عقیق:عبادت و ستایشی مخلصانه را باید در سیره و سبک زندگی فاطمی جست و جود؛ عبادتی که برخاسته از ایمانی محکم و قلبی مخلص بود که هیچ چیز از زیبایی‌های دنیایی او را از عبادت خدا نهی نمی‌کرد. سیره و سبک زندگی حضرت فاطمه زهرا سلام‌الله علیها در ابعاد و جنبه‌های گوناگون تعریف و تفسیر می‌شود، اما در یک نگاه کلی به زندگی آن حضرت این نکته به دست می‌آید که روحیه ایمانی و قدرت الهی آن حضرت همه جنبه‌ها و رویکردهای زندگی اجتماعی، فرهنگی، سیاسی و مبارزاتی ایشان را تحت پوشش قرار داده بود. چنانکه سیاست ایشان برخاسته از روح ایمان بود، همان طور که زندگی خصوصی، تربیت فرزند، همسرداری، واکنش‌های اجتماعی و رویکرد فرهنگی ایشان همگی نشأت گرفته از ایمان و اسلام محض و خاص بود.

با این رویکرد، اگر سبک زندگی فاطمی را به درستی بشناسیم و آن را الگو و سرمشق زندگی خود قرار بدهیم، می‌توانیم مطمئن باشیم که موضع‌گیری‌های انقلابی و سیاسی ما، فعالیت‌های اجتماعی و فرهنگی، زندگی خصوصی و شخصی ما و سایر ابعاد زندگی‌مان همگی با نور ایمان روشن شده و رنگ و عطر الهی به خود گرفته است.

در گفت‌وگو با دکتر طاهره محسنی، استاد حوزه و دانشگاه و پژوهشگر دینی، به بررسی سیره عبادی و ایمانی حضرت فاطمه زهرا سلام‌الله علیها پرداخته است. آن طور که این کارشناس اسلامی توضیح می‌دهد، حضرت فاطمه سلام الله علیها در خانه خود محرابی برای عبادت ترتیب داده بودند. این کار یکی از اعمال مستحب است که دارای ارزش زیادی است که در امور دینی به آن توصیه شده است. ایشان معمولاً نمازهای خود را در همان محراب به جا می‌آوردند و مکان مخصوصی برای عبادت و راز و نیاز با خدای متعال داشتند.

تسبیحی از خاک شهدا

عبادت‌های مخلصانه حضرت زهرا سلام الله علیها یکی از نکات مهمی است که در منابع تاریخ اسلام بسیار بر آن تأکید شده است. ظاهراً آن بانوی گرامی تسبیحی شبیه آنچه ما امروزه از آن استفاده می‌کنیم، داشته‌اند. آیا چنین مطلبی صحت دارد؟

بله. در روایت‌ها نوشته شده که وقتی جناب حمزه علیه السلام، یعنی عموی پیغمبر اکرم صلی‌الله علیه و آله به شهادت رسید، حضرت زهرا سلام الله علیها به سمت مکان واقعه احد می‌رفتند و در آن مکان عزاداری کرده و برای شهدا دعا می‌کردند. در آن زمان بود که بعد از دفن جناب حمزه، آن بانوی مکرم از خاک مزار ایشان تسبیحی شبیه تسبیح امروزی ما درست کردند.

یعنی درست کردن تسبیح را از آن حضرت آموخته‌ایم؟

ظاهراً قبل از حضرت صدیقه کبری سلام الله علیها هم تسبیح‌هایی با این نحو تهیه می‌شد؛ اما وقتی ایشان از خاک مزار مطهر جناب حمزه تسبیح تهیه کردند، رسم میان مردم بر این شد که از آن خاک مطهر تسبیح بسازند و با آن ذکر بگویند. تا اینکه واقعه عاشورا و شهادت امام حسین علیه السلام روی داد و از آن تربت پاک تسبیح ساخته شد.

تسبیح حضرت زهرا سلام الله علیها پیش از جنگ احد

حضرت زهرا سلام الله علیها قبل از شهادت جناب حمزه علیه السلام، چگونه تسبیح تهیه می‌کردند؟ درواقع می‌خواهیم بدانیم که ایشان چگونه ذکرهای خود را داشتند؟

حضرت فاطمه زهرا سلام الله علیها دائم‌الذکر بودند. به این معنا که اعمال و رفتار و گفتار ایشان در مسیر الهی بود و از آن عدول نمی‌کرد، بلکه حتی زبان ایشان دائم مشغول ذکر و تسبیح بود. چون تسبیح یکی از اقسام ذکر لفظی است که در سیره همه معصومین علیهم السلام این روش و منش وجود داشته است.

