بیداری جامعه اسلامی هدف اصلی قیام امام حسین (ع) است

 مهدوی‌راد در این نشست اظهار کرد: در فرهنگ شیعه و به‌ویژه آموزه‌های شیعه، جریان‌هایی داریم که به لحاظ نقش‌آفرینی در هدایت زندگی مومنان، جایگاه ویژه‌ای دارند که به معارف مکتوب و ملحوظ آن‌ها آنچنان که باید توجه نکرده‌ایم و بیشتر به جنبه‌های عملی آن آموزه‌ها توجه داریم.

 وی ادامه داد: یکی از متون مهم معارفی ما، زیارت‌ها است که به لحاظ تأمل در درون‌مایه‌ها، نوعا مورد غفلت واقع شده‌اند. در آداب دینی ما در اماکن مقدس و مضاجع شریف و مطهر اهل بیت (ع) زیارت‌نامه می‌خوانیم و با مجموعه‌ای از جملات با آن بزرگوار گفت‌وگو می‌کنیم. این زیارت‌نامه‌ها بر سه گونه است؛ برخی مأثور است به این معنی که مستقیم از ائمه نقل شده مانند زیارت جامعه کبیره یا زیارت امین‌الله. برخی مأثور نیستند و عالمان بزرگوار به نقل از زیارت‌نامه‌های مأثور آن‌ها را نوشته‌اند و بخش دیگر نیز زیارت‌هایی است که در انسان آن ارتباط معنایی را ایجاد نمی‌کنند.

 این نویسنده و قرآن‌پژوه در ادامه گفت: در سال‌های اخیر پژوهش عالمانه‌ای در قم انجام شده که مجموعه زیارت‌های معصومان و دیگر بزرگواران مانند حضرت عباس (ع) و حضرت زینب (س) را دسته‌بندی کرده است. به‌عنوان نمونه حضرت عباس (ع) سه نوع زیارت‌نامه دارد که یکی از آن‌ها مأثور و نقل شده از امام صادق (ع) است. آنچنان که در روزگار انقلاب اسلامی به محتوای دیگر متون از جمله دعاها تأمل می‌شود و رویکرد خوبی نسبت به آن‌ها صورت گرفته، در محتوای زیارت‌ها آنچنان تأمل نمی‌شود.

 دبیر علمی جایزه کتاب سال جمهوری اسلامی ایران تصریح کرد: یکی از زیارت‌های مأثور اربعین، زیارت منقول از امام صادق (ع)، معروف به زیارت اربعین با محتوای بسیار عمیق، دقیق و مهم و نقش‌آفرین است. در این مجال به دو بخش از این زیارت به‌طور اجمال می‌پردازم. یک بخش، گزارش حضرت صادق (ع) از کسانی است که در کربلا رویاروی امام حسین (ع) قرار گرفتند. در واقع یک نوع تیپ‌شناسی و گونه‌شناسی از این افراد صورت گرفته است. بخش دوم، نشانگر هدف‌گیری امام حسین (ع) از اهداف قیامش است.

 مهدوی‌راد در این‌باره توضیح داد: در زمینه هدف‌گیری قیام امام، مطالب مختلف با قرائت‌های متفاوت بیان شده ازجمله اینکه امام برای شهادت رفته، امام برای امر به معروف و نهی از منکر قیام کرده و یا اینکه امام برای برانداختن حکومت اموی و احیای حکومت علوی قیام و حرکت کرد. البته معتقدان به رویکر سوم نباید اشتباه کنند که امام از ابتدا با این هدف حرکت کرده، بلکه در بین مسیر و به دلایلی این هدف شکل گرفت.

 نویسنده کتاب «سیر نگارش‌های علوم قرآنی» افزود: تمامی این بزرگان با رویکردهای متفاوت این را انکار نمی‌کنند که بن‌مایه اصلی قیام امام حسین (ع)، بیداری جامعه اسلامی است. امام احساس کرده بود پیکره جامعه را زخمی عمیق گرفته که هرلحظه امکان دارد جامعه را از هم بپاشاند و نیاز به خون تازه داشت. یک نوع گمراهی و سیاهی بر جامعه آن روز حاکم بود. جمع‌بندی از هدف‌گیری همه انبیاء و اولیاء در این خلاصه می‌شود که ارسال رُسُل و نزول کُتُب، برای بیداری انسان و نشان دادن جایگاه و شخصیت اوست.

وی گفت: کسانی که در کربلا روبه‌روی امام قرار داشتند، دین و انسانیت و کرامت و زندگی و دنیا و آخرت خود را به پست‌ترین چیزها فروخته بودند. این افراد از چند طیف بودند؛ فرصت‌طلبان، فریب‌خورده‌های تبلیغات عجیب اموی، جیره‌خواران آزمند، ترسویان ناخوشایند و بزدلانی که با یک هوی صحنه را خالی می‌کنند. درباره اصحاب امام نیز کارها و پژوهش‌های خوبی صورت گرفته است. در این منابع آمده که در بین یاران امام از بچه 13 ساله تا پیرمرد 90 ساله چنان حرف می‌زنند و رجز می‌خوانند که انگار حضرت محمد (ص) و امیرالمومنین (ع) حرف می‌زنند. این نشانه آگاهی‌آفرینی و بیداری است که امام در ذهن و دل و زبان آن‌ها ایجاد کرده بود. به بیان دکتر شریعتی، حُر از تاسوعا تا عاشورا نه کتاب و فلسفه خواند و نه هیچ کاری دیگر کرد بلکه فقط امامش عوض شد و از نار به نور رفت و این نتیجه همان آگاهی است که در او ایجاد شد.

