حماسه ، ایثار، عشق ، شجاعت و همه ی مفاهیم خوب و مضامین متعالی درعاشورا و حرکت امام حسین (ع) متبلور شده است که مغناطیس و جاذبه ی این مضامین اشعار آذری را به جایی برده که هم با اشعار فارسی هم سو و هم سطح شده است و در جاهایی بالاتر نشسته است.
ادبیات فارسی در دنیا نظیر ندارد اما آنچه به ادبیات فارسی ارزش مضاعف بخشیده و این سکه را دو رو کرده ادبیات آذری علی الخصوص عاشورایی است.
طبق مطالعات بنده نظیر مضامین و تعابیری که در ادبیات آذری هست در ادبیات جهان و در جاهایی در ادبیات ایران هم دیده نمی شود.
سیر مجمل در آثار و افکار مرحوم قمری ، سعدی زمان ، تاج الشعراء و بیضاء این ادعا را اثبات می کند.
با این حساب برای جوانان علاقه مند به ادبیات آذری دو چیز فرض و واجب می شود:
اول اینکه شما که استطاعت علمی و استقامت ذهنی و جسمی دارید می توانید این بزرگان عالم مدایح و مراثی اهل بیت را بشناسید و بشناسانید. تا جهان بداند که ادبیات آذربایجان چه قیامتی در عرضه ادبیات به پا کرده است .
دوم آنکه هر روز مکتسبات علمی خود را بیفزایید و مسلط به موضوع شوید.
کار خود را نقد کنید و وارثان لایقی برای والدین ادبی خود باشید و بدانید چیزی که از فردوسی به شاعران و عالم ادبیات رسید از امثال تاج الشعرا هم به شما می رسد.
آنچه تکلیف اصلی ماست تکلیف حسینی است و از آنجا که ما در راستای شعر اهل بیت فعالیت می کنیم باید به قوانین و قوائد شعر واقف و وفا دار باشیم.
اول باید شعر ما شعر باشد. به طور مثال یک تاجر یا یک فرد عادی و عامه بخواهد یکی از مصیبات اهل بیت مثل خیزران و لب های امام حسین را بیان کند به سادگی بیان می کند اما شاعر چنین اجازه ای ندارد. شاعر باید این موضوع را لایه لایه در حریر صناعات شعری بپیچد تا شنونده و مخاطب آن را کشف و رمز گشایی کند .
از طرف دیگر عنصر خیال انگیزی در شعر بسیار حائز اهمیت است به طوریکه همه و همه با هر سلیقه و نگاه و اعتقادی در عالم ادبیات برایش احترام قائل اند . تا حدی که این عنصر از سلک فلسفه در آمده و لباس عرفان بر تن کرده است .
نیچه می گوید اگر جهان از خیال پردازان خالی شود دچار یک فاجعه ی بزرگ می شود .
یکی دیگر از تکالیف ما در ادبیات آیینی تصویر سازی است
یعنی شاعر از حماسه ها ، رخ دادها ، مراثی و معارف تصویر های بدیع و منحصر به فرد بسازد.
طبیعت گرایی هم مهم است . شاعر زبانی دارد که دیگران ندارند. شاعر می تواند با آب ، خاک، آسمان ، درخت ها سخن بگوید و از آن ها الهام بگیرد.
به طور مثال در ادبیات عاشورایی می بینیم که شاعران آذری گفتگوی شخصیت های عاشورایی را با طبیعت می سازند .
گفتگوی خانم زینب سلام الله علیها با ستارگان و تشبیه زخم های تن عزیزانش به ستاره های آسمان
یا گفتگوی حضرت قمر بنی هاشم (ع) با آب فرات و جفای او به اهل حرم در شعر آذری یا خواهش حضرت زینب از ابرها که جلوی خورشید صف ببندند تا آفتاب بر تن شهدای افتاده در صحرا نیفتاد و بدن شریفشان را نسوزاند.
تشبیه و استعاره هم مورد توجه شاعران آذری زبان بوده است .
مثلا تاج الشعرا استعاره هایی را در شعر عاشورایی آورده که نظیرش را ادبیات به سختی پیدا می کنیم.
تشبیه کلام امام حسین علیه السلام به درّ ابیج
یا این شعرکه:
دادم چو دست بیعت سلطان کربلا را
بگذاشتم به مستی بر فرق ماه پا را
ما را بس است این می شط العرب شما را
تاج صبوح حبّو یا ایهاالسکارا
****
در چنگ شب پرستان کردم دچار جان را
هرگز ولی نخوردم با نرخ روز نان را
***
داشتن اطلاعات و زمان شناسی برای شاعر بسیار
مهم است اینکه دوره حیات امام علی (ع) چه تفاوتی با دوره امام مجتبی (ع)
دارد زبان عصر خود و تفاوت اعصار و دوره ها را هم بشناسد .