حضرت زهرا سلام الله علیها به منظور شمردن و داشتن نظم در تعداد ذکرهای خود و برای اینکه تقید بیشتری به این کار داشته باشند، تسبیحی از نخ درست کرده بودند. آن طور که در منابع روایی و تاریخی نوشته شده، آن حضرت از نخ پشمی تسبیح درست کرده بودند، به این صورت که چندین گره بر روی نخ زده بودند و آن را گردانده و تسبیح و تکبیر می‌گفتند.

چه شد که بعد از شهادت جناب حمزه علیه السلام به ساخت تسبیح از خاک ایشان اقدام کردند؟

این کار حضرت زهرا سلام الله علیها به این منظور بود که ذکرهای خود را با آن خاک مطهر که مربوط به شهید راه اسلام بوده، متبرک کنند. در عین حال که درس بزرگی برای مردم دارد، این که تربت شهیدان در راه خدا را گرامی بدارند و یاد و حماسه آن‌ها را از یاد نبرند.

آثار دنیایی و اخروی تسبیحات حضرت زهرا سلام الله علیها

یکی از یادگاری‌های بسیار مهم و ارزشمندی که حضرت زهرا سلام الله علیها برای ما به یادگار گذاشته‌اند، تسبیحات ایشان است. این تسبیحات چه آثار وضعی برای ما دارد؟

آثار تسبیحات حضرت زهرا سلام الله علیها بسیار زیاد و قاب توجه است، به اندازه‌ای که اگر انسان ارزش و مقام آن را بداند مدام به این اذکار مشغول می‌شود. از این آثار می‌توان به مواردی اشاره کرد، مثل تقویت قدرت روحی و روانی و استقامت در زندگی، توکل به خدا و نداشتن ترس از دشمنان، ناامید نشدن در زندگی و دوری از هر نوع افسردگی و بسیاری موارد دیگر که از جمله آثار دنیایی این ذکر شریف هستند.

از آثار معنوی هم می‌توان به این نکته اشاره کرد که تسبیحات حضرت زهرا سلام الله علیها مصداق ذکر کثیر خداوند است. در عین حال برترین ذکر است، به اندازه هزار رکعت نماز مستحبی اجر و پاداش دارد، بهترین و بالاترین تعقیباتی است که بعد از هر نماز می‌توانیم بگوییم و اگر این ذکر را در رختخواب و قبل از استراحت بگوییم، گویا بستر و خوابگاه خودمان را به عبادتگاه تبدیل کرده‌ایم. همه این‌ها گوشه‌ای از آثار و نتایج این ذکر شریف و اثربخشی است که پیغمبر خدا صلی‌الله علیه و آله آن را به دختر گرامی خود هدیه دادند.

رویکرد ائمه اطهار علیهم السلام درباره منزلت تسبیحات حضرت

آیا در این مورد احادیثی هم نقل شده است؟

بله. به عنوان مثال در حدیثی امام جعفر صادق علیه السلام یکی از یاران خود را به گفتن تسبیحات حضرت زهرا سلام الله علیها تشویق کرده و فرمودند که: «ما اهل بیت، حتماً به فرزندان خود تسبیحات حضرت زهرا سلام الله علیها را آموزش می‌دهیم و آن‌ها را به گفتن این تسبیحات تشویق و ترغیب می‌کنیم، همان طور که آن‌ها را با نماز آشنا می‌کنیم؛ بنابراین خود را به این اذکار ملزم بدان و بر گفتن آن مداومت داشته باش چراکه هر کسی بر این اذکار مداومت داشته باشد بدبخت و شقاوتمند نخواهد شد.»

در عین حال در حدیث دیگری از آن حضرت روایت شده که فرمودند: «گفتن تسبیحات حضرت زهرا سلام الله علیها بعد از هر نماز در هر روز، برای من دوست‌داشتنی‌تر است از خواندن هزار رکعت نماز در هر روز.»

امام محمدباقر علیه السلام هم درباره اهمیت و شأن این تسبیحات فرمودند: «خدای متعال در ستایش به چیزی والاتر از تسبیحات حضرت زهرا سلام الله علیها پرستیده نشده است و اگر چیزی برتر و والاتر از این در عبادت بود، رسول خدا صلی‌الله علیه و آله آن را به حضرت فاطمه زهرا سلام الله علیها آموزش می‌داد.»

