگو کنیم تا از کار خود دست بردارد؛ در حالی که به طور قطع پیامبر اکرم(صلی الله علیه وآله) که در اوج اخلاق انسانی و الهی بوده اند، این امور را بیش از ما مراعات می کرده اند.

با توجه به این نکته، معنای حدیث این می شود که پیامبر هر قدر ناخرسندی خود و دختر خود را به حضرت علی(علیه السلام) تذکر داده، اثر ننموده تا این که پیامبر شکایت از حضرت علی(علیه السلام) را به میان مردم کشانده است و ...

کدام انسان مسلمان که فداکاری و ارادت و اخلاص، بلکه جان فدایی حضرت علی(علیه السلام) را نسبت به پیامبر می داند، چنین خبری را باور می کند!؟ کدام عاقل می پذیرد که حضرت علی(علیه السلام) تا این حد پیامبر و دخترش را ناراحت کند!؟

باری، از دیدگاه علمای شیعه این روایت دروغین و ساختگی است. طبق برخی نقل های دیگر، وقتی پیامبر اکرم(صلی الله علیه وآله) خبر خواستگاری را شنید، قضیه را از حضرت علی(علیه السلام) جویا شد. حضرت علی(علیه السلام) در جواب فرمود: «قسم به آن کسی که تو را به پیامبری مبعوث نمود آنچه را به تو گفته اند، من انجام نداده ام و هیچ گاه به ذهن من نیز خطور نکرده است که از دختر ابوجهل خواستگاری کنم».

شایان ذکر است که برخی از مخالفان حضرت علی(علیه السلام) این گونه خبرها را جعل می کردند، تا چنین تلقین کنند که آن حضرت فاطمه زهرا(علیها السلام) را ناراحت کرده است به پندار باطل خود بتوانند از شأن و منزلت آن حضرت بکاهند.  

حضرت علی(علیه السلام) درباره محبت و صمیمیت خویش با فاطمه زهرا(علیها السلام) می فرماید: «به خدا سوگند تا فاطمه زنده بود، او را به خشم نیاوردم و او نیز کاری نکرد که مرا به خشم آورد. هر گاه به او می نگریستم، غم و اندوه من برطرف می شد».

بنابراین روشن می شود که حضرت علی(علیه السلام) از دختر ابوجهل هرگز خواستگاری نکرده و این نقل تاریخی، دروغ و شایعه ای بیش نبوده است.

منبع:حوزه