عقیق:امام سجاد (ع) در سال ۹۴ بنابر مشهور یا سال ۹۵ هجری در سن ۵۷ سالگى بنا به روایتی در ۲۵ ماه محرم با زهرى که ولید بن عبدالملک یا هشام به آن حضرت (ع) دادند، به شهادت رسید. این امام همام بیش از ۳۴ بعد از واقعه کربلا در مصائب جانسوز شهادت امام حسین (ع)، برادران، عمو‌ها، بستگان و یاران سید و سالار شهیدان گریان بودند. دوران امامت حضرت زین‌العابدین (ع) با بیماری ایشان در دشت نینوا آغاز شد و بعد از آن نقش امام عارفان در زنده نگهداشتن قیام عاشورا، حضور در جمع اسرای اهل بیت (ع)، ایراد خطبه‌های روشنگرانه از کربلا تا شام و بعد از آن در مدینه و نشر معارف الهی به خوبی قابل تببین و تحلیل است. بعد از شهادت امام سجاد (ع)، فرزند برومندش، باقر آل محمد (ص) مراسم تدفین را انجام دادند و پیکر مطهرشان در جوار قبر عموى مظلومش امام حسن مجتبى (ع) در بقیع آرام گرفت. منابع تاریخی آمده است که سال شهادت آن حضرت (ع) را به خاطر کثرت فوت فقها و علما «سنه‌الفقهاء» نامیدند.
امام سجاد (ع) با یک سلسله برنامه‌های ارشادی، فرهنگی و تربیتی، مبارزات غیر مستقیم خود را آغاز کرد و امامت را به صورت مخفی و با تقیه و در زمانی دشوار عهده‌دار شد. با این وجود از درخشان‌ترین صفحات زندگی این امام همام را سخنان شکننده و افشاگرانه حضرت (ع) در مسجد اموی می‌توان یاد کرد. چرا که امام (ع) در لباس اسارت همان جهاد عظیمی را انجام داد که حسین بن علی (ع) در کربلا در قالب خون و شهادت به انجام رسانده بود. در زندگی امام سجاد (ع) سفرهای متعددی برای مراسم حج، فعالیت عملی، انفاق و آزادسازی بردگان، حضور در مسجد نبوی، سخنرانی در هر جمعه و گفت‌وگوهای علمی نیز وجود داشته است.
همچنین امام سجاد (ع) در دوره امامت سی و چهار ساله‌شان، شخصیت‌های مؤثر متعددی را تربیت کردند و این گروه از شاگردان با حضور در خانه و مسجد النبی (ص)، پیرامون امام (ع) حلقه می‌زدند و در تبیین معارف و اندیشه شیعی کوشا بودند. آمار تربیت‌یافتگان مکتب امام سجاد (ع) را تا ۱۷۱ نفر ثبت کرده‌اند که در میان چهره‌های مؤثر این مکتب می‌توان از ابوحمزه ثمالی، ابوخالد کابلی، سعید بن جبیر و سعید بن مسیب نام بردد. مبارزه با عالمان درباری، مبارزه با متصوفه و زاهد نمایان، مبارزه با تشبیه، مبارزه با جبرگرایی و هشدار درباره عقاید غالیان از مهم‌ترین فعالیت‌های فرهنگی امام سجاد (ع) در دوران امامتشان است. به مناسبت سالروز شهاد پیام‌رسان حادثه کربلا، ادامه‌دهنده سلسله جلیله امامت حضرت علی بن حسین (ع) با حجت‌الاسلام والمسلمین حبیب عباسی استاد حوزه و دانشگاه گفت‌وگو کردیم که مشروح آن در ادامه می‌آید:
عنصر رسانه‌ای امام سجاد (ع) برای انتقال پیام عاشورا از اشک مداوم تا بیان روضه مصور
بعد از واقعه عاشورا و با توجه به شرایط خفقان آن روز، امام سجاد (ع) از کدام روش رسانه‌ای برای رساندن پیام حق استفاده کردند؟
با توجه به شرایط خفقان آن روزگار و روش رسانه‌ای حضرت سجاد (ع) برای رساندن پیام حق باید به موضوع «اشک مداوم» توجه داشت. در طول دوره نسبتاً طولانی امامت امام سجاد (ع)، حضرت (ع) از زبان بدن که همان ناراحتی و اشک مدام است، استفاده کردند. اینکه افراد دائماً یک نفر را در حال گریه کردن و غصه خوردن ببینند، موجب تدبر و واکنش‌هایی می‌شود. در نظر داشته باشید گاهی یک شخص، یک نفر از کسان خود را از دست می‌دهد، یکی دو روز غصه می‌خورد. اما یک زمانی این شخص به صورت طولانی غصه‌اش مدام است و ادامه پیدا می‌کند. این برای اطرافیان سؤال می‌شود! هر کسی که ببیند، می‌پرسد چه اتفاقی افتاده است؟ بنابراین یک بخشی از انتقال این پیام به روش گریه و ظاهر اندوهگین بوده است.
