پاسخ به یک شبهه ۵ تفاوت جهاد با تروریسم

واژه «ترور»، واژه‌ای فرانسوی و به معنای قتل سیاسی با اسلحه است و تروریست کسی است که طرفدار خشونت عمل و ایجاد رعب و ترس است، چه خود عامل آن‌هم باشد و چه نباشد.(۱) در زبان عربی برای این مفهوم از واژه ارهاب، به معنای ترور و ارهابی، به معنای تروریست استفاده می‌شود.

تفاوت‌های ترور و جهاد

۱- «ترور» عملی است که به منظور اهداف غیرانسانی و در جهت افساد و متضمن به خطر افکندن امنیت و ایجاد زمینه تعرض و محدودیت در مورد حقوق مشروع بشری و موجب سلب آرامش شود. بنابراین، مهم‌ترین عنصر در تعریف ارهاب (تروریسم)، همانا سلب امنیت است که آن را تا حد بزرگ‌ترین جنایات علیه بشریت، خطرناک می‌سازد.(۲) در حالی که جهاد اسلامی، درست بر خلاف چنین هدفی انجام می‌گیرد و به منظور ایجاد امنیت یا بازگرداندن امنیت از دست رفته است.

۲- «ترور» گونه‌ای از توسل به زور و اقدامات خشونت‌آمیز است که غیرقانونی است و مطابق با هنجارهای حقوقی مجاز به حساب نمی‌آید و به همین جهت هم مخفیانه انجام می‌گیرد، در حالی که جهاد، امری مشروع و مجاز و برای دفاع از حقوق طبیعی انسان است و آشکارا و با در نظر گرفتن هنجارهای اخلاقی و حقوق بین الملل صورت می‌پذیرد.

۳- «ترور» اقدامی غیرانسانی است و از نگاه وجدان بشری و مراجع حقوقی، محکوم است، در حالی که جهاد، در زمره اقدامات انسانی و مورد تأیید دین و قانون است.

۴- در احکام جزایی اسلام، اقدامات تروریستی، مصداق محاربه و افساد فی الارض است و عاملان آن، محارب و مفسد فی‌الارض معرفی شده‌اند. حکم اسلام درباره  تروریست و مفسد فی‌الارض اعدام به شیوه‌ خاصی است که در کتب مفصل فقهی بیان شده است. از این عناوین و احکام مترتب بر آن‌ها، در باب حدود بحث می‌شود و احکام آن، بر گرفته از آیات ۳۳ و ۳۴ مائده است.

امام خمینی (ره) در تحریر الوسیله، محاربه را چنین تعریف می‌کند: محارب، هر آن کسی است که شمشیرش را برهنه کند یا آن را تجهیز نماید تا مردم را بترساند و می‌خواهد در زمین افساد نماید؛ در خشکی باشد یا در دریا، شهر باشد یا غیر آن، شب باشد یا روز. اما در مقابل، جهاد برای اصلاح در زمین و قلع و قمع ریشه فساد و افساد تشریع شده است.

۵- اقدامات تروریستی، از طرف هر فرد یا گروه یا سازمان که صورت پذیرد و جان، مال و آبروی مردم و افراد بیگناه را مورد حمله قرار دهد، از نظر اسلام محکوم است. در نظام اخلاقی و فقهی اسلام، رعایت اخلاق و حقوق انسانی، در همه شرایط لازم و ضروری است. حتی در هنگام دفاع مشروع، کشتن افراد بی‌گناه، تعقیب فراریان، کشتن اسیران، زنان و کودکان، تخریب جنگل‌ها و درختان، تعرض به نوامیس مردم و غارت اموال آن‌ها و پرده‌دری و غیره، ممنوع و محکوم است. در حالی که در اقدامات تروریستی، همه این هنجارها و حدود نادیده گرفته می‌شود.