این قرآن‌پژوه و استاد دانشگاه اظهار کرد: امام حسین (ع) قیام کرد که انسان را از جهالت و غفلت نجات دهد و آگاهی و بیداری در ذهن او بریزد. همه شهدای کربلا، نمونه کامل آگاهی و بیداری و رشد فکری هستند و به هرآنچه اسمش دنیاست و برای انسان دام درست می‌کند، پشت کردند. اربعین یادآور جریانی است که این جریان تا روز قیامت هر روز پرفروغ‌تر خواهد شد. امروز تاریخ را نگاه کنیم نه فقط مسلمانان و شیعیان، بلکه هرکسی به ارزش و شرافت فکر کند، حسین (ع) را به عظمت یاد می‌کند. اربعین تجلی این حقیقت است که درون‌مایه‌ کل قرآن این است که حق می‌ماند و باطل می‌رود.

  اربعین به معنای 40 روز ریاضت برای تکامل نفس است

 در ادامه حجت‌الاسلام والمسلمین محمدعلی خسروی نیز در این نشست با تاکید بر اینکه اربعین حسینی هیچ ربطی به واژه اربعینی که در قرآن آمده، ندارد، گفت: در قرآن، اربعین به معنای سن رشد آمده است. گاهی اربعین به معنای 40 روز ریاضت برای تکامل نفس است. کتاب‌هایی هم با عنوان چهل حدیث داریم که علما در آن‌ها 40 حدیث سازنده را جمع‌آوری کرده‌اند که بازهم هیچ ربطی به اربعین حسینی ندارد و تنها یک تشابه اسمی است. منشأ اربعین حسینی هیچکدام از این معانی نبوده، بلکه به این دلیل که جابربن عبدالله انصاری و عطیه اوفی به‌عنوان اولین زائران قبر امام حسین (ع) چهل روز پس از شهادت آن حضرت به آنجا رسیدند، به این نام نامگذاری شده است. چنانچه آن‌ها سی روز بعد از عاشورا به آنجا می‌رسیدند، بجای اربعین، ثلاثین می‌گرفتیم.

وی افزود: منشأ اصلی این زیارت‌نامه‌ها و خروشی که امروز می‌بینیم مبنی بر اینکه میلیونها عاشق در اربعین به سوی مرقد امام حسین (ع) می‌شتابند در دنیا نظیر ندارد، معنای آیه شریفه مودت است که درباره آن صدها کتاب نوشته شده است؛ ای پیامبر بگو من از شما هیچ مزدی برای رسالت نمی‌خواهم مگر یک مُزد؛ عشق و محبت به ذوی‌القُربی. زمخشری در کتاب «کشاف» می‌نویسد، وقتی آیه مودت نازل شد، پرسیدند: یا رسول‌الله، ذوی‌القربی چه کسانی هستند؟ فرمود: علی و زهرا و دو فرزندش. جالب اینجاست که اهل سنت هم محبت اهل‌بیت را واجب می‌دانند. بالای قبر امام شافعی نوشته شده که ای اهل‌بیت پیامبر (ص)، محبت شما فرض و واجب است و این واجب در قرآن آمده است. در نماز که رکن دین است،‌ باید با صلوات، مُزد رسالت را بپردازیم. بنابراین مودت و محبت اهل‌بیت (ع)، مُزد رسالت شد.

مدیرکل دفتر آموزش و برنامه‌ریزی و توسعه مشارکت‌های معاونت قرآن و عترت، بیان کرد: پیامبر (ص) انسانیت را زنده کرد و انسان را به کرامت رساند. زحمات پیامبر (ص) فوق‌العاده بود و مزد این رسالت، مودت اهل‌بیت (ع) است. رسالت پیامبر (ص) برای تربیت انسان بود و مهم‌ترین عنصر تربیت انسان، محبت و عشق است. محبت ذوی‌القربی، اساسی‌ترین عنصر برای تربیت انسان است. محبت ریشه تربیت است. ناپایدارترین محبت‌ها، محبتی است که از جمال ظاهری برخاسته باشد و پایدارترین آن‌ها محبتی است که از جمال معنوی بروید. جمال حسین (ع) معنوی است که هنوز پس از نزدیک به 1400 سال همچنان باقی است.

خسروی در پایان گفت: به بیان معصوم، محبت اهل‌بیت (ع)، محبت و شوق می‌آورد و امروز تجلی آن‌ را در اربعین می‌بینیم. اربعین، تجلی پرداختن مزد رسالت است.