نکته دوم اینکه یادآوری‌های حادثه عاشورا باز از طریق بیان‌ها احساسی بوده که این هم یک روش رسانه‌ای است. این سؤال می‌شود که چگونه در خاطر انسان‌ها یک واقعه‌ای ثبت می‌شود و باقی می‌ماند؟! در پاسخ باید گفت وقتی که در آن تشبیه اتفاق می‌افتد. وقتی که یک رویتی اتفاق می‌افتد. مثلاً امام سجاد (ع) وقتی به قصاب می‌رسد و می‌‌بیند دارد گوسفندی را ذبح می‌کند، شروع به گریه کردن می‌کند. قصاب سؤال می‌کند: چرا شما گریه می‌کنید! من دارم گوسفند ذبح می‌کنم! امام (ع) سؤال می‌کند به این گوسفند آب دادید که دارید او را ذبح می‌کنید؟! قصاب می‌گوید: بله! آب دادم. امام (ع) در اینجا می‌فرماید: ولی پدر ما را در کربلا آب ندادند و به شهادت رساندند.
بنابراین چنین شیوه رسانه‌ای، ماندگار است؛ یعنی این قصاب و کسانی که شاهد این منظره و گفت‌وگوی امام سجاد (ع) هستند، دقیقاً آن را درک و لمس می‌کنند و همیشه در ذهن آن‌ها می‌ماند که امام حسین (ع) مظلومانه به شهادت رسید. یا هر زمانی امام سجاد (ع) کودکی را در آغوش پدری می‌دیدند، گریه می‌کردند و بعد ماجرای شهادت حضرت علی‌اصغر (ع) را و همین طور موارد این چنینی را یادآوری می‌کردند.این یک اتفاق مهمی است؛ یعنی مدل برخورد مهمی است که حضرت (ع) انجام می‌دادند.
در واقع امام سجاد (ع) با اشک و چهره اندوهگین و با حالت بیان روضه به صورت مصور، به صورت استفاده از آیتم‌هایی که این آیتم‌ها احساسی و ماندگار است و در ذهن باقی می‌ماند، توانستند این پیغام را به صورت رسانه‌ای با همه فشارهایی که بود منتقل کنند.
اولین کسی که غذای اطعام برای عزاداران امام حسین (ع) را تدارک دید/ چرا امام سجاد (ع) «دعا» را انتخاب کرد
چگونه امام علی بن حسین (ع) توانستند بعد از آن مصیببت عظما، ضمن تسلی خانواده و اهل بیت امام حسین (ع)، به نشر معارف بپردازند؟
در اینجا بحث تسلی افراد و خانواده در مدینه مطرح است که باید در مدینه بعد از بازگشت همچنان ادامه پیدا می‌کرد. در ابتدا امام سجاد (ع) شرایط را برای عزاداری اهل بیت بنی‌هاشم فراهم کردند. براساس روایاتی که وجود دارد امام زین العابدین (ع) اولین کسی است که غذای اطعام برای عزاداران امام حسین (ع) را تدارک دیدند؛ یعنی به زنان بنی‌هاشم می‌گفتند شما عزاداری کنید و من برای شما غذا درست می‌کنم تا شما فرصت مناسب برای عزاداری داشته باشید که این درجه اهمیت عزاداری کردن و پرداختن به عزاداری را نشان می‌دهد که خیلی مهم است. زیرا کارکرد بالایی دارد.
نکته دیگر اینکه حضرت سجاد (ع) نشر معارف را با توجه به آن شرایط ویژه و خفقان از طریق «دعا» آغاز کردند. چون اگر حضرت سخنرانی‌های آتشین می‌خواستند انجام دهند با جو خفقان و فشاری که وجود داشت، قطعاً مزاحمت‌ها، ممانعت‌ها و اتفاقاتی پیش می‌آمد. بنابراین حضرت (ع) از سیستم دعا و ابزار دعا استفاده کردند. زیرا که دیگر جلوی دعا را نمی‌توانستند بگیرند. امام (ع) در سجده و حالت عادی دعا می‌کردند و این دعاها منتقل می‌شد و به دست شیعیان می‌رسید و در اختیار همگان قرار می‌گرفت. این در حالی است که می‌توان بیان داشت «دعا» روش و وسیله‌ای منحصربفرد برای انتشار معارف حقه و سیره نبوی از سوی امام سجاد (ع) در آن شرایط خفقان و سانسور حکومتی به صورت جدی دنبال شد.
هجوم ۵ هزار نفری لشکر یزید به مدینه/ چرا امام سجاد (ع) از واقعه حره پشتیبانی نکرد؟
روش سیاسی امام سجاد (ع) در حوادثی که در شهر مدینه بعد از عاشورا در دوران امامتشان رخ داد، چه بود و چرا از موضع‌گیری سیاسی به صورت علنی حضرت (ع) ابا داشتند؟
یکی از حوادث بسیار فجیع و دردناک در دوران حکومت ظالمانه و باطل یزید رخ داد، جریان هجوم به مدینه و واقعه حره است. مردم مدینه در جریان قیام امام حسین (ع) به نوعی کوتاهی کرده بودند و به همین خاطر دست به قیامی بعد از حادثه عاشورا زدند و به مخالفت با دستگاه حاکمیتی یزید پرداختند. این عوامل منجر شد که مسلم بن عقبه را یزید با ۵ هزار مرد جنگی برای حمله به مدینه بفرستد و او نیز سه روز مال، جان و ناموس مردم مدینه را بر لشکریانش حلال اعلام کرد! اینجا ۲ تا مسیر بود؛ یکی اینکه امام سجاد (ع) بخواهند با قیام مردم مدینه همراهی کنند و با جریان هیأت حاکمه درگیر شوند که با آن وضعیتی که مسلم بن عقبه داشت، نقل شده بیش از ۷۰۰ نفر از اصحاب پیامبر (ص) را در مدینه کشت و در جریان حمله به مدینه بیش از هزار دختر مورد تجاوز قرار گرفتند و از لشکریان مسلم بن عقبه فرزنددار شدند! به طوری که در تاریخ بعد از آن ماجرا، مسلم بن عقبه را به مُسرف بن عقبه نام‌گذاری کردن. کسی که اسراف در خون مسلمانان کرد.
راز همراهی نکردن امام سجاد (ع) با مردم مدینه
در منابع تاریخی ذکر شده که یزید در توصیه خود به مسلم بن عقبه، امام سجاد (ع) را به طور خاص و با ذکر نام، از تعرض سپاه استثنا کرده و به جدیت خواسته بود تا حرمت آن حضرت را نگاه دارد. همچنین نقل شده که امام (ع) برای تبری از شورش یا انکار آن و دوری از هیاهوی پیش آمده از شهر مدینه بیرون رفت تا از تعدی مردم در امان بمانند. امام سجاد (ع) بارها اقدام شورشیان را مردود دانست و آن را مذمت کرد و به خاطر همین رویکرد و توصیه، موجب شد تا لشکر یزید پس از فرو خواباندن شورش، از هرگونه تعرض به حضرت (ع) بپرهیزند.
بنابراین امام زین‌العابدین (ع) وارد این جریان نشده بودند. چون در حدی نبودند که بخواهند مقاومت داشته باشند و موفقیت داشته باشند. ضمن اینکه به هر حال کوتاهی از آن‌ها در گذشته سر زده بود و الان حضور امام سجاد (ع) و موضع‌گیری شدید حضتر (ع) مسأله‌ای را تغییر نمی‌داد. بلکه منجر به آسیب زدن بیشتر به اهل بیت(ع) می‌شد. لذا امام (ع) به این مسأله ورود نکردند و آن‌ها هم برخورد تند نسبت به اهل بیت (ع) در مدینه نداشتند و خانه اهل بیت(ع) و کسانی که در این خانه بودند و حتی به این خانه آمدند، در امان ماندند. با این وجود حضرت (ع) می‌دانستند که اکنون وقت مبارزه سخت بعد از واقعه عاشورا با آن شرایط ایجاد شده با سفاکی لشکریان یزید نیست. چرا که امکان و فضای برخورد نظامی و مقابله نظامی با توجه به افرادی هم که در آن فضا زندگی می‌کنند وجود ندارد.
دستاوردهای دوران امامت امام سجاد (ع)
همچنین توجه به حادثه کربلا، امام سجاد (ع) شکست قیام حره را پیش بینی می‌کرد و می‌دانست که کمترین همراهی و همکاری با این قیام، بیشترین هزینه را برای شیعه دارد و خود و یارانش به شهادت می‌رسند و از تشیع، چیزی باقی نخواهد ماند. بنابراین امام (ع) نه تنها در قیام حره شرکت نکرد. بلکه به درخواست مروان حکم به زنان و کودکان بنی امیه پناه داد تا آن‌ها از گزند قیام مردم مدینه در امان باشند. این رفتار امام (ع) و با وجود شقاوت و سختگیری بنی امیه نسبت به اسرا و خاندان اهل بیت (ع) پس از حادثة کربلا نشان دهنده عظمت روح و رأفت اسلامی است.
در پایان باید اشاره کنم که دوره امام سجاد (ع) دوره تثبیت مظلومیت امام حسین (ع)، تبیین مظلومیت امام حسین (ع) و در واقع روشن شدن حقایق برای مسلمانان است و امام سجاد (ع) با عزاداری طولانی و با بیان مصائب امام حسین (ع) و آن قساوت لشکریان دشمن این کار را انجام دادند و این مسیر را طی کردند تا به این صورت جدی در تاریخ ثبت شود. چون بنی‌امیه به صورت جدی به دنبال نابود کردن و حذف هر چیزی مربوط به شهادت و مظلومیت امام حسین (ع) بود.
پی‌نوشت:
«واقعه حَرّه»؛ نام واقعه برخورد خشونت‌آمیز لشکر شام به فرماندهی مسلم بن عقبه با قیام مردم مدینه در سال ۶۳ قمری است که مردم مدینه به رهبری عبدالله بن حنظلة بن ابی عامر علیه حکومت یزید بن معاویه قیام کردند. در این واقعه، بسیاری از مردم مدینه، از جمله ۸۰ تن از صحابه پیامبر (ص) و ۷۰۰ تن از حافظان قرآن کشته شدند و اموال و نوامیس مردم به غارت رفت. امام سجاد (ع) در این قیام با مردم مدینه همراه نشد. ولی در خانه خود، به بسیاری از زنان، کودکان و حتی اهل و عیال و اطرافیان مروان بن حکم پناه داد.
منبه:فارس