امام صادق (ع) می‌فرمایند: پیامبر اسلام (ص) هر گاه می‌خواست سپاهی را به جنگ اعزام کند، به آن‌ها می‌فرمود: نیرنگ نکنید، حقه نکنید، مثله نکنید، سالخوردگان و کودکان و زنان را نکشید، درختی را نبرید، مگر مجبور شوید و نیز استفاده از سمّ (سلاح شیمیایی)، در سرزمین مشرکان را نهی می‌کرد.(۳)

کنوانسیون سازمان کنفرانس اسلامی در مقابله با تروریسم بین المللی اعلام داشته است: تروریسم، هر گونه عمل خشونت‌آمیز یا تهدیدکننده‌ای است که صرف‌نظر از مقاصد یا انگیزه مرتکبین آن، به منظور اجرای یک طرح جنایتکارانه فردی یا گروهی و با هدف ایجاد رعب بین مردم یا تهدید آنان، به وارد آمدن صدمه به آنان و به انداختن خطر زندگی‌، حیثیت، آزادی، امنیت یا حقوق آنان یا تهدید به صدمه زدن به محیط زیست یا هرگونه تهدیدات به اموال عمومی و خصوصی، به منظور به مخاطره انداختن یا اشغال یا تصرف آن‌ها و به خطرانداختن یکی از منابع ملی یا تأسیسات بین‌المللی یا تهدید کردن ثبات و تمامیت ارضی و وحدت سیاسی یا حاکمیت کشورهای مستقل انجام گیرد.(۴)

از تعریف تروریسم، در منشور کنوانسیون کشورهای اسلامی به دست می‌آید که مصادیق تروریسم، عبارتند از: سوءقصد، تهدید جان افراد بیگناه و تهدیدهای دیگر، ایجاد رعب و ترس، آدم‌ربایی، گروگان‌گیری، رفتار خشونت بار توأم با ارعاب و ایجاد ترس، اقدام مسلحانه‌ای که امکان آسیب رساندن به غیرنظامیان یا افراد بی‌گناه در آن وجود داشته باشد، تعدی به جان و مال و حیثیت مأمورین دیپلماتیک، ایجاد ناامنی و اخلال در نظم و امنیت و آسایش عمومی، و مساعدت مالی و سایر امکانات به تروریست‌ها، تخریب یا تهدید به تخریب اموال شخصی و عمومی و محیط زیست.(۵)

دین مقدس اسلام اجازه نمی‌دهد که یک فرد مسلمان یا یک تبعه کشورهای اسلامی، گرچه مسلمان نباشد، دست به اقدامات تروریستی بزند، چه بر ضد یک فرد یا یک جامعه غیرمسلمان، در داخل قلمرو حاکمیت اسلامی یا خارج از آن و با اهداف سیاسی، نظامی و غیره باشد.

از مجموع این مطالب به دست می‌آید که تروریسم، با جهاد در دو قسم آن یعنی جهاد دفاعی و ابتدائی مشروع، فرق آشکار دارد و باید بین تروریسم و مبارزات و نهضت‌های‌آزادیبخش و عملیات‌های شهادت‌طلبانه، تفاوت قائل شد.

پی‌نوشت‌ها:

۱- دهخدا، علی‌اکبر، لغت‌نامه، تهران، چاپخانه ارشاد، ۱۳۶۱.

۲- عمید زنجانی، عباسعلی، فقه سیاسی، تهران، امیرکبیر،۱۳۷۷،ج ۳،ص۴۲۶.

۳- محمد بن یعقوب کلینی، فروع کافی، بیروت، دارصعب، ج۵، ص۲۷.

۴- هاشمی، کامران، حقوق اسلامی در تقابل تروریسم بین‌الملل، راهبرد شماره ۲۱، مرکز تحقیقات استراتژیک، ص ۱۳۸.

۵- همان، ص ۱۴۰.      

معرفی منابع جهت مطالعه بیش‌تر:

۱-فهوی هویدی، تروریزم و انواع آن و تلاش جهت گسترش معنی و مفهوم اصطلاح تروریسم، مجله راهبرد، شماره ۲۱.

۲-هاشمی، کامران، حقوق اسلامی در تقابل تروریسم بین‌الملل، راهبرد شماره ۲۱، مرکز تحقیقات استراتژیک، ص۱۳۸.