روضه‌خانگی؛‌ رسمی ۸۵ ساله در تهران

عقیق:امیرحسین کسائی: این روزها اگر از هیأت و مراسم روضه‌خوانی سخن به میان آید، اذهان و به ویژه نسل جدید به یاد مجالس هیأت و جمعیت‌های بسیار زیاد در عزاداری ماه محرم می‌افتد. اما در همین زیر پوست شهر تهران، هنوز هم محله‌هایی هستند که علاوه بر ماه محرم در باقی ایام سال و در خانه‌ها، مجلس «روضه خانگی» برگزار می‌شود.

براساس برخی نقل‌های تاریخی، روضه‌های خانگی زمانی که رضاشاه در سال ۱۳۱۴ هجری شمسی، برگزاری مجالس عزاداری در مساجد و تکایا را ممنوع کرد، میان مردم رواج پیدا کرد و مردم برای برپایی مجلس عزاداری به خانه‌ها رفتند و هربار یک نفر بانی روضه در منزل خود بود و حتی پس از آزادی دوباره برگزاری مجالس عزاداری در حسینیه‌ها و مساجد، جلسات روضه‌های خانگی در کنار تکایا و هیأت‌ها ادامه پیدا کرد.

بخش بخش برگزاری یک مجلس روضه خانگی مملو از سادگی است. شاید تنها روضه‌ها و هیأت‌های بی‌نشان و بی‌علامت، همین روضه‌های خانگی باشند که برای اطلاع رسانی پرچم و بنر ندارند بلکه مردم دهان به دهان به یکدیگر خبر می‌دهند که فلان روز مجلس یکی از بچه‌محل‌ها روضه‌ خانگی برپاست.

در محله لویزان و بافت سنتی آن در شمال شرق تهران، حدود ۸۵ سال است که مجلس روضه خانگی در بسیاری روزهای ماه قمری برپا می‌شود. مجالسی که تنها به غیر از روضه اول ماه، زنانه برگزار می‌شود. اطلاع‌رسانی این روضه خانگی نیز کاملاً زنانه است و هر خانمی به همسایه و دوست و آشنای خود می‌گوید که فرضاً سوم ماه، روضه منزل «احترام خانم» است.

خانم‌های لویزان از سال ۱۳۱۴ نسل به نسل، بانی روضه خانگی برای اهل بیت(ع) بودند و امروز شاید بتوان گفت نسل سوم این مردم، در حال برگزاری روضه هستند. این خانم‌ها در بسیاری از روزهای ماه قمری برای روضه به منزل یکدیگر می‌روند.

صغری متقیان بانی روضه خانگی هشتم هر ماه در این باره می‌گوید: «این روضه‌ها از گذشته در خانه مادرم برگزار می‌شد و از سال ۱۳۳۰ به صورت مستمر توسط بنده، برگزار و تلاش شده است که وقفه‌ای در آن نباشد. در این مراسم از ابتدای امر مداحانی همچون حاج ریحون، مرشد احمد، میرزا ابراهیم، مرشد رجبعلی رضائیان، مرشد غلامعلی، مرشد داوود رضائیان و ... مدیحه‌سرایی داشتنه‌اند و امروز نیز حاج محسن شمس‌آبادی در این مراسم روضه‌خوانی می‌کند.»

روضه‌های خانگی سادگی بسیاری دارد به‌طوری که با یک پذیرایی ساده همچون چای و قند نیز می‌توان اقدام به برگزاری این روضه کرد تا بتوان از ثواب بسیار آن بهره‌مند شد. همچنین روضه‌خوان‌های این مجالس نیز عمدتاً انتظار زیادی برای صله زیاد ندارند و با رقم‌های کمی می‌توان صله این مراسم را نیز تأمین کرد.

ساده‌ترین، کم‌خرج‌ترین و شاید مخلص‌ترین محفل‌های این روزهای عزاداری در کشور، همین «روضه‌های خانگی» هستند. روضه‌هایی که باید بگذاریم دوباره مثل قدیم‌ترها دستمان را بگیرند تا در محرم حسین (ع) فکرمان لابه‌لای هیأت‌های بزرگ، مداح‌های مشهور و سخنران‌های پرآوازه گم نشود.

متقیان در این باره می‌گوید: «در این روضه‌های خانگی به مناسبت ماه‌های مختلف مداحی‌های متفاوتی انجام می‌شود اما پای ثابت آن‌ها، روضه برای ۵ تن آل عبا(ع) و ذکر مصیبت امام حسین(ع) است. البته در ایام سال نیز برای دیگر ائمه اطهار(ع)  روضه‌خوانی می‌شود»

شاید از مهم‌ترین دلایل سفارش به حفظ روضه‌های خانگی، پیچیدن و تکرار نوای روضه اباعبدالله در خانه و تأثیر وضعی نفَس حق روضه‌خوان روی خانه و افراد صاحب‌خانه و مهمانان باشد.

شاید این سوال مطرح شود که با وجود این همه هیأت‌ و مسجد که اقدام به برگزاری مراسم عزاداری‌ می‌کنند، چرا باید در خانه‌‌ها نیز مراسم روضه برپا کرد. امام باقر علیه السلام در روایتی که در کتاب کامل الزیارات، ص ۱۷۵ آمده‌است، نسبت به کسانی که در روز عاشورا، نمی‌توانند به زیارت آن حضرت بروند، اینگونه دستور عزاداری دادند و فرمودند: بر حسین علیه السلام ندبه، عزاداری و گریه کند و به اهل خانه خود، دستور دهد که بر او بگریند و در خانه‌اش با اظهار گریه و ناله بر حسین علیه السلام، مراسم عزاداری بر پا کند و یکدیگر را با گریه، تعزیت و تسلیت گویی در سوگ حسین علیه‌السلام در خانه‌هایشان ملاقات کنند.

حتی گفته‌شده، خوب است غذایی که در خانه پخته می‌شود به نیت و به نذر یکی از اهل‌بیت(ع) باشد تا هم‌ غذا برکت بگیرد، هم فضای خانه نورانی شود و هم اهل خانه، غذای پاک و پربرکت نذری میل کنند. علاوه بر این، روضه‌های خانگی در تقویت روابط میان اهل محل و خانواده‌ها هم مؤثر است. اغلب در این مجالس صله‌رحم هم اتفاق می‌افتد. بی‌تکلفی و سادگی این مراسم‌ها باعث حضور هر قشر و هر طبقه‌ای می‌شود که در نزدیک شدن، قلب‌ها به هم مؤثر است.

رسم اهالی محله لویزان این‌گونه است که باتوجه به برگزاری این روضه‌های خانگی در بازه زمانی صبح تا ظهر، تمامی اقوام به دعوت بانی روضه، شام معمان او می‌شوند تا در این قالب یک دیدوبازدید و صله رحم ماهانه داشته باشند.

براساس این گزارش، اخیراً نیز حسین طاهری مداح اهل بیت(ع) نماهنگی برای احیای روضه‌های خانگی خواند که  می‌توانید در اینجا مشاهده کنید: