نبود ترجمه و شرح روسی نهج‌البلاغه، یک فقدان بزرگ بود

وی به‌دلیل تسط به زبان‌های مختلف، کتاب‌هایی از عربی و انگلیسی را نیز به زبان روسی ترجمه کرده که می‌توان به ترجمه کتاب «اقتصادنا» شهید صدر اشاره کرد. او در اوایل فروپاشی کمونیست در روسیه به اسلام گرایید و مذهب اهل‌بیت(ع) را برگزید. تاراس دارای چند مدرک دانشگاهی در رشته‌های مهندسی اقتصاد و هوا و فضا، دکتری فلسفه، ادبیات عرب و زبانشناسی است. او در کنفرانس‌هایی که در کشورهای مختلف برگزار شده شرکت داشته و مقاله‌های متعددی با محوریت اسلام‌شناسی ارائه کرده است. یکی از تخصص‌های وی، امور بانک‌داری اسلامی است و حضور او در این مناطق مختلف سبب شده که به زبان‌های انگلیسی، عربی، اردو و فارسی تسلط یابد.

وی با حضور در خبرگزاری تسنیم، درباره فعالیت‌های خود در عرصه ترجمه کتب دینی به زبان روسی توضیحاتی ارائه کرد که مشروح آن را در ادامه می‌خوانید:

* چه شد وارد که عرصه ترجمه کتاب‌های دینی به زبان روسی شدید؟

تا زمان فروپاشی رژیم کمونیستی بسیاری از منابع اساسی و اصلی مذاهب مختلف در دسترس مردم کشور روسیه نبود و اصلاً برخی منابع به زبان روسی ترجمه نشده بود. من کتاب‌هایی از ابن‌سینا را مطالعه می‌کردم و تحت تأثیر آثار او قرار گرفتم و متوجه شدم در کشورمان حتی در رشته‌های شرق شناسی موضوعی با عنوان شیعه شناسی وجود ندارد. حتی با وجود ارتباط با دانشگاه مسکو، سن‌پترزبورگ و آکادمی علوم خیلی سخت بود که به منابع شیعیان و کتاب‌های مرتبط به مذهب تشیع دسترسی پیدا کنیم، چراکه اکثر آنها به زبان روسی ترجمه نشده بود. بعد از چند سال و آشنایی با دین اسلام و مشرف شدن به دین اسلام، برای ادامه تحصیل به کشور کویت رفتم و تقریباً یک و نیم سالی در آنجا اقامت داشتم و توانستم با منابع مختلف شیعی بیشتر آشنا بشوم و در نهایت دریافتم که مسلمانان و شیعیان روسیه به وجود و مطالعه چنین کتاب‌هایی نیاز دارند. خیلی از کتاب‌‌های دینی و شیعی نه تنها به زبان روسی در کشور روسیه موجود نبود، بلکه به زبان عربی و فارسی هم وجود نداشت و مجبور بودم خیلی از کتاب‌ها را از سایر کشورهای دیگر به اینجا بیاورم.

عدم وجود ترجمه روسی نهج‌البلاغه، یک فقدان بزرگ بود

* یکی از کارهای ویژه شما، ترجمه کتاب نهج‌البلاغه به زبانی روسی بوده است، لطفاً در این باره توضیح دهید.

بله، من در سال 2003 میلادی اقدام به ترجمه کامل کتاب نهج‌البلاغه کردم که تا پیش از بنده کسی چنین کاری نکرده بود و در واقع بنده نخستین مترجم و مفسر نهج‌البلاغه به زبانی محسوب می‌شوم. البته برخی بودند که چند خطبه از نهج‌البلاغه حضرت علی (ع) را ترجمه کردند، اما اینکه به طور کامل تمام خطبه‌ها، حکمت‌ها، نامه‌ها و کلمات قصار به زبان روسی ترجمه شود، توسط بنده برای اولین بار اتفاق افتاد و اولین ترجمه نهج‌البلاغه پس از یک سال و سه ماه به زبان روسی در اختیار مردم قرار گرفت. اینکه در کشور روسیه ترجمه روسی از نهج‌البلاغه وجود نداشت یک فقدان بسیار بزرگ برای مسلمانان و شرق‌شناسان روسیه بود، نهج‌البلاغه به اعتقاد برخی در جایگاه دوم پس از قرآن کریم قرار دارد.

انتشار ترجمه و شرح نهج‌البلاغه به زبان روسی

چند سال قبل از اینکه کار ترجمه نهج‌البلاغه را آغاز کنم یعنی در سال 97 میلادی در کشور امارات توانستم با متن این کتاب و همچنین شرح و توضیحات شیخ محمد عبده از برادران اهل سنت درباره نهج‌البلاغه آشنا شوم و چند سال بعد کار ترجمه را آغاز کردم. کار انتشار این کتاب را آکادمی علوم و برخی ستادهای ایرانی بر عهده گرفتند، این کتاب چهار بار تجدید چاپ شد و امسال نسخه جدید آن با ویرایشی اندک به همراهی شرحی جدید بر آن منتشر و روانه بازار کتاب خواهد شد. زبان نهج‌البلاغه زبان ساده‌ای نیست که هر مخاطبی بتواند آن را فهم کند. من می‌خواستم از زبان روسی فنی برای ترجمه استفاده کنم که این فقط برای تحصیل کرده‌های روسی قابل فهم بود، به همین دلیل، احساس کردم نیاز به یک شرح و توضیح در کنار ترجمه آن داریم.

* در شرحی که نوشتید، از کدام یک از شرح‌های نوشته شده در گذشته توسط اندیشمندان استفاده کردید؟

استفاده و مراجعه به سایر شرح‌های نوشته شده در گذشته برای بنده که می‌خواستم شرحی بر نهج‌البلاغه بنویسم، امری ضروری بود. در میان شرح‌های مختلف به طور ویژه از شرح 20 جلدی ابن ابی‌الحدید و شیخ محمد عبده از برادران اهل سنت و شرح آیت‌الله دین‌پرور استفاده کردم. این کتاب برای تمام مسلمانان جهان است و اختصاصی به شیعیان ندارد، چراکه امروز بسیاری از اندیشمندان در سراسر دنیا این کتاب تأثیر پذیرفته‌اند. هدف من از این کار ارائه یک شرح و توضیح عقل‌گرا و فلسفی از بیانات امام علی (ع) در نهج‌البلاغه بوده است، چون از جهت زبان‌شناختی به خصوص زبان قدیم اطلاعات مهمی در این دو شرح بیان شده که نمی‌توان آنها را نادیده گرفت.

* امیرالمومنین (ع) را چگونه شخصیتی دیدید؟

حضرت امیرالمومنین (ع) شخصیتی برجسته هستند که از سوی خداوند متعال برانگیخته شدند. حضرت علی (ع) برانگیخته شد تا حافظ میراث پیامبر (ص)، جانشین ایشان و هادی دیگری برای بشریت باشد. هر کسی جز حضرت امیر مومنان (ع) توان بر عهده گرفتن این مأموریت بزرگ را نداشت و در زمان آن حضرت هیچ کسی در شجاعت و فضائل دیگر در حد مقایسه با آن حضرت نبود. کتاب نهج‌البلاغه را نشان‌دهنده جایگاه والای حضرت علی (ع) است. من در فرایند کار ترجمه کتاب نهج‌البلاغه، با شخصیت آن حضرت رابطه بسیار نزدیکی پیدا کردم. وقتی این کتاب را مطالعه می‌کنیم، گویی خود آن حضرت به طور مستقیم با ما در حال سخن هستند.‌ البته بعضی احساسات قابل وصف نیست و فقط می‌توانم بگویم بهتر است افراد خودشان این کتاب را مورد مطالعه قرار بدهند. هر کسی با مطالعه این کتاب ارتباط خاصی با آن حضرت پیدا می‌کند.

* در مسیر ترجمه با مشکلاتی هم مواجه شدید؟

اتفاقاً کار ترجمه بسیار روان پیش رفت و مشکلی برام پیش نیامد. یکی از نکات مهم این بود که سعی کردم ترجمه‌ای فنی انجام دهم، منظورم این است که سخنان حضرت علی (ع) متنی با قافیه و موزون است؛ من سعی کردم آنجاهایی که وزن و قافیه دارد در متن ترجمه با قافیه و موزون باشد تا این طریق بتواند به خود کلام حضرت شباهت بیشتری پیدا کند و اثرگذاری بیشتری هم روی مخاطبان داشته باشد.

* نحوه استقبال از ترجمه کتاب نهج‌البلاغه چطور بود؟

تمام تیراژهای کتاب پس از انتشار به سرعت تمام می‌شد و استقبال عجیبی از آن صورت می‌گرفت، بسیاری بودند که امکانات و توانایی خریداری کتاب را در آن زمان نداشتند، امام مشتاقانه به دنبال آن بودند تا اینکه فایل کتاب به صورت مجازی در صفحات اینترنتی در اختیارشان قرار گرفت، بنابراین علاوه بر خیل مشتاقانی که این کتاب را خریداری کردند، بسیاری نیز بودند که از طریق اینترنت فایل ترجمه روسی آن را دانلود و مطالعه کردند. در واقع این کتاب چهار با تجدید چاپ شد، اما چندین هزار نسخه آن نیز به صورت مجازی در اختیار علاقه‌مندان قرار گرفت. این کتاب از سوی مخاطبان مسیحی نیز بسیار مورد توجه قرار گرفت، طوری که می‌توانم بگویم استقبال مسیحیان از این کتاب بیش از استقبال مسلمانان بوده است، چون مخاطبان مسیحی در محیط روسی زبان به دنیا آمدند و با زبان ادبی روسی آشنایی بیشتری نسبت به مسلمان مهاجر که از کشورهای مختلف به روسیه آمدند و سال‌ها بعد با زبان روسی آشنا شدند دارند. مسیحیان استعداد زیادی برای فهم سخنان حضرت علی (ع) در نهج‌البلاغه داشتند. جرجی جرداق مسیحی یکی از آن آنهاست که سال‌ها پیش طبق گفته خودش بیش از 200 مرتبه نهج‌البلاغه را مطالعه کرده است. حتی بسیاری از دوستان لبنانی مسیحی من حافظ نهج‌البلاغه هستند و آن را کتاب راهنمای خود می‌دانند.

* در فرایند کار ترجمه، چه بخش‌هایی از کتاب نهج‌البلاغه مورد توجه بیشتر شما قرار گرفت؟

در فرایند ترجمه نهج‌البلاغه، احساسات و حالتی خاص برایم ایجاد می‌شد. در میان تمام سخنان حضرت امیر (ع)، خطبه‌های اول و هجدهم از اهمیت بسیاری برخوردار است، چراکه فلسفه توحید و یکتاپرستی به صورتی زیبا و عمیق تبیین می‌شود. پیروان مذهب تشیع اعتقاد به عدالت الهی دارند، در همین راستا نامه 53 نهج‌البلاغه که دربردارنده توصیه‌های حضرت علی (ع) به مالک اشتر نخعی است از اهمیت بالایی برخوردار است و می‌تواند قانون اساسی کشور اسلامی باشد. یکی دیگر، نامه 31 نهج‌البلاغه درباره وصیت‌های آن حضرت به امام حسن مجتبی (ع) است، این نامه‌ای پر محتوا و سرشار از معنویت است، این وصیت‌ها نه تنها در آن دوران اهمیت بسیاری داشته، بلکه در عصر حاضر نیز بسیار حائز اهمیت و کاربردی است. بخش سوم نهج‌البلاغه که شامل کلمات قصار آن حضرت است، برای زندگی هر روز ما قابل استفاده است.

* شما کتاب صحیفه سجادیه امام زین العابدین (ع) را هم به زبان روسی ترجمه کردید؟

بله، ترجمه کامل کتاب صحیفه سجادیه به سفارش یکی از بنیادهای اسلامی مسکو انجام شد. این کار دومین ترجمه روسی صحیفه سجادیه بود که با کمی استناد به ترجمه نخست آن صورت گرفت، اما بنده و مترجم نخست دیدگاه‌ها و برداشت‌ها جداگانه خودمان را داریم، در هر حال هر دو ترجمه برای مسلمانان روسیه اقدامی شایسته‌ای بوده است.

ترجمه روسی تفسیر المیزان به 20 جلد می‌رسد

* کار ترجمه تفسیر المیزان مرحوم علامه طباطبایی به کجا رسید؟

گرچه این کار به سفارش جامعة المصطفی العالمیة آغاز شد، اما ترجمه این اثر برای خود من از اهمیت بالایی برخوردار بود، حتی اگر از سوی جامعة المصطفی این طرح پیشنهاد نمی‌شد، یک روزی آن تفسیر را ترجمه می‌کردم. تفسیر المیزان علاوه بر طرح مباحث زبان‌شناختی و حدیثی، مباحث عقل‌گرا و فلسفی هم دارد که مطابلق با علوم معاصر و اندیشه امروز است. علامه حدود 39 سال پیش از دنیا رفتند و یکی از معاصران ما به شمار می‌روند و به همین دلیل ما به تفاسیری مانند تفسیر المیزان نیازمندیم. خودم در بعضی کلاس‌های درس شاگردان علامه طباطبایی حضور داشتم و از این طریق نسبت به ایشان شناخت خوبی پیدا کردم و ارادت خاصی به ایشان دارم.

تفاسیر بسیار کمی از قرآن به زبان روسی وجود دارد

* تاکنون چه مقدار از کار ترجمه تفسیر المیزان انجام شده است؟

متن اصلی تفسیر المیزان 20 جلدی است، در حال حاضر فقط 5 جلد آن ترجمه شده و قرار است در نهایت کار ترجمه تفسیر المیزان به 20 جلد برسد، البته هیچ از این 5 جلد ترجمه چاپ نشده است. اکنون باید ببینیم جامعة المصطفی برای ادامه کار ترجمه چه برنامه‌ای دارد، ان‌شاءالله این کار را در نهایت به سرانجام می‌رسانم. مخاطبان روسی‌زبان به اینگونه تفاسیر بسیار نیاز دارند، اکنون تفاسیر بسیار اندکی به زبان روسی وجود دارد، در حالی که چندین نسخه از ترجمه روسی قرآن کریم وجود دارد. معتقدم که ترجمه این اثر به زبان روسی بسیار مورد استقبال روسی زبانان قرار خواهد گرفت.

===================

گفتگو از امیرمحسن شیخان

منبع:تسنیم