در اینجا خوب است یکی از پرسش‌های عمومی را درباره تسبیحات حضرت زهرا سلام الله علیها مطرح کنیم. می‌دانیم که این تسبیحات دارای ذکرهای شریف الله اکبر، الحمدلله و سبحان الله است. اگر در تعداد و شمارش ذکرها دچار شک شدیم چه باید بکنیم؟ آیا باید دوباره ذکرها را از ابتدا بگوییم یا اینکه راهکاری برای شمارش و شک در این مورد وجود دارد؟

در این مورد در حدیثی از امام صادق علیه السلام روایت شده که فرمودند: «هر زمانی که در تعداد تسبیحات حضرت زهرا سلام الله علیها شک کردی، پس اعاده کن.» گفته شده که اگر انسان در تعداد ذکر الحمدلله شک کند در صورتی که از محل آن نگذشته باشد، باید بنا را بر کمتر بگذارد. اگر اشتباه کند و به تعداد الله اکبر یا غیر آن اضافه کند، باید از زیادتر چشم‌پوشی کرده و بنا را بر 34 یا 33 بگذارد. در این مورد بهتر این است که در الله اکبر و الحمدلله، نه در سبحان الله، بنا را بر این بگذارد که یکی کم است و بعد با گفتن یک مرتبه آن را کامل کند.

محراب حضرت زهرا سلام الله علیها

در مورد بعضی از دعاها و نمازها گفته شده که خوب است انسان مکان و زمان مشخصی برای دعا و عبادت داشته باشد. آیا حضرت زهرا سلام الله علیها چنین سیره‌ای داشتند؟ درواقع می‌خواهیم بدانیم آیا ایشان در خانه خود محل مشخصی برای عبادت داشتند؟

آن حضرت در خانه خود محرابی برای عبادت ترتیب داده بودند. این کار یکی از اعمال مستحب است که دارای ارزش زیادی است که در امور دینی به آن توصیه شده است. حضرت فاطمه زهرا سلام الله علیها معمولاً نمازهای خود را در همان محراب به جا می‌آوردند و عبادت‌های خود را در همان محل انجام می‌دادند. درواقع محراب و مکان مخصوصی برای عبادت و راز و نیاز با خدای متعال داشتند. البته به این موضوع هم اشاره کنیم که این سیره همان نکته‌ای است که رسول خدا صلی‌الله علیه و آله تأکید کردند و برای زنان ترجیحاً خانه را جهت عبادت توصیه کرده بودند.

برنامه‌ریزی دقیق برای عبادت

بانوی مکرم اسلام زمان‌شناسی در مورد عبادت‌ها را چگونه انجام می‌دادند؟

در مورد زمان آن حضرت دقت و توجه فراوانی داشتند و به شدت این موضوع را رعایت می‌کردند. به عنوان مثال شب جمعه را برای عبادت در نظر می‌گرفتند و سحرخیز بودند، به‌خصوص در شب‌های جمعه. عصر جمعه و وقت غروب آفتاب هم از جمله وقت‌هایی بود که در سیره حضرت زهرا سلام الله علیها به عنوان زمان مخصوص عبادت مطرح شده است.

در عین حال ایشان برنامه‌ریزی خاصی برای درک شب قدر داشتند و آن را به فرزندان خود به درستی آموزش داده و تبیین می‌کردند. حتی در وصیت‌نامه آن حضرت هم مشاهده می‌کنیم که بندگی خدا را خالصانه انجام داده‌اند و ذکر الهی را در هیچ زمان و موقعیتی از یاد نبرده‌اند.

کیفیت عبادت در سیره فاطمی

کیفیت عبادت‌های حضرت زهرا سلام الله علیها چگونه بود؟ آن حضرت چه نکاتی را در حال عبادت رعایت می‌کردند که باید آن را الگو و سرمشق خود قرار بدهیم؟

یکی از موارد مهمی که حضرت فاطمه زهرا سلام الله علیها در عبادت‌های خود در نظر داشتند، این بود که نماز را همراه با زکات انجام می‌دادند. درواقع همان طور که در قرآن کریم بارها موضوع نماز به همراه زکات آمده و خدای متعال بنده‌های خود را به نماز و زکات امر فرموده است، آن حضرت هم تابع این دستور بودند. اطعام فقرا و یتیمان و مردم تهی‌دست یکی از منش‌های بانوی مکرم اسلام بود. به طوری که خداوند متعال آیه‌ای در شأن حضرت زهرا سلام الله علیها و حضرت امیرالمؤمنین امام علی علیه السلام نازل فرمود که: «انما نطعمکم لوجه الله لا نرید منکم جزاء و شکورا».

از طرف دیگر روحیه عبادی آن حضرت به قدری مستحکم و قوی بود که به درستی به محتوای نماز و دعا دقت داشتند. گریه‌های در حال عبادت نشانه دیگری از روحیه ایمانی ایشان است و نماز را با توجه به معبود به جا می‌آوردند.

منبع:تسنیم